Dat Trump in chloroquine ging geloven, had met wetenschap niets te maken

Op dezelfde dag dat Zweden bekendmaakte dat het ophield coronapatiënten te behandelen met chloroquine, zette Donald Trump er zijn goede relatie met India voor op het spel. Dat land had de export verboden van een zending hydroxychloroquine, bestemd voor de Verenigde Staten. India denkt de pillen zelf nodig te hebben.

Hydroxychloroquine is een iets mildere variant van het malariamiddel chloroquine. Het wordt vaak verkocht onder de merknaam Plaquenil.

Hier met die medicijnen, of het zal je bezuren, reageerde Trump. Goedschiks of kwaadschiks, ze komen onze kant op. Op Twitter was hij zó boos over het Indiase exportverbod, dat hij met wapengekletter dreigde: ‘We zullen het vergelden’. Het viel op, want Trump is normaal gesproken helemaal niet onaardig tegen Modi. Modi is zijn vriend.

In dezelfde week stonden er nog altijd rijen voor het epidemiologisch instituut IHU in het Franse Marseille, omdat het niet alleen gratis coronatesten uitvoert, maar ook omdat het op grote schaal Plaquenil uitdeelt aan mensen die positief op corona testen.

Iedere dag opnieuw groeit de rij voor de deuren van de verder uitgestorven stad. Mensen met en zonder mondkapjes, met en zonder ziekteverschijnselen, alleen of in stellen, wachten geduldig op de uitslag van een test van een dokter waar ze tot maart van dit jaar nog nooit van gehoord hadden. Nu wordt arts en microbioloog Didier Raoult in eigen land als een medisch idool aanbeden. Zijn invloed reikt tot ver buiten Frankrijk.

‘Heeft Didier Raoult het medicijn tegen corona gevonden?’, koppen Franse kranten nu al drie weken lang. Dagelijks staan er televisiestations op de stoep voor het Marseillaanse onderzoeksinstituut om de rijen te filmen. Raoult zelf beweert in ieder geval van wel.

Voor ook u afreist: het daar aangeboden middel wordt in Nederland al weken voorgeschreven aan coronapatiënten. Het doet, zeggen artsen, weinig. “Het is niet duidelijk of het bijdraagt aan de genezing van patiënten”, zei voorzitter Menno van der Eerden van de Nederlands vereniging van artsen voor longziekten en tuberculose eerder. “Er is geen hard bewijs. We weten wel dat het virusremmend werkt in het laboratorium, maar op mensen kan dat anders zijn.”

Ernstige bijwerkingen

Van der Eerden was vooral wat voorzichtig omdat Plaquenil ernstige bijwerkingen heeft. Hoofdpijn, hartklachten, verlies van zicht of gehoor, vervelende interacties met andere medicijnen.

Maar datzelfde middel waar Nederlandse artsen dus wat terughoudend over doen, geldt elders als dé panacee. Waar de Zweden na weken van toediening ervan aan patiënten met Covid-19 nu zeggen dat ze daar vanwege de heftige bijwerkingen mee zijn gestopt, geldt het elders als dé redding. Vooral Donald Trump gelooft er stevig in, met in zijn kielzog de Braziliaanse leider Jair Bolsonaro.

Trump heeft miljoenen doosjes van het middel besteld en vertelt overal moedig dat hij ‘veelbelovende resultaten’ heeft gezien. Het is ‘heel effectief’, weet hij. Sterker nog: “Het is misschien wel de grootste gamechanger in de geschiedenis van de medische wereld.”

Bolsonaro doet hetzelfde. Die geeft zó hoog op van de Covid-genezende kracht van het eeuwenoude malaria-geneesmiddel, dat Twitter is begonnen zijn tweets erover te verwijderen. Het beleid van Twitter is immers dat fakenieuws wordt geweerd, ook als het wordt verspreid door een belangrijk politicus.

Het verschil in benadering tussen Nederland en Zweden enerzijds en Marseille, Trump en Bolsonaro anderzijds is opvallend. Lazen Trump en Bolsonaro een wetenschappelijk tijdschrift dat in Zweden onbekend bleef? Is er in dat land een onderzoek gedaan waarvan de resultaten nog geheim zijn? Nee. “Wat weet ik ervan?”, zei Trump gewoon zelf op zijn persconferentie. “Ik ben geen dokter. Maar ik heb wel gezond verstand.”

