In de Spaanse Vogeltjeswijk bij Sevilla is het nog steeds crisis: ‘situatie slechter dan vluchtelingenkamp’
Hij zag wijken in Spanje waar de situatie slechter is dan in vluchtelingenkampen, concludeerde onlangs een geschokte VN-gezant. In een van de armste en meest aftandse buurten van het land, vlakbij het centrum van Sevilla, zijn de bewoners het helemaal zat.
Als de zon opkomt boven de grauwwitte huizenblokken zijn de straten van de Sevillaanse volkswijk Los Pajaritos verlaten. Zelfs rond de beruchte Calle Mirlo, waar tot diep in de nacht in groezelige drugspanden met afgebladderde muren verdovende middelen zijn verhandeld en gebruikt.
Wie al wel uit de veren is, is Sebastian Calderón (54). Hij heeft een oude wasmand op het onderstel van een boodschappenwagentje geknutseld, waarmee hij door de wijk beent op zoek naar blikjes die hem een paar centen opleveren. Tijdens de crisis, die nu volgens de statistieken in Spanje alweer zes jaar voorbij is, werd hij werkloos. Maar in Los Pajaritos, oftewel de Vogeltjeswijk, is het nog iedere dag crisis. Dit is een van Spanjes armste en meest aftandse buurten, niet ver van Sevilla’s stadscentrum.
Het bezoek vindt plaats voordat Spanje vanwege de coronacrisis op slot ging, half maart. Dat betekent grotendeels binnen zitten. De quarantaine moet voor de vele families in de wijk, die soms op niet meer dan 40 vierkante meter samenleven, een extra zware opgave zijn.
‘Slechtere situatie hier dan in vluchtelingenkampen’
Maar de aanleiding voor het bezoek was een andere. Eind januari liep VN-gezant Philip Alston ook door Los Pajaritos. Voor zijn onderzoek naar armoede in Spanje reisde hij af naar de meest miserabele stadswijken van Sevilla tot Madrid. Maar ook bijvoorbeeld naar de krotten van aardbeienplukkers nabij de Portugese grens. Alston was geschokt: “Ik heb wijken in Spanje gezien die in een slechtere situatie verkeren dan vluchtelingenkampen”, vertelde hij bij de toelichting van zijn voorlopige conclusies begin vorige maand. Het gevoel te zijn ‘verlaten’ door de overheid, was een terugkerende klacht die veel arme Spanjaarden met de gezant deelden.
Dat verbaast psycholoog Julio Prieto niets. Zijn ngo Desal, die drugsverslaafden bijstaat, is met een reeks andere initiatieven in Los Pajaritos en omgeving in het gat gesprongen dat de autoriteiten braak lieten liggen. Dagelijks kloppen buurtbewoners aan bij zijn kantoor in de wijk om de meest schrijnende verhalen te delen.
Rellen door coronavirus
De eerste week lockdown in Spanje leidde in Los Pajaritos tot ongeregeldheden. Nadat vorige week twee tieners van 15 en 16 jaar oud door de politie werden aangesproken omdat zij ondanks de quarantaine ’s avonds op straat waren sloeg de vlam in de pan. Tientallen agenten moesten ingrijpen om de boel te sussen waarbij gewonden vielen en vijf aanhoudingen werden verricht, meldt de lokale krant Diario de Sevilla.
Drie generaties op 40 vierkante meter
Drie generaties die op slechts 40 vierkante meter in de kleine arbeiderswoningen op elkaar gepropt leven zijn geen uitzondering. De muren zitten dikwijls vol vocht. Ouderen die op de bovenste verdieping wonen, komen bij het ontbreken van een lift vaak het huis niet meer uit. Een huis kopen kan hier al vanaf 20.000 euro. Wie het zich kan veroorloven, verhuist.
Maar de grootste kwelgeest is de wijkfunctie als drugssupermarkt voor de wijde omgeving. Prieto: “Twee weken geleden sprak ik een moeder wier zoon overleden was aan een overdosis heroïne. Twee andere zoons waren ook al zo aan hun einde gekomen. Haar enige overgebleven zoon is ook verslaafd. Haar man is een alcoholist.”
“Madre de Dios, Los Pajaritos, La Candelaria”, somt Prieto op voor de markthal waar het naar de gefrituurde deegrolletjes churros ruikt. Op dit punt komen de ‘Tres Barrios-Amate’ samen, drie probleemwijken die inmiddels het afvoerputje van Sevilla zijn geworden. Veel van de oudere buurtbewoners zijn afkomstig uit de Andalusische provincie en kwamen hier ooit wonen voor werk in de bierbrouwerij van Cruzcampo of andere industrie rond Sevilla.
