Direct naar artikelinhoud
ANALYSEGriepdoden

Waarom corona zelfs de griep van ’17-’18 overtreft

Mensen staan in de rij voor een griepprik in Assen in 2018.Beeld Harry Cock / de Volkskrant

Nog maar een paar jaar geleden stierven 9.500 Nederlanders tijdens een griepepidemie. Toch was het geen nationale ramp en stond het zelfs nauwelijks in de krant. Wat maakt corona zo anders dan die wintergriep?

Veelgehoorde vraag: in 2017-2018 overleden er per week meer mensen aan de griep dan nu aan corona. Toch gingen de scholen niet dicht en was er geen crisis op de ic’s. Huh?

Er is zelfs een website over. Op de site ‘coronanuchterheid’ trekt ondernemer en antivaccinatieactivist Kees Faasse van leer tegen, wat hij noemt, de ‘bangmakerij’ over het nieuwe coronavirus. 

Zoals hij ‘ter overdenking’ verwoordde in een krantenadvertentie die hij liet plaatsen: ‘Tijdens het griepseizoen van 2017-2018 stierven er 525 mensen per week aan de griep. Er was geen paniek, er werden geen evenementen afgelast en je mocht elkaar gewoon vasthouden.’

Waarom corona zelfs de griep van ’17-’18 overtreft

En al is het in minder scherpe woorden, diverse internetfilmpjes en berichten op sociale media gaan over diezelfde kwestie. Neem de grafieken die RIVM-epidemioloog Jaap van Dissel wekelijks laat zien in de Tweede Kamer. In 2017-2018 schoot de sterfte omhoog. En dit jaar is er eigenlijk weinig aan de hand.

Waarom corona zelfs de griep van ’17-’18 overtreft
Beeld RIVM

Is de ramp die de wereld in de ban houdt soms overdreven?, zoals de dwarse Duitse longarts en SPD-politicus Wolfgang Wodarf uiteenzet in een webfilmpje dat al meer dan 2 miljoen keer werd bekeken?

 Welnee. Er zijn drie heel gewone verklaringen voor de ‘griepillusie’, zo leren diverse rapporten en een rondgang langs experts.

1. Er waren wel degelijk problemen

De winter van 2017-2018. Dat was die winter waarin het land druk bezig was met… jawel, de rundersterfte in de Oostvaardersplassen.

En dat kan Ted van Essen, gepensioneerd huisarts-onderzoeker en voorzitter van de Nederlandse Influenza Stichting, nog altijd irriteren. ‘Er voltrok zich in ons land een ramp waarbij 9500 doden zijn gevallen. Maar daarover zijn nauwelijks vragen gesteld aan de minister. Er is zelfs geen nader onderzoek ingesteld. De Kamer heeft gewoon zitten slapen.’

Terwijl de sterfte ‘indrukwekkend hoog’ was, zegt Van Essen. ‘Er waren wel degelijk heel veel problemen’, herinnert zich ook onderzoeker Susan van den Hof, bij het RIVM verantwoordelijk voor de infectieziektecijfers. Naar schatting 900 duizend Nederlanders werden door de griep geveld. Veertig ziekenhuizen hadden een opnamestop. En in plaats van gemiddeld zo’n 2.700 extra sterfgevallen in het griepseizoen, waren er ongeveer 9.500 levens te betreuren.

1.	Er waren wel degelijk problemen
Beeld RIVM

Alweer een beetje vergeten: dat haalde ook wel degelijk de krant. Alleen ging dat met tamelijk kalme koppen, blijkt bij naspeuring in de archieven: ‘Griepgolf houdt al achttien weken aan’, ‘Griep leidt tot meer problemen bij ouderen’.

Een enigszins ondergesneeuwde ramp, dus eigenlijk. ‘We vinden het op de een of andere manier normaler als oude mensen doodgaan’, stelt Van Essen vast. ‘Maar dan nog: het waren er toch echt 9.500.’

2. Covid-19 is een andere ziekte

Belangrijk verschil tussen de griepgolf van toen en de coronapandemie van nu: de intensive cares raakten minder belast. ‘De griep van ’17-’18 was niet mals’, herinnert klinisch microbioloog Jan Kluytmans (UMC Utrecht) zich. ‘Maar dit is groter. Het hele zorgsysteem heeft zich aan deze ziekte aangepast.’

Ook twee jaar geleden waren er wel degelijk meer longontstekingen – een piek van zo’n 40 duizend tegenover 13 duizend gemiddeld, volgens Van Essen. Alleen lagen die patiënten veel korter op de ic: ‘Eerder dagen dan weken, zoals nu.’ Als de griep tot een longontsteking leidt, zegt Van Essen, is dat vaker een longontsteking veroorzaakt door bacteriën. Zo’n infectie is, anders dan een louter virale infectie, met antibiotica te bestrijden.

Medewerkers van het Radboud UMC in Nijmegen krijgen, zoals alle zorgprofessionals in Nederland, elk jaar een griepprik. Voor corona bestaat zo'n vaccin nog niet. Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

Waaraan de 9500 mensen precies overleden? Hier ontvouwt zich een vreemd mysterie. ‘We weten het niet’, zegt Van Essen. ‘We zien dat er een enorme oversterfte is geweest bij ouderen, en we weten dat er een griepepidemie was. Maar hoe die relatie precies ligt, daar hebben we toen geen onderzoek naar gedaan. Die mensen zouden, bij wijze van spreken, ook door het ijs kunnen zijn gezakt.’

3. Corona komt pas net op gang

De griepepidemie van 2017-2018 begon al rond Sinterklaas, terwijl het coronavirus zich in ons land pas aandiende in februari. Vandaar dat ook de toename in sterfgevallen rond corona later op gang komt.

‘Die duidelijke stijging in de sterfte zien we nu’, zegt RIVM-rekenmeester Van den Hof. Het duurt altijd even voordat men zo’n stijging kan vaststellen, omdat het twee weken duurt voordat het Centraal Bureau voor de Statistiek een redelijk complete schatting kan maken van het aantal sterfgevallen in het land. Maar naar nu blijkt, is het aantal overlijdens in het land tussen 19 en 25 maart omhoog geschoten: zo’n duizend sterfgevallen extra.

‘Dat is een ontzettend hoge piek’, zegt Van den Hof. Vooral in zuidelijke en westelijke provincies is de sterfte verhoogd, wat een teken is dat inderdaad covid-19 is die de sterfte omhoog duwt.

Over de afgelopen week, vanaf 26 maart, zijn nog lang niet alle cijfers binnen. ‘Toch zien we ook daar al hetzelfde beeld’, signaleert Van den Hof. ‘We verwachten dat dit nog wel even doorgaat.’ De sterfte loopt immers altijd enkele weken achter de ziekenhuisopnames aan. En er zijn de verpleeghuizen: niemand weet precies hoe het virus daar gaat huishouden.

Misschien wel het allerbelangrijkste verschil tussen de griep en covid-19: tegen het griepvirus konden we ons nog enigszins wapenen met de griepprik, en doordat veel mensen al wat weerstand hebben van eerdere griepinfecties. Het coronavirus dat momenteel de wereld over raast, heeft echter vrij spel, omdat het nieuw is.

‘Hoe de sterftepiek van covid-19 eruit komt te zien, zal sterk afhangen van het effect van de maatregelen die we tegen verspreiding van het virus hebben genomen’, zegt Van den Hof. ‘Maar dát er een piek is, leidt geen twijfel. Die zien we nu al.’