De pandemie is op dit moment de ware supermacht

De Chinese diplomaat in Parijs kon zijn triomfalisme maar moeilijk onderdrukken. „De hele wereld vroeg de ‘dictatuur’ China om hulp, niet de Verenigde Staten, ‘vlaggenschip van democratie’”, schreef een gezant op de website van de ambassade. „Het is China dat de helpende hand heeft geboden aan meer dan tachtig landen, niet de Verenigde Staten.”

In Parijs zijn het niet alleen de Chinezen die het machtsspel achter de pandemie zien. „Ik ben er volledig van overtuigd dat de Europese Unie in deze crisis de kans heeft een economische en politieke supermacht te worden tussen de VS en China”, zei de Franse minister van Financiën Bruno Le Maire donderdag. „De EU moet deze kans grijpen.”

De wereld staat op zijn kop, maar de geopolitieke rivaliteit gaat gewoon door. De hoofdrolspelers op het wereldtoneel houden één oog op de jobstijdingen van de virologen, het andere op de macht en op elkaar. In de pandemie gaat Nightingale gelijk op met Machiavelli.

Voor wie het nog niet doorhad, beschreef de secretaris-generaal van de VN, António Guterres deze week nog eens de ernst van de situatie: dit is de grootste uitdaging voor de wereld sinds de Tweede Wereldoorlog, zei hij.

Je kunt de omvang van de mondiale uitdaging ook in cijfers vangen. Ruim één miljoen mensen zijn besmet, ruim 55.000 overleden en naar schatting leeft de helft van de wereldbevolking, 3,5 miljard mensen, in een of andere vorm van lockdown. Om de pandemie te bestrijden en haar economische gevolgen op te vangen zijn geen miljoenen, geen miljarden, maar biljoenen nodig. Volgens VN-organisatie Unctad moeten rijke landen 500 miljard dollar (463 miljard euro) steun verlenen, 1 biljoen aan schulden kwijt schelden en moet er voor 1 biljoen extra geleend kunnen worden bij het Internationaal Monetair Fonds.

Samenwerking en solidariteit zijn nu onontkoombaar en verlicht eigenbelang, waarschuwde Guterres. De wereld moet de verantwoordelijkheid gezamenlijk dragen.

Lees ook „Als één land faalt, faalt iedereen.”

Verborgen beweegredenen

De mondiale machtscentra kwamen inderdaad in beweging, maar hulp had, zoals bijna altijd, verborgen beweegredenen. China ontdekte al snel dat diplomatie met mondkapjes nu efficiënter is dan pandadiplomatie en stuurde medisch materiaal en artsen naar Italië. Cuba, Rusland en Turkije stuurden vervolgens ook vliegtuigen met hulpmiddelen en personeel naar het buitenland. Zelfs Albanië deed mee.

De Chinese zendingen waren deels handel, deels schenking en een deel van de schenking voldeed niet aan westerse normen. In Italië en Spanje werd de Chinese hulp toch in dank aanvaard. Bovendien werd het Chinese gebaar gebruikt om te onderstrepen dat China wel doet wat de EU niet doet: solidair zijn. China scoorde dus twee keer: het verstevigde de vriendschapsband met Italië én het wakkerde onrust in Europa aan.

Rusland stuurde ook mensen en materiaal naar Italië. Op de Russische pakketten stond in het Engels en in het Italiaans: „From Russia with Love”, een verwijzing naar een James Bond-film uit 1963 met Koude Oorlog-thema. Het personeel baarde opzien: het waren onder anderen Russische militairen met deskundigheid in ABC-oorlogsvoering (atomair, biologisch, chemisch), schreef het Amerikaanse Foreign Policy. Zo ontstond de geopolitieke noviteit dat Russische militairen in Noord-Italië straten ontsmetten terwijl op dit moment Italiaanse soldaten in Letland zijn gestationeerd om NAVO-vijand Rusland af te schrikken.

Het is niet toevallig dat China en Rusland Italië te hulp schieten. Naast de onbetwiste Italiaanse nood speelt ook mee dat Italië voor China een economisch bruggenhoofd is in Europa. Rusland probeert via Italië af te komen van westerse economische sancties.

