Marxistisch duurzaamheidsmanifest kaapt Corona-crisis

Foto:

Onlangs riepen 170 wetenschappers in een open brief op om de COVID-19 crisis te gebruiken om de economie ‘radicaal duurzaam’ te hervormen. Deze academici – hoofdzakelijk sociologen en milieuwetenschappers – beroepen zich op de wetenschap. Ze begrijpen echter niet dat hun aanbevelingen niet op wetenschap gestoeld kunnen zijn, want wetenschap schrijft ons niets voor.

🔊 Beluister dit artikel

De brief is een politiek manifest dat het ideaal van onpartijdige, objectieve wetenschap ondermijnt. Het gevolg: verdere politicisering van wetenschap, die het instituut ‘wetenschap’ duurzaam ondermijnt. Econoom Felix van Litsenburg laat met medewerking van Lucas Bergkamp zijn licht schijnen over dit manifest.

Lokroep van de duurzaamheid

Het doel dat de wetenschappers beogen klinkt aantrekkelijk: wie wil er geen ‘duurzame, eerlijke, gezonde, en veerkrachtige vormen van samenleven en ontwikkeling’. Al helemaal als dit de kans op nieuwe epidemieën minimaliseert. Het is goed denkbaar dat het doel van de wetenschappers breed onderschreven wordt. Wat dat doel echter met wetenschap van doen heeft, is niet meteen duidelijk.

Voor de 170 wetenschappers is de vraag wat het doel moet zijn een gepasseerd station – niet ‘of we deze stappen moeten zetten, maar hoe we dat gaan doen.’ Dit klinkt als het definitieve antwoord op de kernvraag van de politiek – de politiek bereikt een eindstadium wanneer het doel vaststaat en de wetenschap zorg draagt voor de technische uitvoering van het bereiken van dat doel. In dit model heerst de ‘wet van de ontwikkeling van de menselijke geschiedenis’ ontdekt door Karl Marx.

Op naar de totalitaire dictatuur en de Middeleeuwen: bedrijven wegjagen, boeren wegpesten, iedereen basisinkomen, winstmaken en economische groei verbieden, schulden ontwikkelingslanden kwijtschelden. https://t.co/zNajG4F7VJ

— Asher (@Benavra) April 12, 2020

Utopisch

Duurzaamheid is een doel dat breed onderschreven kan worden omdat het een vaag concept is dat ‘goed voelt’.  De gangbare definities zijn niet operationaliseerbaar omdat de kennis voor de toepassing ervan simpelweg ontbreekt. Duurzaamheid houdt ons het ideaal van de utopie voor. Voor de wetenschappers betekent ‘duurzaamheid’ vooral een economisch model gebaseerd op wetenschappelijk socialisme. Dat het ‘wetenschappelijk socialisme’ een belangrijke bron van inspiratie voor de wetenschappers is geweest, blijkt ook wanneer we hun specifieke voorstellen bekijken.

Vijf voorstellen

Het manifest doet ‘op basis van bestaand onderzoek en kennis’ vijf voorstellen voor ‘Nederland na Corona’. De spontane groei van de economie wordt vervangen door een centralistisch model waarin de politiek bepaalt welke sectoren mogen groeien (zoals schone energie, onderwijs, zorg) en welke ‘radicaal moeten krimpen’ (zoals mijnbouw en reclame). In dit model is het economisch beleid gericht op herverdeling met een basisinkomen en forse progressieve belastingen.

Er komt een overgang naar een circulaire landbouw met lokale voedselproductie, maar geen vlees. Consumptie en reizen moeten minder, met name de ‘luxueuze en verspillende vormen’. Schulden worden kwijtgescholden.

In hoeverre de wetenschap deze voorstellen ondersteunt, blijft in de brief onbesproken. De enige wetenschappelijke studies die opgevoerd worden zijn twee WHO-studies naar doden door luchtverontreiniging en klimaatverandering. Dat het hier om modellen gaat die gebaseerd zijn op aannames en scenario’s, blijft onvermeld. Opvallend is ook dat iedere afweging tussen de voor- en nadelen van verschillende modellen ontbreekt – alsof er slechts één model bestaat. De vraag blijft dus hangen wat deze aanbevelingen met wetenschap van doen hebben.

Beleidsadvies is geen wetenschap

Het antwoord is: bitter weinig. Met deze oproep tot een ‘radicaal duurzame’ transitie zijn de wetenschappers in de rol van opiniemakers en beleidsadviseurs gestapt. Dit is geen wetenschappelijk advies, maar een politiek manifest.

Dit soort manifesten kunnen zich bogen op een inmiddels lange traditie, die werd ingezet met het Communistisch Manifest van Engels en Marx. Maar dit is wel een erg onorigineel manifest – het is de zoveelste oproep tot de inrichting van een duurzame, maar utopische wereld.

Objectieve wetenschap is descriptief

Wetenschap wordt gekenmerkt door objectiviteit. Het is daarom de rol van wetenschappers om descriptief te zijn, niet prescriptief. De Duitse socioloog Weber veroordeelde al rond de vorige eeuwwisseling de neiging van zijn collega-professoren om als predikanten hun Weltanschaung aan studenten te verkondigen.

