Loes van Heijningen (54) verloor haar zwager, schoonzus en 17-jarige neefje bij de MH17-ramp. Ze ging 'heel diep', kende veel donkere dagen, werd ontslagen. Maar nu gaat het, ondanks het verdriet van Loes en haar gezin, goed. Loes werd rouwcoach en helpt nu anderen in zo'n zelfde donkere periode. Dit is haar verhaal.
Bestaat er 'leedhiërarchie'? Dat de één meer recht heeft op verdriet dan de ander?
Loes van Heijnnigen vraagt het zich hardop af, aan de keukentafel in haar stadspand in het centrum van Friese stadje Bolsward. En ze kan ook meteen antwoord geven op haar eigen vraag: ja, er bestaat leedhiërarchie. Die was er ook in haar hoofd, toen zij verdriet had. En ze praat er als rouwcoach ook veel over, met cliënten, die nu bij háár aankloppen met de vraag: help me.
"Heel veel mensen geven niet toe aan hun verdriet. Ze gaan er niet écht heen."
Gevoel
Ook Loes heeft heel lang het gevoel gehad dat ze niet mocht rouwen, na de MH17-ramp waarbij haar schoonzus Tina, zwager Erik en neefje Zeger omkwamen. Want wie was zij? Haar man, die had het pas moeilijk: die was zijn broer verloren. Haar zoon, die had het pas lastig, hij was zijn neefje, zijn vriend, kwijt.
Dus, nogmaals: wie was zij?
"Maar op een gegeven moment, ik denk na een halfjaar, stortte ik in. Toen besefte ik: het is niet alleen hun verdriet. Ook het mijne."
De voortent stond net
Op de dag van de ramp waren Loes, haar man en hun toen 11-jarige zoon Jason* (niet zijn echte naam) in Zuid-Frankrijk. Op dezelfde camping als altijd, met dezelfde vouwwagen als altijd. Ze hadden net de boel een beetje geïnstalleerd, de vouwwagen was uitgeklapt, de voortent stond, was zelfs al uitgeveegd, en de zon was al onder.
Loes werd gebeld door haar moeder. Ze hoorden 'kreten', weet ze nog. 'Vliegtuig'. 'Neergestort'. 'Nederlanders'. 'Oekraïne'.
"Wat erg", had Loes gezegd. Maar tegelijkertijd had ze ook aan alles gevoeld: we vieren nu vakantie. We lezen het morgen wel in de krant. "Zulk Nederlands nieuws, waarvan nog niet veel bekend is, is op dat moment een ver-van-je-bed-show."
Hoe vertel je zoiets?
Tot het nieuws de volgende ochtend Loes opnieuw bereikte. Dit keer concreter, en heftiger dan ze ooit had kunnen bedenken. Erik zat in het vliegtuig, Robberts broer. Hij was met zijn vrouw Tina en hun zoon Zeger op weg naar Bali, voor een vakantie. "Het gekke was: ik geloofde het meteen. En ik dacht ook meteen: hoe moet ik dit aan Robbert vertellen?"
Ja, hoe vertel je zoiets? Gewoon doen, weet Loes nu. "Ik heb er niet omheen gedraaid. Meteen de klap uitgedeeld. Maar Robbert bleef maar zeggen: 'Dat kan niet, dat kan niet'."
Onwetendheid
Er volgde veel woede, maar ook onmacht, die weer voortkwam uit onwetendheid. "We wisten niets, niemand kon iets bevestigen, we hebben dagenlang met alle instanties lopen bellen vanaf ons campingstoeltje."
Op een gegeven moment zat Loes met haar zoon in de vouwwagen, Robbert stond aan de andere kant van het tentdoek, hij schreeuwde het uit. 'Mam', had Jason toen op dat moment tegen zijn moeder gezegd. 'Ga jij maar even naar papa toe. Die heeft jou op dit moment harder nodig dan ik.'
Loes is even stil. Een glimlach. En kippenvel. "Altijd, als ik aan dat moment denk."
Donald Duck tussen brokstukken
Er was nog niets bevestigd over de dood van Erik, Tina en Zeger, maar Loes volgde het nieuws op de voet. "Ik weet nog goed hoe ik met een krant terugkwam uit het dichtstbijzijnde stadje, de Telegraaf, met een grote foto van de rampplek op de voorpagina. Er lag een Donald Duck tussen de brokstukken. 'Hé, mam, die is van Zeger', zei Jason toen. Hij en Zeger lazen vroeger altijd de Donald Duck."
