Zeven corona-apps na rommelig, haastig en chaotisch selectieproces: ‘Geen flauw idee hoe deze lijst tot stand is gekomen’

Nog voordat er überhaupt een publieke discussie is gevoerd over de veelbesproken corona-apps, lijkt de bom al te barsten. Met een flinke vertraging kwam het kabinet vrijdagmiddag met de lijst van zeven gegadigden voor het leveren van één of meerdere officiële corona-apps: Covid19 (een bestaande app), DDT Consortium, ITO, DEUS, Sia Partners en de grote ict-dienstverleners Capgemini en Accenture.

‘De apps van deze zeven teams sluiten volgens experts het best aan bij het werkproces van de GGD voor het doen van bron- en contactonderzoek en voldoen tegelijkertijd aan eisen die zijn gesteld op onder andere het gebied van privacy, data- en informatieveiligheid en gebruikersgemak’, meldt het kabinet.

67 experts op het terrein van epidemiologie, gezondheidszorg, privacy, informatiebeveiliging en ict mochten donderdag in kleine teams 63 overgebleven voorstellen beoordelen. De lijst met 7 deelnemers komt voort uit hun advies.

‘Geen flauw idee’

Een flink deel van die experts voelt zich echter gepasseerd, blijkt uit een rondgang onder hen door de Volkskrant. De kritiek is niet mals. Het proces, de uiteindelijke uitkomst, de criteria, de haast: eigenlijk ging niets goed, zeggen zij. ‘We hebben geen flauw idee hoe deze lijst tot stand is gekomen’, zegt een van hen.

Met name over Sia Partners – dat een kopie van de corona-app uit Singapore voorstelt – is veel onvrede. Meerdere expertgroepen (de 67 experts werden onderverdeeld in kleinere groepjes) wezen het voorstel van Sia expliciet af op privacygronden. ‘Dat juist Sia nu op de lijst staat, is onbegrijpelijk. Hugo de Jonge heeft immers altijd gezegd dat privacy het uitgangspunt is’, aldus een bron.

Een ander pijnpunt is de haast waarmee alles moest worden beoordeeld. Door organisatorische chaos en technische problemen was er vaak niet meer dan een half uurtje om naar een voorstel te kijken. Dit werd voorafgegaan door een korte aftrap door een ambtenaar die de experts vooral succes wenste met hun zelfredzaamheid.

Nog erger wordt het gebrek aan inhoudelijke sturing genoemd. ‘De doelen waren niet helder en er waren geen duidelijke objectieve criteria op basis waarvan we moesten toetsen’, zo luidt de kritiek. Opvallend genoeg werden de eerder deze week gepubliceerde handvatten van de EU met uitgebreide specificaties voor corona-apps genegeerd.

Fundamentele vraag

Maar de meest fundamentele vraag die steeds vaker klinkt: gaat een tracing app daadwerkelijk helpen? Juist die vraag mocht niet gesteld worden, zeggen de experts: ‘De app moet en zal er komen.’ Volgens privacy-expert Brenno de Winter, een van de 67 beoordelaars, heeft het hele proces de kenmerken van een mislukt ict-project. ‘Het techoptimisme en gebrek aan ervaring bij het ministerie in combinatie met vage plannen van de ict-bedrijven zijn een dodelijke cocktail.’

Voor Bits of Freedom is het inmiddels reden om samen met Platform Burgerrechten het kabinet op te roepen ‘op de noodrem te trappen’. Zij spreken over het ‘moordende tempo’ waarmee minister De Jonge de app wil lanceren. Zonder dat hier een wetenschappelijke basis of een heldere probleemomschrijving voor is, aldus de organisaties. Zeven van de experts hebben zich inmiddels teruggetrokken uit het proces. Zij zien geen rol voor zichzelf weggelegd. 

Nut en noodzaak

Niet de technische mogelijkheden, maar maatschappelijk nut en noodzaak moeten volgens hen voorop staan. Een groep wetenschappers liet deze week eenzelfde geluid horen. Een van hen, computerwetenschapper Frank Dignum van de Universiteit Utrecht, stelt op basis van computersimulaties dat de voordelen van dit soort apps heel beperkt zijn, zelfs al gebruikt 60 procent van de bevolking ze.

Het willekeurig testen van een deel van de bevolking levert volgens Dignum ongeveer net zo veel op. ‘We concluderen op basis van deze gegevens dat de app in geen enkel geval ook maar enige bijdrage oplevert aan een virusvrij Nederland’, aldus Dignum.

Privacytoezichthouder Autoriteit Persoonsgegevens (niet betrokken bij de selectie) buigt zich dit weekend over de privacyvoorwaarden van de zeven voorstellen. Verder organiseert het ministerie dit weekend een ‘appathon’, waarbij de zeven teams hun ideeën presenteren aan – weer andere – experts. Op basis van het expert- en publieksadvies en het advies van de Autoriteit Persoonsgegevens wordt volgende week bekend of en hoe apps kunnen bijdragen aan het werk van de GGD.

Een woordvoerder van het ministerie zegt in een reactie dat het ‘mogelijk is dat er initiatieven meedoen aan de appathon waar sommige experts niet achter staan.’