In de Verenigde Staten wordt met smart gewacht op de levering van Philips-beademingsapparaten. Vijf jaar geleden kreeg Philips een overheidscontract van 13,8 miljoen dollar voor de ontwikkeling en productie van een goedkope, makkelijk te gebruiken beademingsmachine die in tijden van crisis kon worden gebruikt. De apparaten van het type Trilogy Evo, zouden 3280 dollar per stuk kosten. Maar tot op de dag van vandaag heeft Philips de Amerikanen nog geen apparaat geleverd. Wel levert Philips sinds de zomer twee veel duurdere versies van het mede met Amerikaans belastinggeld ontwikkelde apparaat aan andere landen, schrijft ProPublica. Een van die landen: Nederland.

De apparaten die Philips aan Nederland leverde, zijn gemaakt voor de Amerikaanse markt en zijn niet specifiek voor gebruik op IC’s ontworpen. IC-specialisten waar Follow the Money mee in contact staat, omschrijven de apparaten die nergens in Nederland in IC’s worden gebruikt als ‘second best’. Probleem van de apparaten was ook dat ze niet op de Europese apparatuur kunnen worden aangesloten, melden bronnen aan FTM. Philips erkent het probleem maar zegt dat het ‘bijna’ is opgelost. ‘We hebben aan bijna alle ziekenhuizen de koppelstukken nageleverd’, aldus een woordvoerder. 

‘Wij gaan ze inzetten als de nood hoog is. Dan gaat het er niet meer om of het voor de Amerikaanse of de Nederlandse markt is,’ laat Diederik Gommers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC), weten. Hij is er mede-verantwoordelijk voor dat de extra IC-capaciteit waar nu hard aan wordt gewerkt, voldoende beademingsapparatuur heeft.

Pallets vol Philips

Afgelopen zaterdag verspreidde het ministerie van Volksgezondheid een foto van Henk Valk (ceo Philips Benelux), minister Martin van Rijn (VWS) en Ernst Kuipers (voorzitter raad van bestuur Erasmus MC) bij een partij kartonnen dozen op pallets. In die pallets zaten honderd beademingsapparaten die het ministerie van VWS had besteld bij Philips Respironics in de Verenigde Staten. Deze beademingsapparaten zijn broodnodig omdat komende zondag het aantal IC-bedden moet zijn opgeschaald naar 2400, een verdubbeling van het aantal in gewone tijden.

In het bericht bij de foto meldde het ministerie dat dit het eerste deel was van een levering van in totaal duizend beademingsapparaten. ‘Hiermee kan de IC-capaciteit in Nederland snel omhoog’, twitterde het ministerie. ‘Komende weken wordt de rest van de apparaten geleverd.’

Dat het ministerie erin was geslaagd om in een zeer krappe markt met snel stijgende prijzen aan duizend beademingsapparaten te komen, was een sterk staaltje. Een oer-Hollands bedrijf dat in tijden van crisis Nederland te hulp schiet, kon het mooier? Philips-topman Frans van Houten mocht zondagavond prompt in talkshow Op1 aanschuiven om over de levering te praten. De bestelling was pas twee weken geleden gedaan, meldde hij, maar desondanks was Philips erin geslaagd om de apparaten te leveren.

Gek genoeg riepen bestelling en prompte levering van de Philips-apparaten geen vragen op. Dat Philips op zo’n korte termijn zoveel beademingsapparatuur kan leveren, is meer dan opmerkelijk. Op de eerste plaats is Philips op het gebied van complexe beademingsapparatuur in Nederland volledig onbekend. Hier is geen enkele IC-afdeling uitgerust met Philips-beademingsapparaten. Marktleider op de Nederlandse IC’s en in het transport is het Zwitserse Hamilton. Andere belangrijke spelers zijn het Zweedse Getinge Maquet en het Duitse Dräger.

Door de wereldwijde verspreiding van het coronavirus is de behoefte aan de beste kwaliteit beademingsapparatuur zo groot geworden dat fabrikanten de vraag niet aankunnen. Het lag voor de hand dat het ministerie van VWS, toen duidelijk werd dat ook Nederland het aantal IC-bedden drastisch moest uitbreiden, contact zou opnemen met de producenten die aan de Nederlandse IC’s leveren. 

Of het ministerie heeft gebeld met Getinge en Dräger is onbekend. FTM stelde hier maandag al vragen over. Getinge antwoordt tot op heden niet. Dräger laat weten dat ze geen informatie geven over bestellingen en klanten. In een interview met Spiegel International beweert directeur Stefan Dräger dat zelfs de Nederlandse koning hem gebeld heeft. Of de koning om apparatuur heeft gevraagd, laat hij in het midden. Dräger zegt dat het per uur, per situatie en per land kijkt naar wat zijn bedrijf kan leveren. 

