Europa deed alsof het vluchtelingenprobleem was opgelost – en krijgt nu de rekening gepresenteerd

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan voerde donderdag de druk op Europa verder op door troepen naar de grens te sturen om te voorkomen dat ­migranten door de Grieken terug naar Turkije worden ‘geduwd’. De migranten, met duizenden verzameld in het niemandsland tussen beide landen, zijn al jaren het slachtoffer van de chaos aan Europa’s grenzen, en nu óók nog eens speelbal in een politiek steekspel in de regio.

Escalatie in Idlib

De recente escalatie in de provincie ­Idlib, waardoor een miljoen Syriërs op drift zijn geraakt, vormde weliswaar de aanleiding voor Erdogan om de ‘poort te openen’, maar in feite gaat het hem om Europese steun voor zijn eigen strijd in Noord-Syrië en extra geld voor de 3,6 miljoen Syriërs die al in Turkije wonen en redelijk ingeburgerd zijn. De kleumende mannen en gezinnen aan de grens komen voornamelijk uit andere landen – Afghanistan, Irak, Bangladesh of Somalië – die in Turkije rechteloos zijn.

Maar of het nu vluchtelingen zijn of economische migranten, met het harde optreden aan de grens wordt hun het recht om bescherming te vragen in een ander land ontnomen. Dat is in strijd met internationale verdragen en moreel verwerpelijk, vinden mensenrechtenorganisaties én de gestrande asielzoekers zelf, die dachten dat mensenrechten in Europa ‘heilig’ waren. Niettemin schaart de EU zich achter het Griekse optreden en veroordeelt ze de ‘chantage’ van Turkije. ‘Griekenland is het schild van Europa’, zei Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie. Ze ­beloofde de Grieken extra geld en mate­rieel om hun zeegrenzen te beveiligen.

De focus in het vluchtelingenvraagstuk is in vijf jaar tijd verschoven van ­medemenselijkheid naar veiligheid en grensbewaking. Migranten – zelfs al zijn het oorlogsvluchtelingen – moeten vooral worden tegengehouden. In 2015 voelde Europa nog medelijden toen de Syrische peuter Alan Kurdi aanspoelde aan de Turkse kust, maar de 6-jarige Syrische jongen die deze week verdronk bij de overtocht naar Lesbos door toedoen van de kustwacht kreeg amper aandacht, net zomin als de duizenden anderen die de afgelopen jaren verdronken in de Middellandse Zee.

Tijd gekocht, maar niet gebruikt

De nu in paniek toegezegde hulp aan de Grieken toont aan dat de EU nog steeds geen raad weet met het migratieprobleem. Met de zogeheten Turkijedeal waarbij Ankara sinds 2016 in ruil voor 6 miljard euro een eind maakte aan de vluchtelingenstroom naar Griekenland, heeft de EU tijd gekocht. Maar die heeft ze niet gebruikt om een solide Europees grens- en asielbeleid te ontwikkelen, zo oordeelden migratie-experts deze week. Omdat Griekenland de migranten sinds 2016 conform de afspraak op de eilanden vasthield en de Balkan toch al zijn grenzen dichthield, kon de rest van de EU doen alsof het vluchtelingenprobleem was opgelost.

In Nederland gingen asielzoekers­centra weer dicht en werd de IND afgeslankt, waardoor de wachttijden opliepen. Dat besluit kost de belastingbetaler nu een miljoen euro per week. Van de belofte uit de Turkijedeal asielzoekers uit Griekenland en Italië te verdelen over de EU kwam niets terecht. Duizenden kinderen wachten in Griekenland vergeefs op hereniging met hun familie elders in Europa. Alle lidstaten keken weg terwijl in Griekenland de asielzoekersstroom weer aanzwol. In 2019 kwamen liefst 71 duizend nieuwe migranten aan, dit jaar zijn het al ruim 10 duizend.

Opkomst van anti-Europese populisten

Griekenland kreeg een zak geld uit Brussel, maar amper hulp, waardoor de situatie op de Griekse eilanden ­finaal uit de hand liep. Tienduizenden migranten bivakkeren onder erbarmelijke omstandigheden op toeristeneilandjes. De Griekse bewoners zijn het beu en eisen het vertrek van de migranten. De begrijpelijke frustratie van de eilanders speelt nu ook de extreem-rechtse partij Gouden Dageraad in de kaart. Datzelfde gebeurde al in Italië met de opkomst van de rechts-nationalistische Lega-partij van Matteo Salvini, in Duitsland met de AfD en elders in Europa met allerlei populistische anti-Europese partijen.

De EU krijgt zo de rekening gepresenteerd voor het jarenlang wegkijken. Met het openzetten van de grens laat Turkije zien hoe chantabel Europa zich heeft ­gemaakt door zich afhankelijk te maken van een grillige autocraat als Erdogan, terwijl in de lidstaten anti-migratiesentimenten de overhand hebben gekregen. Dit maakt het bijna onmogelijk om in Brussel nog de handen op elkaar te krijgen voor een broodnodig nieuw migratiebeleid dat de last eerlijker over Europa zal verdelen en waarbij mensenrechten niet langer hoeven te worden geofferd.