De Russische president Vladimir Poetin, in zelfquarantaine in het Kremlin, scoorde deze week nog een keer. Na een telefoontje met zijn Amerikaanse ambtgenoot Donald Trump vertrok woensdag een Russisch militair vrachtvliegtuig, een Antonov An-124, om in New York hulpgoederen af te leveren. Overigens moesten de VS voor de Russische spullen betalen.

Niemand deed het goed tot nu toe

De leveringen zijn relatieonderhoud en kortstondige pr-zeges voor Poetin en de Chinese president Xi Jinping omdat ze de zwakte van de VS in de huidige crisis lijken te tonen. Vroeger waren het immers de VS die vooropliepen in mondiale crisismomenten. Na de Tweede Wereldoorlog werd Europa met CARE-pakketten en Marshallhulp op de been geholpen, nu proberen Rusland en China zich als partners te profileren.

De VS lopen het risico in de wereldwijde strijd om maskers juist vijanden te maken. De stad Berlijn klaagde vrijdag dat maskers voor de politie, die besteld waren bij het Amerikaanse 3M , in de VS waren terechtgekomen, aldus de Berlijnse krant Der Tagesspiegel. De maskers waren door 3M in China gemaakt en vervolgens tijdens een tussenstop in Bangkok omgeleid naar de VS. Een deelstaatminister sprak van „moderne piraterij”. Het bedrijf en het Witte Huis ontkenden overigens dat het zo was gegaan.

De mediagenieke mondkapjesvluchten kunnen niet verhullen dat géén van de grote machtsblokken in de wereld het in deze crisis tot nu toe bijzonder goed gedaan heeft.

China claimt weliswaar dat het ergste voorbij is en de economie weer begint te draaien, maar door de uitbraak pas laat te melden ging kostbare tijd verloren. Bovendien gelooft eigenlijk niemand meer dat het verhoudingsgewijs lage sterftecijfer van China klopt. Amerikaanse inlichtingendiensten gaan ervan uit dat regionale Chinese ambtenaren de cijfers bewust laag houden en dat ook Beijing niet precies weet hoe het zit.

Lees ook De urnen in Wuhan wijzen op meer doden dan China claimt

De VS, icoon van kosmopolitisch vooruitgangsgeloof, hebben het zwaar: koelwagens die dienstdoen als mortuarium, een lijkzak op een heftruck, een noodhospitaal in Central Park in New York. Covid-19 legt genadeloos de zwakke punten van de Amerikaanse samenleving bloot. Dure gezondheidszorg, zes miljoen werklozen in één week, een overheid die eigenlijk niet gewend is om burgers in nood royaal te ondersteunen en nu toch snel iets moet doen.

Daar komt bij dat de VS een populistische president hebben die wekenlang ontkende dat er iets aan de hand was en die behept is met een dedain voor wetenschap en deskundigheid. Inmiddels heeft Trump ingezien dat ook hij in de pandemie op anderen moet varen en heeft hij hoofdviroloog Anthony Fauci in de armen gesloten. De VS liepen in de financiële crisis in 2008 fikse reputatieschade op in de wereld. Ook nu is ongeremd kapitalisme geen aanbeveling.

En Europa? In theorie is het Rijnlandse kapitalisme beter geschikt om rampen af te wenden dan de harde Amerikaanse variant. De ene ongekende maatregel volgt dan ook de andere: staatssteun voor bedrijven, doorbetaalde lonen. Maar ook in Europa is de capaciteit van de intensive cares niet overal toereikend. En solidariteit tussen de lidstaten van de EU was niet meteen vanzelfsprekend. De rel tussen Nederland en Italië liep zelfs zo hoog op dat geschermd werd met een scheuring van de EU. Dat lijkt schromelijk overdreven, maar ook de EU ondergaat een stresstest.

De pandemie, kortom, is op dit moment de ware supermacht.

Correctie (4 april 2020): In een eerdere versie van dit artikel stond „rampen af te veren”. Dit moet „af te wenden” zijn. Dat is nu aangepast.