Terug naar de krant

Ook mét mondkapje geldt: houd afstand

Leeslijst achtergrond

Corona Mondkapjes kúnnen effect hebben – bij juist gebruik. Maar ze zorgen ook voor schijnveiligheid, bijvoorbeeld bij hergebruik.

Leeslijst

Mondkapjes kunnen de verspreiding van het coronavirus helpen indammen. Als een besmet persoon ze draagt, beperken ze het vrijkomen van besmette aerosolen (druppeltjes kleiner dan 5 micrometer). Dat stond eind vorige week in het onderzoekstijdschrift Nature.

Wereldwijd raden steeds meer overheden en gezondheidsdiensten mondbedekking aan om de verspreiding van het coronavirus te remmen. In Zuidoost-Azië is het gebruik van mondkapjes in het openbaar – ook door gezonde personen – al jarenlang onderdeel van de cultuur. Wie het draagt, wordt gezien als hoffelijk; wie het niet draagt, kan rekenen op kritiek. In Tsjechië, Slowakije en Oostenrijk is sinds vorige maand het dragen van mondkapjes in het openbaar verplicht. Zuid-Afrika wil dat mensen in taxibusjes ze dragen. De VS vragen mensen provisorische mondbedekking te gebruiken, zoals sjaals, en Frankrijk roept op tot het dragen van stoffen mondkapjes. In Duitsland beveelt het Koch-instituut sinds vorige week een Mund-Nasen-Schutzaan.

Maar in Nederland raadt het RIVM het gebruik van mondkapjes alleen aan voor zorgprofessionals – niet voor de hele bevolking. „Er is nog onvoldoende bewijs dat een mondkapje gezonde mensen beschermt tegen infectie”, zegt een woordvoerder van het RIVM.

Voor het tegenovergestelde – het tegenhouden van virusdeeltjes vanuit een besmet persoon – zijn wel aanwijzingen. „Maar ons standpunt is nog steeds: als je hoest, niest, koorts hebt of verkouden bent, dan moet je binnenblijven. Ook niet even naar de supermarkt gaan. Dus dan heb je helemaal geen mondkapje nodig.”

Daarnaast creëren mondkapjes schijnveiligheid, aldus het RIVM: „Wie er een draagt, is minder geneigd netjes in de elleboog te niezen, vaak de handen te wassen en afstand te houden. Ook andere mensen houden dan minder afstand. En mensen die een beetje grieperig zijn, denken wellicht: als ik nu zo’n mondkapje draag, dan kan ik best even naar de supermarkt. Precies wat we niet willen.”

De effectiviteit van een mondkapje hangt sterk af van hóé je het gebruikt. Veel mondkapjes sluiten neus en mond niet goed af, waardoor mensen er vooral omheen ademen in plaats van erdoorheen. En als mensen ze langdurig dragen, of meerdere keren achter elkaar, dan kunnen ze juist een bron van ziektekiemen vormen. Het ‘schoon’ op- en afzetten van een mondkapje is ook een kunst op zich. Zorgprofessionals leren daar een speciale routine voor, waarbij ze het mondkapje tijdens het afzetten zorgvuldig binnenstebuiten vouwen, daarbij hun neus en mond niet aanraken, het kapje in een afvalbak werpen en meteen daarna hun handen wassen. Wie dat allemaal niet doet, loopt het risico juist zichzelf of anderen te besmetten.

Er is nog een belangrijk argument waarom Nederland nu niet kiest voor een algeheel mondkapjesadvies: „Mondkapjes zijn schaars. Mensen in de zorg hebben ze nu heel hard nodig”, zegt het RIVM. „Laten we ze dus alsjeblieft voor hen reserveren.”

