Waarom ‘testen, testen, testen’ ons niet gaat redden

Internist-infectioloog Kees Brinkman ziet ze met enige regelmaat. Patiënten, die hoestend en ziek het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis in Amsterdam binnenkomen – en volgens de test toch geen coronavirus hebben. ‘Die hoog-verdachte patiënten zetten we dan toch maar in isolatie’, vertelt Brinkman. ‘We zien vaak dat zo’n patiënt na een paar dagen alsnog positief test.’

‘Testen, testen, testen.’ Sinds de baas van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Tedros Adhanom Ghebreyesus, die woorden twee weken geleden voor het eerst uitsprak, is er een ware volkslobby gaande om meer te testen. Want als Zuid-Korea en Duitsland zich drie slagen in de rondte testen, waarom doen wij het dan niet? Hoe kun je het virus nou bestrijden als je niet eens weet wie het heeft?

_{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

Gezant

Het is niet voor niets dat minister Hugo de Jonge een gezant heeft benoemd om zich speciaal over het testen te buigen. De komende weken gaat het aantal testen omhoog van de huidige 4.000 per dag naar 17.500, beloofde de minister deze week, en zo nodig zelfs naar 29 duizend. Zodat bij verkoudheidsklachten ook de wijdere kring rond de coronacrisis op het virus kan worden getest: medewerkers in de thuis- en gehandicaptenzorg, jeugdwerkers, risicogroepen als ouderen en hartpatiënten.

Maar pas op. Bij dat testen-testen-testen hoort wel een bijsluiter, waarschuwen diverse kenners inmiddels. Zeker als ook gewone burgers zich willen laten testen. ‘Natuurlijk is het belangrijk dat de testcapaciteit omhoog gaat’, zegt Brinkman. ‘Alleen is het zeer onverstandig als we die test zomaar in het wilde weg gaan aanbieden aan iedereen met verkoudheidsklachten.’

‘Wat me dwarszit, is de totale versimpeling van een complex vraagstuk tot iets wat lekker bekt en zo een heel eigen leven is gaan leiden’, zegt hoogleraar virologie Marion Koopmans (Erasmus MC). ‘Natuurlijk hebben we testen nodig, er is niemand die dat bestrijdt. Maar testen moet wel een doel hebben. En nu wordt het een soort commercieel iets: u vraagt, wij draaien.’

Wat staat er in de kleine lettertjes van die ‘bijsluiter’? Drie uitspraken over testen-testen-testen tegen het licht.

1: ‘Met massaal testen kun je het virus verjagen’

Even terug naar Ghebreyesus. Hoe zei de WHO-baas het ook alweer precies, twee weken geleden?

‘We hebben een simpele boodschap voor alle landen: test, test, test. Test elk verdacht geval. Als ze positief testen, isoleer ze en zoek uit met wie ze in contact hebben gestaan, en test die mensen ook.’ En: ‘Een brand kun je niet geblinddoekt blussen.’

‘Geloof me, binnen de WHO heeft dat tot veel discussie geleid’, zegt Koopmans, die als WHO-adviseur dicht op het vuur zit. ‘De oproep was goed bedoeld, maar is daarna viraal gegaan en een heel eigen leven gaan leiden in het publieke domein.’

Ghebreyesus’ speech was immers niet zozeer bedoeld voor landen als Nederland, maar voor regeringen die het virus niet serieus nemen. Landen, die best eens wat meer mogen gaan testen. Niet voor niets kwam Ghebreyesus’ toespraak net op het moment dat het virus voor het eerst begon op te duiken in Rusland – en president Poetin het wegwuifde.

‘De oproep van de WHO is nooit bedoeld geweest als algemene oproep om alle burgers te testen’, zegt ook Ellen Vandervieren, een statisticus van de Universiteit Antwerpen. ‘De WHO heeft het nadrukkelijk over het testen van verdachte gevallen.’

Maar Zuid-Korea dan? Het land waar men zich op straat kan laten testen – en dat het virus verjoeg? Maak niet de denkfout dat het dús wel door het testen zal komen, zegt Koopmans. ‘De situatie is er compleet anders. Men hecht er minder aan privacywetgeving en heeft een enorme discipline in sociaal afstand houden. In Korea zijn de restaurants gewoon open: men zit er ruim van elkaar en als het ergens voor eenderde vol zit, gaan mensen er niet meer naar binnen.’

Nog ééntje dan: het Italiaanse dorp Vò. Daar trokken gezondheidswerkers binnen toen corona was gearriveerd en testte men iedereen net zo lang tot het virus was verdwenen. Bewijs dat testen werkt!, vinden de voorstanders van massaal testen.

Maar Koopmans bekijkt het wetenschappelijk. ‘Wat zou er zijn gebeurd als je in hetzelfde dorp net als bij ons had gezegd: iedereen die verkouden is blijft binnen? Was dan niet precies hetzelfde gebeurd?’