Ze leken op elkaar, de jongens. Zeger was dan wel zes jaar ouder, maar ook enig kind, ook een lichte vorm van asperger. "Ze konden elkaar op heel veel vlakken vinden."
Verdriet en rust
Na een paar dagen belde een familierechercheur om te bevestigen: ja, Erik en zijn vrouw en zoon zaten in het vliegtuig. En nee, ze leven niet meer.
Wat volgde was verdriet, maar tegelijkertijd ook rust. De boosheid die Robbert zo sterk voelde de eerste week, was ook weggeëbd. "We voelden die woede pas weer toen we in Nederland kwamen; daar waren de mensen zó boos om wat er was gebeurd."
Enerzijds snapten Robbert en Loes het, maar ze hebben met elkaar afgesproken: wij gaan er niet in mee.
"Er werd bijvoorbeeld van 'schande' gesproken dat koffers van de slachtoffers waren leeggehaald. Wij probeerden het vanuit een ander perspectief te zien. De mensen daar leefden in armoede, in oorlogsgebied. Als er dan een koffer in je tuin valt, dan zijn die handdoeken misschien wel van grote waarde voor hen."
Een theezakje
In Nederland bezocht het gezin het huis van Erik, Tina en Zeger. "Alsof ze zo thuis zouden komen en verbaasd zouden zeggen: 'Wat doen júllie hier nou!?'."
Op het aanrecht: een gebruikt theezakje. In de vaatwasser: één bordje. Dat moet van Erik zijn geweest, bedacht Loes zich, die wat later was, in allerijl nog een broodje heeft gesmeerd en daarna naar het vliegveld is gegaan.
"Bizar", zegt Loes. En dan nog een paar keer: "Bizar, bizar. Echt bizar. Ik heb ook vaak aan dat liedje gedacht, How Bizarre, van OMC, ken je dat?"
How bizarre
How bizarre, how bizarre
Ooh, baby, ooh, baby
It's making me crazy, it's making me crazy
Slechte cijfers
Toch was Loes haar 'gekte' en verdriet nog lang de baas. De eerste periode handelde Loes vooral naar moederinstinct en, wat ze zelf noemt 'echtgenoteninstinct'.
"Jason was, door zijn verdriet en asperger, snel overprikkeld. Jason ging naar de middelbare school, vlak na de ramp. Tina had nog tegen me gezegd, over hem en zijn asperger: 'Je zult zien dat hij zó meegaat in de flow van de middelbare, je hoeft je geen zorgen te maken'. Zoals moeders onder elkaar dat zo fijn kunnen zeggen."
Maar Jason haalde slechte cijfers, kwam doodongelukkig thuis, schoot om het minste uit zijn slof. "Als zijn veters los waren, werd hij wóést."
In therapie
Loes en Robbert gingen met hun zoon naar een rouwtherapeut. Voor die eerste sessie moest Jason een foto van zijn overleden neefje meenemen. 'Maar mama', had hij 's avonds na de sessie gezegd. 'Ome Erik, tante Tina en Zeger zijn toch gewoon op vakantie?' Ik was flabbergasted. Ze waren al een halfjaar dood! En mijn zoon was nog steeds in de ontkenning, en niemand heeft dat gezien."
Het besef kwam bij Jason door gesprekken met de therapeut. Langzaam ging het beter. Met Robbert praatte Loes veel. "Je hoort vaak dat verdriet mensen uit elkaar drijft. Maar wij bleven praten, wandelen, uren hebben we gewandeld, en ik ging vaak met hem mee naar nabestaandenbijeenkomsten, informatieavonden, herdenkingen. Hij hoefde niets alleen te doen."
Het mooie is, vindt Loes: hun liefde lijkt alleen maar sterker geworden na de ramp. "Vooral de manier waarop Robbert met zijn verdriet omging, níét toegeven aan de woede, maar aan de vergevingskant blijven, dat maakt me trots. Nog steeds."
Klap in gezicht
Waar Loes wel woede over voelt: hoe haar werk – ze werkte in de gezondheidszorg – met haar verdriet omging. "Van tevoren werd tegen mij gezegd: 'Je mag zo veel verlof nemen als je wilt'. Dus ik nam vrij voor alle MH17-gerelateerde afspraken. Bijvoorbeeld als Robbert DNA moest afstaan, voor de identificatie."