Een wetenschapper hoort niet te zeggen: “dit moet je doen,” maar: “als je dit wilt bereiken, dan kun je dat doen.” En zelfs dan behoort de wetenschapper te wijzen op de beperkingen van zijn instrumentele kennis, de aannames die hij maakt, etc. Een chemicus zal zeggen: ‘Indien we bij kamertemperatuur en normale atmosferische druk de stoffen A en B in zuivere vorm mengen, dan zal C ontstaan’. Hij zal niet zeggen: ‘A en B moeten we mengen om meer C te scheppen’. Maar dit is precies wat de ondertekenaars van het manifest doen.

Vertroebeld

Het manifest is niet alleen politiek, maar zelfs volledig beperkt tot de eigen politieke voorkeuren van deze 170 wetenschappers. Hun objectiviteit is duidelijk vertroebeld, aangezien ze het beeld proberen te wekken dat er maar één werkbare oplossing bestaat. Oprechte wetenschappers zouden erkennen dat er alternatieven zijn en dat er politieke keuzen gemaakt moet worden. Ook zouden zij erop wijzen dat hun alomvattende voorstel meer uit meningen dan feiten is opgebouwd.

Misbruik wetenschappelijke autoriteit

De radicale beleidsvoorstellen van de activistische wetenschappers zijn verhuld in de mantel van wetenschappelijkheid om zo autoriteit af te dwingen. Omdat er ‘wetenschappelijk onderzoek’ ten grondslag ligt aan deze voorstellen, kan de discussie alleen nog maar gevoerd worden op basis van kennis van dat onderzoek. Die kennis bezitten alleen wetenschappers uit het desbetreffende domein en zo zijn hun beleidsvoorstellen effectief immuun voor kritiek van de leek, die zich niet in die wetenschap heeft verdiept.

Het misbruik van de wetenschap voor politieke doeleinden is al een oud probleem. Maar de huidige trend om wetenschap in te zetten om beleid te maken en ondersteunen is in bepaalde opzichten anders. Deze beleidsgerichte wetenschap heeft niet ten doel de werkelijkheid te beschrijven, maar om de toekomst vorm te geven, een doel dat voordien aan de politiek was voorbehouden. Dit soort politisering van de wetenschap is een bedreiging voor de wetenschap, want zodra duidelijk wordt dat onder de vlag van wetenschap politiek wordt bedreven, zal de maatschappelijke steun voor wetenschap snel afbrokkelen.

Kapen van de Corona-crisis

Men kan de wetenschappers vergeven dat ze de Corona-crisis gebruiken als aanleiding om hun voorstellen te presenteren. Na de crisis zal de overheid immers waarschijnlijk een heel pakket aan maatregelen implementeren. Daarop spelen de wetenschappers met hun manifest in.

Hun stelling dat het huidige systeem ertoe zou leiden dat “ziektes zoals COVID-19 zich snel kunnen verspreiden” is echter goedkoop; door dat systeem verantwoordelijk te houden voor de COVID-19 epidemie creëren zij een karikatuur. Zouden zij de Romeinse staatshuishouding ook verantwoordelijk houden voor het verspreiden van de Antonijnse Plaag, of toch erkennen dat niet alleen economische paradigma’s ziekten veroorzaken? Uiteraard is kritiek op het huidige model mogelijk, maar om de Corona-crisis te gebruiken voor eigen politieke doeleinden, is niet erg wetenschappelijk.

Betrokken burgers zijn geen wetenschappers

Er is niets mis mee, dat deze wetenschappers hun politieke kleur bekennen. Het is zelfs lovenswaardig om een bijdrage te leveren aan het debat. Als objectieve wetenschappers zouden zij hun manifest echter slechts als ‘bezorgde burgers’ moeten ondertekenen, zonder te proberen hun beleidsvoorstellen het cachet van ‘wetenschap’ te geven.

Ook wetenschappers kunnen hun politieke voorkeuren uiten zonder daarbij wetenschap en opinie door elkaar te halen. Neem het Russell-Einstein manifest, dat een oproep deed om nucleaire oorlog te voorkomen. Het werd in 1955 ondertekend door vooraanstaande fysici en één filosoof, op persoonlijke titel, zonder vermelding van hun academische affiliaties. Dit manifest richt zich slechts op één eindpunt: “De mens moet een nucleaire wereldoorlog voorkomen”. De ondertekenaars zeiden expliciet: “We are speaking on this occasion … as human beings, members of the species Man.” Er was geen twijfel dat hun oproep een politieke, humanitaire, geen wetenschappelijke oproep was.

Zo kan het dus ook.

In het ‘Nederland na Corona’ dient de politiek niet de vijf voorstellen van de 170 wetenschappers te implementeren, maar de objectieve wetenschap in ere te herstellen.

Over de auteur

Felix van Litsenburg

Felix van Litsenburg heeft Philosophy, Politics, and Economics aan de universiteit van Oxford gestudeerd, en economie aan de London School of Economics. Momenteel is hij werkzaam in de techsector in Berlijn.

Recent gepubliceerd

Archief

• Gezondheidszorg18 april 2020Marxistisch duurzaamheidsmanifest kaapt Corona-crisis