De Duitse viroloog Christian Drosten gaf op 31 maart dezelfde argumenten tijdens een podcast van de Duitse radiozender NDR, én noemde nog iets anders: „Het gebruik van een mondkapje is niet voor iedereen weggelegd. Het is vermoeiend. Het maakt het ademen zwaarder.” Je ademt deels door de stof heen. Daarnaast moet je iets dieper in- en uitademen, aldus Drosten, omdat je steeds een dood volume aan lucht heen- en weerbeweegt, dat je niet ververst – een beetje zoals wanneer je door een snorkel ademt. „Voor mensen die niet fit zijn, is dat niet ideaal.”

Er is verrassend weinig onderzoek gedaan naar de effectiviteit van mondkapjes, voor zowel zelfbescherming als bescherming van anderen. Het Nature-onderzoek van vorige week lijkt ook niet doorslaggevend. Er deden maar 17 coronapatiënten aan mee, van wie er slechts drie koorts hadden (gehad). Het onderzoek toonde wel dat mondkapjes uitgeademde aerosolen tegenhouden, maar bij grotere druppeltjes was het effect statistisch niet significant.

Een overzichtsartikel uit 2015 in het British Medical Journal (BMJ) meldt dat mondkapjes in de gezondheidszorg oorspronkelijk waren bedoeld om patiënten te beschermen tegen infectie door hun arts, maar dat „studies nog geen enkele indicatie hebben gegeven dat ze in die rol effectief zijn”. Mondkapjes zijn vooral nuttig voor zorgprofessionals omdat ze hen beschermen tegen het spatten van bloed en andere lichaamsvloeistoffen, aldus het artikel. Daarom dragen ook tandartsen mondkapjes.

Tegelijkertijd meldt datzelfde artikel dat zowel chirurgische kapjes (de veelal mintgroene, rechthoekige lapjes) als stoffen mondkapjes effectief waren tijdens de sars-uitbraak, wanneer besmette mensen ze droegen om anderen te beschermen. Het artikel meldt niet hóe effectief – en of het omgekeerde ook het geval was, dus of gezonde mensen zichzelf konden beschermen door zo’n mondkapje te dragen. Bij het griepvirus is dat in elk geval niet zo, concludeert het artikel uit verschillende grote studies.

Volgens het BMJ-overzichtsartikel is er te weinig wetenschappelijk bewijs om te concluderen dat algemeen gebruik van mondkapjes een gemeenschap beschermt tegen infecties. Een van de onderzoeken die het artikel aanhaalt, is een Nederlands artikel uit het tijdschriftPLoS One in 2008, door auteurs van het RIVM en TNO. Die studie vergeleek huisgemaakte katoenen mondkapjes met chirurgische mondkapjes, zowel voor uitgaande als voor inkomende infecties. Dat onderzoek concludeerde dat het dragen van mondkapjes gezonde personen wel degelijk kan beschermen: stoffen mondkapjes hielden de helft van de deeltjes tegen, chirurgische mondkapjes zo’n 80 procent. Uitgeademde deeltjes werden nauwelijks tegengehouden. Maar deze proef was uitgevoerd bij slechts 22 vrijwilligers, en onder laboratoriumomstandigheden – niet onder mensen die een wellicht gebruikt kapje van tafel grissen en het haastig omdoen als ze naar buiten gaan.

Kortom, er is geen wetenschappelijke consensus. Er lijkt – mede dankzij het nieuwe Nature-artikel – geleidelijk een beeld te ontstaan dat het gebruik van mondkapjes door besmette personen een effect kán hebben, bij juist gebruik. „We kennen de onderzoeken”, reageert het RIVM, „en voor zorgpersoneel staat de toegevoegde waarde buiten kijf. Maar juist vanwege al die andere argumenten is het geen goed idee als iederéén ze gaat dragen.”

Correctie (7 april 2020): Aanvankelijk werd in dit stuk gemeld dat in Duitsland geen positief mondkapjes-advies gold. Maar vorige week bracht het Koch-Instituut precies zo’n advies uit. Dat is verbeterd.

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 7 april 2020.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in