Wel is duidelijk dat VWS tot op de dag van vandaag geen bestelling heeft gedaan bij Hamilton, nota bene de marktleider in Nederland. De Zwitsers leveren aan 42 van de 78 ziekenhuizen en hebben diverse onderzoeksprojecten lopen. Bronnen die nauw bij de bestelling van beademingsapparatuur zijn betrokken, zeggen dat er contact is geweest tussen het ministerie en Hamilton. De leverancier stuurde een offerte en documentatie. Gommers weet niets van een offerte van Hamilton: ‘Als Hamilton achterover gaat zitten, dan nemen ze ook niet hun verantwoordelijkheid en dan ben ik pissed.’

Een goed ingevoerde bron maakt gehakt van het verhaal van Gommers. Hamilton is dinsdagavond 24 maart benaderd door branchevereniging FME die in opdracht van VWS producenten van beademingsapparaten moest benaderen. Hamilton is afgelopen vrijdag nog teruggebeld door een dame van VWS, die de offerte van Hamilton zou bespreken in de verantwoordelijke commissie. Sindsdien heeft het bedrijf niets meer van VWS vernomen.

De druk op marktleider Hamilton is zo groot, dat het alleen nog levert aan landen met een urgentieverklaring

De kans dat Nederland nog Hamiltons kan kopen, is daarmee heel klein geworden, zeggen ingewijden. Hoewel de Zwitsers de productie inmiddels hebben vervijfvoudigd, heeft het bedrijf al ruim 20.000 machines in bestelling staan. De druk op het bedrijf is zo groot dat het inmiddels alleen levert aan landen met een urgentieverklaring. ‘Hamilton wil Nederland wel helpen, maar dan moet het wel een order plaatsen. Met een urgentieverklaring,’ aldus een bron.

Afgelopen maandag schreef FTM dat er extra MICU’s (mobile intensive care unit) moeten bijkomen, een hoogwaardige ambulance uitgerust met de allerbeste apparatuur om ernstig zieke patiënten te kunnen vervoeren van de ene IC-afdeling naar de andere. MICU’s zijn uitgerust met Hamiltons. Medici willen graag dat de extra ‘taxi’s’ ook met die apparaten worden uitgerust.  Alleen Defensie heeft Hamiltons in voorraad. En dat houdt de machines achter de hand voor eigen gebruik.

Oproep aan dierenartsen 

Diverse intensivisten en deskundigen wijzen FTM er op dat de longen van coronapatiënten op de IC zo zijn aangetast dat de allerbeste beademingsapparatuur nodig is. In normale tijden beschikken IC’s ook over dergelijke topapparaten van Hamilton, Getinge en Dräger. Deskundigen zijn daarom stomverbaasd dat het ministerie wel Philips belt en daar apparaten bestelt, terwijl bij Hamilton nog geen order is geplaatst.

Want de nood is hoog. Dat blijkt ook uit een brief die minister Carola Schouten van Landbouw op 23 maart naar alle dierenartsen stuurde. Daarin roept ze hen op om VWS te melden over hoeveel beademingsapparaten zij beschikken. Dierenartsen gebruiken meestal verouderde beademingsapparaten, die ze ooit via tussenhandelaren hebben gekocht van ziekenhuizen. In dierenpraktijken brengen zij met deze apparatuur paarden, koeien, honden en katten onder narcose.

De noodoproep van Landbouw leverde een oogst van 73 beademingsapparaten op. Na controle blijken er maar drie van voldoende kwaliteit voor dienst op een IC, zo meldt een woordvoerder van de KNMvD, de beroepsorganisatie van dierenartsen. De rest blijft voorlopig bij de dierenartsen. In nood kunnen deze worden gebruikt voor lichtere coronapatiënten.

Geschikt/ongeschikt voor invasief gebruik

Philips is wereldwijd een marginale speler als het gaat om beademingsapparatuur voor intensief gebruik. Wel is het bedrijf groot in op de minder intensieve afdelingen van ziekenhuizen en in de thuiszorg.

De duizend ventilatoren die Philips Nederland levert, bestaan uit twee types: de Trilogy Evo Ventilator with OBM en de V60. De Trilogy Evo staat niet op de IC-afdelingen van Nederlandse ziekenhuizen. Het apparaat is ook niet te vinden in de digitale folder waarmee Philips in Nederland apparatuur voor de respiratoire zorg aanbiedt. Een woordvoerder van Philips zegt dat de machine geschikt is voor invasief gebruik, dat het alle vereiste certificaten heeft en voor de Europese markt is goedgekeurd. Deskundigen die de specificaties van de Trilogy Evo op verzoek van FTM bekeken, oordelen wisselend. ‘Het apparaat kan op een IC worden gebruikt maar het is hooguit second best,’ zegt een IC-specialist. 

Anders is dit met het tweede type waarvan Philips er 500 gaat leveren: de V60. Dit apparaat wordt op longafdelingen gebruikt voor maskerbeademing, maar het is ongeschikt voor coronapatiënten, zegt een deskundige met een grondige kennis van beademingsapparatuur.