Onder Franco nog het neusje van de zalm
Zoals Juanita Hernandéz (86) uit Jaén. Zij kwam zestig jaar geleden naar Madre de Dios. Nu woont zij nog altijd in hetzelfde huis als waar zij met haar overleden echtgenoot leefde. Op wat Peruanen na die in het pand zijn getrokken, is er in dit huizenblok de afgelopen jaren maar weinig veranderd, vertelt Hernandéz. Rond de Calle Mirlo komt zij niet meer. “Daar is het erg gevaarlijk.”
De nu zo vervallen huizen waren bij oplevering onder de Franco-dictatuur juist nog het neusje van de zalm. Salvador Muñiz, voorzitter van de buurtvereniging, heeft de grote zwart-wit-foto’s nog waarop de stralende hagelwitte nieuwbouwwoningen voor arbeiders schitteren. Naast de straatnamen als Pegasus, Draak en Hydra, herinnert in Madre de Dios alleen het fascistenteken nog aan deze tijd.
Nu verschijnen er rond het middaguur steeds meer drugsdealers voor de vervallen panden rond de Calle Mirlo. Het doet denken aan de sfeer in de HBO-serie ‘The Wire’, waar de rauwe drugshandel in de achterbuurten van Baltimore het decor is, met overal tegen de muur leunende dealers die wachten op klandizie. En net als in The Wire wordt ook hier regelmatig een rekening vereffend.
Drie metrohaltes, via de chique wijk Nervión, scheiden het historisch centrum van Sevilla van de Tres Barrios-Amate. Maar Los Pajaritos kreeg elders in Spanje pas echt wat bekendheid toen het beruchte reality-docuprogramma ‘Callejeros’ in de jaren tien met camera’s de wijk in trok. “Dat was heel goedkoop. En ze liepen ook nog eens de verkeerde wijk in”, vertelt Prieto hoofdschuddend, over de manier waarop het programma de wijkbewoners vaak met draaiende camera in beeld bracht.
Tralies en gaas voor het raam
Buurtwerker Prieto was blij dat nu in plaats van een realityprogramma een VN-gezant een kijkje kwam nemen. Oppositiepolitici vertonen zich volgens Prieto na het bezoek nu ook plotseling in de wijk. Want dat de armoede in Spanje van de afgelopen jaren een ‘politieke keuze’ is, zoals de gezant concludeerde, geldt volgens de buurwerker zeker voor de Tres Barrios-Amate.
In 2009 keurde de gemeenteraad van Sevilla het inmiddels fameuze ‘Integrale Gemeenschapsplan’ goed om de problemen aan te pakken. Maar dat was een jaar nadat Spanje kopje onder begon te gaan als gevolg van de kredietcrisis die in het relatief arme Andalusië extra hard aankwam. Van het opknappen van Sevilla’s achterbuurten kwam het toen niet meer. De afgelopen jaren werden slechts vier huizenblokken gesloopt waarna de bewoners na verblijf in tijdelijke huisvesting konden terugkeren in nieuwbouwwoningen.
Ruim een kwart van de Spanjaarden (en bijna 30 procent van de Spaanse kinderen) loopt het risico op armoede of sociale uitsluiting, stellen de VN op basis van cijfers uit 2018. De werkloosheid in Spanje is met bijna 14 procent twee keer zo hoog als het gemiddelde in de Europese Unie. De VN-gezant voor extreme armoede en mensenrechten Philip Alston deed onlangs twee weken onderzoek in Spanje. Hij bezocht de relatief rijke Spaanse autonome regio’s Baskenland en Catalonië en armlastige gebieden. De oorzaken voor Spanje’s armoedeproblematiek liggen in het beleid de afgelopen tien jaar, dat er was voor de rijke Spanjaarden, maar niet genoeg deed om de situatie van arme Spanjaarden te veranderen, stelt hij. Het belastingsysteem droeg hier volgens Alston aan bij terwijl de door de politiek (gedomineerd door de conservatieve PP) te weinig deed aan huisvesting.
Als de middagzon doorbreekt zetten bewoners plastic stoeltjes voor hun huis. Een familie vertelt dat ze liever niet te ver weggaan uit angst voor krakers, terwijl een meisje met een matras op wieltjes uit een huis gesneld komt en snel om de hoek verdwijnt.
Even verderop kijken Mariela Devira (56) en Inmaculada Nuñez (56), die in een rolstoel zit, vanuit de schaduw naar alle voorbijgangers. Een paar maanden terug kwamen zij in La Candelaria wonen. Want voor de 350 euro die zij hier betalen voor een benedenwoning is er volgens de twee elders in Sevilla niets meer te krijgen.
‘Wij emigreren naar Argentinië’. Daar is het stukken beter.’
