Coronapatiënten krijgen bloedplasma met antistoffen. De grote vraag: gaat het werken?

Het plasma gaat naar minstens zeventien ziekenhuizen, waar patiënten het via een infuus krijgen toegediend. Alleen het vloeibare deel van het bloed is nodig, dat geel gekleurde plasma kan een rijke bron zijn aan antistoffen – het zijn plastic zakjes van een paar honderd milliliter waar de ogen van de wereld nu op zijn gericht. In tal van landen wordt de behandeling de aankomende weken in sneltreinvaart beproefd. De Amerikaanse gezondheidsdienst FDA heeft het Rode Kruis vrijdag opdracht gegeven om in het hele land bloed in te zamelen en ook in China, Duitsland, België en Frankrijk wordt plasma inmiddels gezien als een potentieel geneesmiddel.

Het idee erachter is logisch en heet passieve immuniteit. Als patiënten zelf onvoldoende antistoffen tegen het virus aanmaken en dus ernstig ziek worden, zijn ze misschien gebaat bij die van een ander. Het zou een tijdelijke oplossing kunnen bieden, om permanent beschermd te zijn moet het lichaam worden getraind om zelf die stoffen aan te maken. Maar zolang er geen medicijnen in beeld zijn en vaccins op zich laten wachten, kan zo mogelijk tijd worden gewonnen en de druk op de ziekenhuizen worden verminderd.

‘De inzet van bloedplasma is een reflex die bij elke epidemie opkomt’, zegt arts-microbioloog Hans Zaaijer van Sanquin, de organisatie die de bloedvoorziening regelt. Logisch, zegt hij, het is een behandeling die voor de hand ligt, maar  de vraag is of patiënten er echt mee zijn geholpen. Daarom wordt nu ook in Nederland, net als elders, grootschalig onderzoek gedaan. In het Leidse LUMC werkt hoogleraar klinische transfusiegeneeskunde Jaap Jan Zwaginga aan een protocol voor vijf academische ziekenhuizen die het bloedplasma naar verwachting over een paar weken gaan inzetten op de verpleegafdelingen. Het Rotterdamse Erasmus MC geeft leiding aan een studie in twaalf tot vijftien ziekenhuizen, bij patiënten op de ic. Mogelijk doen ook Belgische ziekenhuizen mee, mailt internist-infectioloog Bart Rijnders. ‘Om het best mogelijke bewijs te vergaren, moeten we twee studies doen in verschillende ziekenhuizen, bij verschillende groepen patiënten.’

Toepassing bij Spaanse griep

De gedachte dat een genezen patiënt een zieke patiënt kan helpen, is al honderd jaar oud. Begin vorige eeuw werd de methode voor het eerst toegepast bij de Spaanse griep, en onderzoek uit die tijd maakt duidelijk dat het sterftecijfer in de behandelde groep flink lager lag. Ook bij de twee ebola-uitbraken in West-Afrika zijn antistoffen ingezet evenals bij de Mexicaanse griep, en tijdens de sars-epidemie (ook een coronavirus): steeds met hoopvol resultaat maar met de kanttekening dat al die onderzoeken methodologische beperkingen kenden. Zaaijer: ‘De ernstig zieken die het kregen knapten op maar of dat nou kwam door de dobbelsteen, door Onze lieve Heer of door het plasma dat is niet duidelijk geworden. Zolang je dat niet in een grote groep uitzoekt en vergelijkt met een controlegroep heb je geen zekerheid.’

Chinese artsen hebben de afgelopen maanden plasma met antistoffen gegeven aan enkele honderden patiënten met covid-19. Hun onderzoek bij de eerste tien patiënten (gepubliceerd maar nog niet door collega-wetenschappers beoordeeld) levert opmerkelijk resultaten op: na drie dagen ging het aanzienlijk beter met de patiënten, bij zeven van hen was het virus niet meer in het bloed terug te vinden.

Of dat resultaat stand houdt, moet de komende maanden duidelijk worden, bloedtransfusiediensten werken internationaal samen, zegt Zaaijer. Sanquin heeft via de GGD’s alle genezen patiënten een brief gestuurd en gevraagd bloed te komen doneren. Er hebben zich tot nu toe 1200 ex-patiënten aangemeld, die vooral reageerden op een oproep van het Erasmus MC, vorig weekend. De vraag is of zij allemaal in aanmerking komen, zegt Zaaijer: alleen ex-patiënten die officieel zijn getest (en bewijs hebben van een zogeheten PCR-test) kunnen meedoen. Dat zijn er in Nederland nu ruim tienduizend. ‘Heel veel mensen zeggen dat ze de ziekte hebben gehad, maar we moeten het ondubbelzinnig zeker weten.’

Toestroom donoren 

Sanquin heeft nu bij achttien genezen patiënten bloedplasma afgenomen en hoopt de komende weken op een toestroom aan donoren. Ze moeten veertien dagen ziektevrij zijn, en uiteraard aan de voorwaarden voldoen om donor te mogen worden. Koorts hoeven ze niet te hebben gehad. ‘Ook patiënten met  alleen maar milde symptomen maken antistoffen aan’, zegt Zaaijer. ‘Het kan zijn dat een paar dagen koorts meer antistoffen oplevert, maar meer is niet per se beter.’ Virussen zijn slim, legt hij uit, die leiden het immuunsysteem soms om de tuin waardoor er antistoffen worden aangemaakt die niet werken. ‘Het gaat er niet alleen om dat je voldoende antistoffen hebt, belangrijker is dat je de goede hebt.’

Ook vrouwen mogen doneren, terwijl normaal gesproken hun bloedplasma niet rechtstreeks aan patiënten wordt gegeven omdat dan soms een afweerreactie optreedt. Nu de nood aan de man is, wordt een uitzondering gemaakt, zegt Zaaijer. ‘Door vrouwen uit te sluiten hebben we de helft minder bloedplasma. De kans op de zeldzame bijwerking van vrouwelijk plasma ondervangen we door een extra test te doen.’

Plasma van één donor gaat straks naar één patiënt, waarna de onderzoekers zullen bijhouden hoe het die patiënt vergaat. ‘Dan gaan we terugkijken: welk plasma hoorde bij welke donor en wat zat daarin?’, zegt Zaaijer. ‘We zitten in een donkere kamer en we hopen dat we straks hier en daar een lampje kunnen aansteken.’

Donoren hoeven niet te vrezen voor persoonlijke gevolgen. Ze staan slechts een deel van hun antistoffen af, zegt Zaaijer, en die worden daarna door het immuunsysteem weer aangevuld. Ze doen een gift die misschien wel van levensbelang kan zijn maar blijven zelf gewoon beschermd.