 ‘Het apparaat is totaal ongeschikt voor complexe beademing in buikligging, waar Covid-19 patiënten behoefte aan hebben’

‘Het is één van de beste machines voor non-invasieve beademing op de IC en CCU, maar totaal ongeschikt voor complexe beademing in buikligging waar Covid-19 patiënten behoefte aan hebben,’ zegt een IC-specialist. Philips benadrukt dat de V60 wel degelijk geschikt is voor zowel invasief als non-invasief gebruik. 

‘Ik begrijp dat mensen het spannend vinden, maar wij hebben die apparaten nu naar Rotterdam laten komen, naar het Erasmus,’ zegt Diederik Gommers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC). ‘Er zijn problemen met de koppelingstukken, die worden nu opgelost. Ik begrijp de zorgen, maar zolang je je daar nog druk over kunt maken, staat het water je nog niet aan de lippen. Wij gaan ze inzetten als de nood hoog is en wij krijgen vandaag 26 apparaten.’ Gommers zegt dat Philips ook de benodigde instructies bij de in het Erasmus MC onbekende apparatuur zal leveren.

Al besteld in de zomer

Blijft de vraag: hoe kon Philips in een volledig overspannen markt twee weken na een belletje van het ministerie van VWS zo snel zoveel apparaten leveren? Het antwoord ligt in uitgebreid stuk dat de Amerikaanse onderzoekswebsite ProPublica vandaag publiceerde over een kwestie die afgelopen weekeinde ook al werd aangestipt door The New York Times.

Dertien jaar geleden bedacht een groep Amerikaanse topambtenaren het plan om een grote voorraad beademingsapparatuur aan te leggen, om zo goed te zijn voorbereid op een eventuele crisis. De nieuw te maken ventilatoren moesten rond 2010/11 zijn goedgekeurd. Daarna zou de productie starten. De overheid was van plan er 40.000 te kopen. De prijs per apparaat zou onder de drieduizend dollar liggen.

Dat plan ging door mismanagement hopeloos de mist in. In 2014 was nog geen enkel beademingsapparaat geleverd. De overheid moest op zoek naar een bedrijf dat wel kon leveren. Tijdens die zoektocht stuitte het op Philips dat fabrieken in Californië en Pittsburg heeft. Philips kreeg een contract ter waarde van 13,8 miljoen dollar voor de levering van een nieuw type beademingsmachine: de Trilogy Evo.

Het Trilogy Evo beademingsapparaat van Philips. Foto: Philips

Augustus 2019 werd dit nieuwe type goedgekeurd door de US Food and Drug Administration (FDA). Vervolgens bestelde de overheid 10.000 stuks, te leveren in de zomer van 2020. Door de razendsnelle verspreiding van het coronavirus in de Verenigde Staten wil het Department of Health and Human Services die 10.000 Trilogy beademingsmachines eerder ontvangen. Vorige week deed het ministerie daartoe een dringend beroep op Philips.

Philips leverde, maar niet aan de VS. De afgelopen weken dook de Trilogy Evo Ventilator with OBM op in Italiaanse en Spaanse ziekenhuizen en nu dus ook in Nederlandse ziekenhuizen.

Dat het om Amerikaanse machines gaat is duidelijk. Uit onderzoek van FTM blijkt dat het gebruik van de eerste honderd Trilogy Evo’s dagenlang is opgehouden doordat het apparaten betrof die zijn gemaakt voor de Amerikaanse markt. Die hebben geen Europese aansluitingen. In allerijl heeft Philips deze koppelstukken aan ziekenhuizen nageleverd. Gistermiddag liet een Philips-woordvoerder weten dat dit probleem ‘bijna opgelost’ is.

Op de website van ProPublica meldt een medewerkster van een New Yorks bedrijf dat medische apparaten levert, dat zij de Trilogy Evo verkoopt voor prijzen tussen 12.495 en 17.154 dollar. Haar bedrijf heeft al in maart vijftig Trilogy Evo’s bij Philips gekocht.

In een reactie zegt Philips dat het bedrijf het goede recht heeft om Trilogy Evo’s te verkopen aan Europese landen. De subsidie van 13,8 miljoen dollar, die Philips van de HHS ontving, was slechts een deel van de complete ontwikkelingskosten van de Trilogy Universal. Dat is een robuust type dat onder andere geschikt is om vanuit de lucht te worden gedropt in een rampgebied. Naast die Trilogy Universal ontwikkelde Philips zwaardere types voor commercieel gebruik, zoals de Trilogy Evo. Zowel de Trilogy Universal als de Evo werden in 2019 door de FDA goedgekeurd voor gebruik.

Philips zegt dat het nog steeds de bedoeling is om de 10.000 door de HHS bestelde apparaten te leveren.