2: ‘Met zo’n test weet je tenminste of je het hebt’

Veel mensen lijken de coronatest aan te klampen als een soort vrijbrief: eindelijk een manier om te weten of ik terecht binnenzit of niet. Maar helaas. Zie de ervaringen van Brinkman in het ziekenhuis: een negatieve test is geen garantie dat men het virus niet heeft.

‘Blind roepen om iedereen maar te testen, dat kan een gevoel van schijnveiligheid geven’, zegt Brinkman. ‘Bij zo’n test hoort de instructie van een deskundige: mooi dat de test dit zegt, maar ik vertrouw het niet, misschien moeten we je morgen nog eens testen. Het is erg onverstandig om zomaar te zeggen: we geven iedereen wattenstaafjes, succes ermee.’

Een test hoort in een heel diagnosetraject, vindt ook Koopmans. Die moet je niet daaruit loswrikken en als los gebbetje aanbieden. ‘Je moet ook vragen: waar bent u geweest, heeft u covidpatiënten in uw omgeving? Ik vind dat testen ingebed hoort te zijn in dat proces.’

Want voor je het weet waant u zich onterecht coronavrij en rent u snotterend en wel de straat op, terwijl u het coronavirus toch echt onder de leden heeft. Of omgekeerd: de test geeft aan dat u het virus wél heeft, terwijl dat niet zo is. In het blad Knack laat Vandervieren aan de hand van rekenvoorbeelden zien wat er dan gebeurt. Omdat waarschijnlijk maar een paar procent van de bevolking écht corona heeft, zal de test vooral misschieten bij mensen die het virus níét hebben – daarvan zijn er immers veel meer. Met als gevolg: veel mensen die positief testen, terwijl maar een klein deel van hen het virus ook echt heeft.

‘Ik wil zeker niet uitstralen dat tests overbodig of onnodig zouden zijn’, benadrukt Vandervieren aan de telefoon. ‘Maar we moeten ze gericht inzetten voor de verdachte gevallen, anders maken we vooral veel mensen onnodig ongerust. Elke test, hoe goed ook, maakt nu eenmaal fouten.’

Leuk, zo’n massatest. Aan de ene kant zijn er de mensen die positief testen: van hen zitten de meesten onterecht thuis bang te zijn. En aan de andere kant zijn er de mensen die ‘virusvrij’ testen. Die lopen opgelucht kuchend over straat, maar kunnen het virus nog steeds hebben.

Dan zijn de huidige maatregelen toch beter, denkt Brinkman. ‘Als je verkouden bent, is de instructie toch al: blijf binnen. Dus een test doen maakt helemaal niet uit.’

3: ‘Ach, baat het niet dan schaadt het niet’

‘Helemaal begrijpelijk’, vindt Brinkman het: je zit snotterend thuis, en wilt het gewoon weleens weten. Corona of niet? Wat kan daar nou mis mee zijn?

Nou, dít, zegt Koopmans: ‘Je gaat eraan voorbij dat er wel degelijk schaarste is. We hebben tekort aan plastics, aan afnamemateriaal, aan vloeistoffen. En dat er meer labs gaan testen, lost die schaarste niet op.’

De industrie onder druk zetten om meer te leveren dan maar? ‘Ik vind dat kortzichtig’, zegt Koopmans. ‘Je lost de schaarste daarmee niet op, maar verschuift haar naar landen die óók een tekort hebben aan materialen. Oppervlakkig kan het beeld misschien zijn: iedereen kan testen. Maar ik zou zeggen: voor iedere test die je afneemt, kun je misschien een kind dat ergens op een transplantatie-afdeling ligt níét testen. Ik ben ook voor meer testen, maar dan ingebed in de reguliere zorg.’

De volgende test-test-test is op komst: een bloedtest die moet uitwijzen of iemand het virus al heeft gehad. De test werkt anders en is goedkoper, maar de problemen aan de horizon zijn grofweg dezelfde. Commerciële aanbieders die hem uit de diagnoseketen willen trekken en los aanbieden. Mensen die ten onrechte worden gerustgesteld of juist ongerust worden. Druk op de voorraden, als honderden miljoenen burgers tegelijk willen weten of ze het coronavirus al hebben gehad.

Intussen grijpt het testen-testen-testen verder om zich heen. In Groot-Brittannië zegde verantwoordelijk minister Robert Jenrick woensdag onder politieke druk toe het aantal tests de komende weken te zullen verdubbelen, tot 25 duizend per dag. En in de VS kon men president Trump al horen opscheppen: de VS zou nu al ‘by far’ meer testen dan Zuid-Korea.

De woorden van Ghebreyesus galmen waarschijnlijk nog wel een poosje na.