Toch willen ze nu zo snel mogelijk weer weg. Want ’s avonds gaat het stel het huis niet meer uit. Er zitten tralies voor de ramen, en gaas om sigarettenpeuken die naar binnen worden gegooid buiten te houden. “De metro is hier om de hoek. Maar een avondje uit naar het centrum zit er voor ons niet meer in”, vertelt Nuñez teleurgesteld. De twee hekelen de ‘vele buitenlanders’ die volgens hen de wijk onveilig maken. Woede is er over de regering die niets doet. “Wij zijn onze koffers aan het pakken om naar Argentinië te emigreren. Daar is het stukken beter dan hier”, denkt Nuñez, die niet kan wachten om te vertrekken naar het geboorteland van Devira.
“Wij zijn zo moe”, verzucht voorzitter van de buurtvereniging Muñiz. Hij staat hier bekend als el martillo pilón, de stoomhamer, omdat Muñiz al een halve eeuw probeert verandering in de wijken voor elkaar te boksen. In een bedompt kantoortje vol memorabilia aan de strijd, trekt Muñiz een grijze archiefkast open. Talloze dossiers van onopgeloste zaken van buurtbewoners rollen eruit.
“Ik heb zelfs een brief aan de koning geschreven”, vertelt Muñiz, wijzend op het ingelijste antwoord dat aan de muur hangt. Felipe VI laat weten dat hij hoopt dat de situatie verbetert en dat hij de brief heeft laten doorsturen naar de verantwoordelijke instanties.
Verslaving begint met roken van een shisha-pijp
Op een bankje voor het kerkje van de Onze-Lieve-Vrouw van de Candelariaparochie zit een oudere buurtbewoner naast een drugsverslaafde die het maar niet lukt om af te kicken, weet de uit de kluiten gewassen José, de conciërge van het kerkje. José zag veel van zijn schoolvriendjes afglijden naar criminaliteit en verslaving. Nu probeert hij te voorkomen dat hetzelfde gebeurt met zijn kinderen van 3 en 12. Vaak begint het volgens hem met het roken van een shisha-pijp op het buurtpleintje, waarna jongeren wat sterkers gaan proberen. Zijn naam geeft hij liever niet aan een Nederlandse krant, want de drugshandelslijnen met de buurt en Nederland, waar volgens José het ‘beste spul’ vandaan komt, zijn springlevend. Een buurtgenoot van hem zit daar nu zelfs een lange gevangenisstraf voor uit.
Maria de los Angeles Muñoz tuurt naar buiten vanuit het zijgebouw van de kerk, waar kan worden ingetekend voor de doop, een huwelijk of een begrafenis. Het sterke buurtgevoel van vroeger houdt hier de boel nog een beetje bijeen, al wordt dat steeds lastiger met de komst van migranten die de taal niet spreken, vindt Muñoz.
Twee keer in de week geeft zij kookles aan piepjonge buurtmoeders: “Sommigen zijn op hun veertiende of vijftiende al moeder en weten niets van het huishouden”, vertelt Muñoz. Zij brengt ze dan maar bij waar je goedkoop boodschappen doet, hoe je een vis schoonmaakt of een lekkere cocido (stoofpot) klaarmaakt. “Sommige mensen zijn hier zo naar binnen gekeerd dat ze niet eens weten hoe ze de bus naar het centrum moeten nemen. De optochten in Sevilla van de Heilige Paasweek kennen ze alleen van televisie.”
Herstel van de wijken
De gemeente onderkent dat de herstelwerkzaamheden aan de Tres Barrios-Amate flinke vertraging hebben opgelopen, voornamelijk vanwege de crisis. De socialist Juan Manuel Flores is de gemeentelijke gedelegeerde van welzijn en werk en de verantwoordelijke voor de wijken. Hij stelt desgevraagd dat in de crisis en de post-crisisjaren voorrang is gegeven aan de ‘persoon’. De gemeente heeft daarom een project uitgerold om gas, water en elektra ook voor arme Sevillanen te garanderen. In de probleemwijken is men aan de slag gegaan met initiatieven voor werkgelegenheid en kansarme jongeren.
Een percentage van wat er tot nu toe terecht is gekomen van het Integrale Gemeenschapsplan kan hij niet geven. “Het zou een ander verhaal zijn als wij de beschikking zouden hebben over meer fondsen, zoals die van de Europese Unie”, zegt Flores.
Volgend jaar wordt een begin gemaakt met het vervangen van 340 oude woningen in de Tres Barrios-Amate die eigendom zijn van de gemeente. Dat plan moet in 2026 voltooid zijn. Flores stelt dat de VN niets ontdekt heeft wat hij nog niet wist en is teleurgesteld dat de gezant niet met de gemeente aan tafel wilde.