"Op een gegeven moment klopte mijn manager bij me aan: ik stond veertig uur in de min, hoe ik dat ging oplossen? Ik heb me nog nooit zo onbegrepen gevoeld. Alsof ik niet meer verdrietig mocht zijn. Alsof het nu wel een keer welletjes was."
'Een klap in het gezicht', zo omschrijft ze het, terwijl ze een slok van haar gemberthee neemt. En ook: het moment dat ze eigenlijk zelf instortte. "Tot die tijd lukte alles me: ik kon er voor mijn kind zijn, mijn man, en voor mijn cliënten. Ik dacht: zolang ik niet huil bij mijn cliënten thuis, gaat het goed."
Diep verdriet
En toen kwamen ze. De tranen. Ja, ze waren er altijd wel, maar ineens, ruim een jaar na de ramp, waren ze er meer. "Ik ben heel diep gegaan", zegt Loes. "En tegelijkertijd schaamde ik me in het begin voor dat verdriet."
Daar komt de term weer: leedhiërarchie. "Ik had het gevoel dat ik geen recht had op die diepe pijn. Dat het niet klopte dat ik ook zo veel verdriet had. Want het was 'maar' mijn schoonfamilie, ik had geen bloedband."
Maar, zo leerde Loes gaandeweg: elk verdriet mag er zijn. Dat van haar was anders dan dat van Robbert, maar: even oprecht. Om een gezin dat dood is, en niet dood hoorde te zijn. Om haar man die zijn broer mist. Om haar zoon die zijn oom, tante en neefje mist. "Toen ik die ervaring had met rouwen, dacht ik: hier moet ik iets mee."
Grillige emoties
"Na de ramp ben ik in de werkgroep lotgenotencontact gaan zitten. We hebben veel nabestaandenbijeenkomsten georganiseerd. Daar heb ik heel veel geleerd op het gebied van verlies en rouw."
Inmiddels stond Loes spreekwoordelijk op straat: haar contract was niet verlengd. "Ik ging de opleiding Rouw & Verlies volgen. Het was een verademing om niet alleen maar te voelen, maar ook vanuit de wetenschap te snáppen wat ik dan precies voelde, en waarom."
Ze werkt nu als rouwcoach. "Ik kan mijn eigen verdriet over de MH17 goed scheiden van de rouw die anderen hebben of voelen. Ik denk nooit dat andermans rouw minder erg is dan die van mij. Ik heb geleerd dat iedereen anders in elkaar zit. En de een heeft meer veerkracht dan de ander."
Gek besef
"Ik had dit werk nooit gedaan als de MH17 niet uit de lucht was geschoten. Dat vind ik een gek besef. Rouw is heel grillig. Er is geen touw aan vast te knopen, en daarom denk ik dat ik andere mensen kan helpen, als rouwcoach én ervaringsdeskundige. Ik heb lang getwijfeld of ik mijn eigen verdriet op mijn site moest zetten, maar ik kan er aan mensen mee laten zien: ik weet waar je doorheen gaat."
En toch is de MH17-pijn andere pijn dan anders. "Het is nooit af", zegt Loes op een zachte toon.
Groot circus
Morgen begint het megaproces tegen de vier verdachten. "Het schijnt een groot circus te worden", glimlacht Loes weemoedig. Duizenden mensen worden er elke dag verwacht: van professionals tot nabestaanden tot journalisten. Er is een speciale zaal ingericht in Nieuwegein, waar mensen kunnen meekijken met een livestream.
"Ik ga met Robbert mee op de momenten dat hij wil", zegt Loes. "Hij gaat in elk geval gebruikmaken van zijn spreekrecht. Hij hoeft niet per se de verdachten in de ogen te kijken, maar wel de rechters. Het is aan hén om voor een passende straf te zorgen. Want hoewel wij de woede hebben losgelaten, mag niemand hiermee wegkomen."
Als een vliegtuig
Of ze er tegenop ziet? "Een beetje." Loes vergelijkt de MH17-rouw als een vliegtuig. "Het vliegt altijd met je mee, soms heel hoog, op een veilige afstand, en soms heel laag."
Morgen zal het vliegtuig, zo verwacht Loes, laag vliegen. Heel laag. En het zal veel geluid maken.