Elon Musk

Dat gezonde verstand van Trump kwam niet vanzelf tot stand. Het heeft zijn oorsprong in China, liep via de Franse arts en wat twitteraars naar Elon Musk in de Verenigde Staten, kreeg daar vat op een dorpsdokter met een YouTube-kanaal en kwam via Fox News bij de wereldleider terecht. Voor de duidelijkheid: Elon Musk is de eigenaar van autofabriek Tesla, geen dokter.

‘Misschien is het waardevol om chloroquine te overwegen voor C19’, twitterde Musk op 16 maart. Die dag was een artikel verschenen van Didier Raoult, de arts uit Marseille voor wiens deur de rijen altijd nog groeien. Deze Raoult had wetenschappelijke onderzoeken uit China bestudeerd en daaruit het inzicht gehaald dat chloroquine mogelijk helpt tegen Covid-19, de ziekte die door het coronavirus wordt veroorzaakt.

In een petrischaaltje leken chloroquine en ook hydroxychloroquine het virus te verzwakken. Het was niet veel, maar daarna werd in Nederland en ­Zweden besloten om Covid-19-patiënten het middel te geven als ze dat wilden. Raoult deed hetzelfde.

Maar er is één verschil: Raoult is nogal een driest type. Hij is ook een betweter, iemand die zichzelf veel intelligenter acht dan alle wereldwijde wetenschappers bij elkaar. Raoult stelt bijvoorbeeld dat Darwins evolutietheorie niet klopt, een onderwerp waar hij nog niet zo lang geleden een boek over schreef. Hij weet dat het anders zit met de klimaatverandering dan ons wordt verteld. De wereldwijde lockdownstrategieën vanwege corona, noemde hij ‘overdreven’.

Toen Raoult op 25 februari over de resultaten in het Chinese petrischaaltje las, twitterde hij: ‘Coronavirus: eindspel!’ Snel zette hij in zijn eigen epidemiologisch instituut een onderzoek op. Drie weken later al had hij wonderbaarlijke resultaten. Bij maar liefst twee derde van zijn coronapatiënten was het virus na een behandeling met chloroquine helemaal verdwenen.

Hij publiceerde een artikel, dat in Frankrijk door de media groot werd opgepikt. Maar de medische wereld was er minder blij mee. Want waar Raoult zelf zegt dat hij in drie weken een wetenschappelijk onderzoek deed, schrapten zijn collega’s bij het lezen ervan al snel zowel het woord ‘wetenschappelijk’ als ‘onderzoek’.

Geen controlegroep, ‘niet dubbelblind’, schrappen in resulaten

Op zijn minst problematisch is bijvoorbeeld dat hij zelf uitkoos welke mensen het middel kregen. Dat het er minder dan dertig waren. Dat het geen zogenoemd ‘dubbelblind’ onderzoek was. Dat een controlegroep ontbrak en dat mensen die te ziek werden of zelfs doodgingen, uit de resultaten werden verwijderd.

Dat er wetenschappelijke haken en ogen aan zitten, ontkent Raoult overigens niet. Maar zijn idee is: het middel moet nu worden toegediend, omdat het crisis is. Eigenlijk precies zoals artsen in Nederland en Zweden redeneerden.

Zij propageerden het nooit als wondermiddel, maar aan de andere kant van de oceaan wordt het wel zo gezien. Daar speelt een tweede dokter een belangrijke rol in. Dat is dorpsdokter Vladimir Zelenko, die patiënten behandelt in de Joodse gemeenschap Kiryas Joel, op het platteland van de staat New York. Het doet weinig ter zake, maar de gelijkenis is treffend: Zelenko heeft eenzelfde Panoramix-achtige uitstraling als de Franse Raoult. Met een witte jas aan lijken ze allebei op middeleeuwse kruidendokters met een lange baard.

Waar Raoult nog epidemioloog is, is Zelenko een eenvoudige huisarts. Toch kon hij een week na de publicatie van Raoults succesverhaal een nog groter succesverhaal melden. Om het de wereld in te zenden, gebruikte hij een eigen kanaal op YouTube. Daar deed hij het voorkomen alsof hij in de zwaar getroffen Joodse gemeenschap honderden besmette mensen had behandeld met chloroquine, die allemaal beter werden.

De werkelijkheid bleek net iets minder mooi. Maar toen dat duidelijk werd, had Zelenko’s verhaal al zijn weg gevonden van zijn YouTube-filmpje naar Fox News en vervolgens via Trumps persoonlijk advocaat Rudy Giuliani naar de president van de Verenigde Staten.

De open brief van vele hooggeplaatste gemeenschapsgenoten, drie dagen later, corrigeerde niet meer het beeld dat Zelenko had neergezet. Kiryas Joel kent maar heel weinig besmettingen, bleek toen. Zoveel genezingen kunnen er niet zijn geweest. Ze vroegen de dorpsdokter op te houden met zijn valse voorspiegelingen en zijn pretenties een autoriteit te zijn op virus­gebied, omdat hij dat niet is. “We dringen er bij de heer Zelenko op aan om te stoppen met zijn activiteiten, die schadelijk zijn.”

“Er is slechts anekdotisch bewijs voor de werking van chloroquine”, zegt immunoloog Anthony Fauci, de medicus die Trump moet adviseren. Maar ook Fauci lukt het niet om de president te doordringen van de waarde van echt wetenschappelijk onderzoek met waarborgen die betrouwbaarheid garanderen.

Ongure types in Zeewolde

In tijden van crisis is voor de president anekdotisch bewijs genoeg. Dat geldt ook voor criminelen. Want dat de ongure types die tussen 16 en 21 maart plotseling in Zeewolde verschenen, niets legaals in de zin hadden, zag directeur Jan-Willem Popma meteen. In zijn bedrijf Ace Farmaceuticals wordt chloroquine gemaakt voor patiënten met lupus, een ontstekingsziekte, en reuma.

Plotseling verschenen er jonge jongens op de oprit, in dure auto’s, zo vertelde Popma bij ‘EenVandaag’. Hij vermoedde dat het dealers waren. Of hij chloroquine had, vroegen ze. Nou wordt de complete voorraad altijd meteen naar de ziekenhuizen gebracht, dus het antwoord was nee. Maar zowel zijn eigen huis als zijn fabriek staat sindsdien onder politiebewaking.

In Frankrijk verscheen afgelopen woensdag een verklaring van de ethische commissie van de CNRS, de grootste Franse overheidsorganisatie voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Zonder de naam van Raoult te noemen waarschuwde het wetenschapsinstituut dat “niets rechtvaardigt dat iemand onder het mom van pragmatisme of urgentie de wetenschappelijke procedures omzeilt”.

Maar het is al te laat. De rijen voor het instituut van Raoult staan er al. Dat hij het niet zo nauw neemt met de waarheid, blijkt in ieder geval ook uit zijn claim dat Marseille inmiddels de ‘meest geteste stad van de wereld’ is.

Het IHU van Raoult heeft inderdaad inmiddels een indrukwekkend aantal van 60.000 mensen getest, maar de prijs voor ‘meest uitgevoerde testen’ gaat nog altijd naar IJsland, dat per 100.000 inwoner twee keer zoveel testen uitvoerde als Marseille.

Tussen Modi en Trump intussen, kwam het goed. India heeft de medicijnen vrijgegeven om in de Verenigde Staten te worden voorgeschreven door artsen. Nu mogen ook Amerikaanse artsen Plaquenil voorschrijven. Of het de redding brengt die Trump hoopt, zal snel blijken.

Lees ook:

De sterke stijging van coronapatiënten is geen verrassing

 Wereldwijd lopen er allerlei experimenten en testen met geneesmiddelen. Nederland kiest voor chloroquine, een middel tegen malaria dat China ook veelvuldig inzet. Testen buiten het lichaam laten zien dat chloroquine effectief is om Sars-Cov-2 te bestrijden.