Waarom Turkije boos is op de EU? Het land heeft zo zijn redenen

Premier Mark Rutte wilde het woord ‘chantage’ niet in de mond nemen, Margaritis Schinas deed dat wel. “Niemand kan de Europese Unie chanteren en intimideren”, aldus de Griekse vicevoorzitter van de Europese Commissie, die onder zijn veelbesproken portefeuilletitel ‘Bevordering van onze Europese levenswijze’ ook over het EU-migratiebeleid gaat.

Schinas reageerde op de beslissing van de Turkse president Erdogan om de grens naar de EU open te zetten voor migranten. Die gaat lijnrecht in tegen de EU-Turkije-deal uit 2016, die (mede) een einde maakte aan de EU-migratiecrisis.

Griekenland houdt de grens voorlopig potdicht. Vandaag brengen de drie EU-kopstukken Ursula von der Leyen (commissie), Charles Michel (raad) en David Sassoli (parlement) een bezoek aan de Griekse grensgemeente Orestiada.

“Het is belangrijk dat Europa hier eensgezind is en dat we de Turken ­laten weten dat dit een niet te accepteren schending is van de afspraken”, aldus Rutte. Ook de Duitse bondskanselier Merkel was streng. “Het is onaanvaardbaar dat de Turkse regering haar onvrede niet uitdrukt in een dialoog met ons, maar over de ruggen van vluchtelingen.”

6 miljard

De Turkse ‘onvrede’ waarnaar Merkel verwees, betreft onder meer die overeenkomst van 18 maart 2016, die volgens Rutte nu door Ankara wordt geschonden. Turkije vindt dat hypocriet, want als íemand die afspraken van bijna vier jaar geleden aan de laars lapt, zou het de EU wel zijn.

Wie de tekst er nog eens bij pakt, ziet dat Ankara genoeg aanknopingspunten heeft voor die onvrede. Om te beginnen met het geld: in ruil voor de Turkse inspanningen om migranten uit Griekenland terug te nemen, zou de EU 6 miljard euro betalen, geheel bedoeld voor betere vluchtelingenopvang in Turkije. Dat bedrag zou in twee porties komen, tussen 2016 en eind 2018.

Eind vorig jaar was daarvan 2,7 miljard euro daadwerkelijk uitgekeerd, al was er wel een totaal van 4,3 miljard aan concrete projecten toegewezen. Volgens de EU komt die vertraging vooral omdat Ankara nu eenmaal onvoldoende controleerbare bestemmingen had aangewezen, een van de voorwaarden voor de ­financiering. Die mocht vooral geen blanco cheque worden voor de regering-Erdogan.

Behalve dat geld hield de EU meerdere smakelijke hapjes boven Ankara’s neus. Zo lonkte er visumliberalisering, datzelfde jaar 2016 nog, zij het met een voorbehoud. Turkse paspoorthouders zouden dan vrijelijk naar de EU kunnen reizen. ­Bovendien zouden de stroperige onderhandelingen over Turkse toetreding tot de EU ‘nieuw leven’ ingeblazen worden. Van beide toezeggingen is niets terechtgekomen, met verwijten over en weer over wie daaraan schuld draagt.

Schrijnend

Een destijds onderbelicht onderdeel van de overeenkomst is nu schrijnend actueel: ‘De EU en haar lidstaten zullen met Turkije samenwerken bij elke gezamenlijke inspanning ter verbetering van de ­humanitaire omstandigheden in Syrië – met name in bepaalde gebieden nabij de Turkse grens – die de lokale bevolking en vluchtelingen in staat zou stellen in veiliger gebieden te wonen.’ Turkije voelt zich op dit punt in de steek gelaten door de EU.

Los daarvan stellen critici dat, vanuit vluchtelingenoogpunt, het EU-Turkije-akkoord sowieso een grote sof is gebleken. Kernafspraak was immers dat de EU voor elke Syriër die Turkije zou terugnemen uit Griekenland, een andere Syriër uit een Turks vluchtelingenkamp zou opnemen. Die afspraak werd neergezet als hét ambitieuze en humane EU-vluchtelingenbeleid van de toekomst.

Uit een rapportage van de Europese Commissie van oktober vorig jaar bleek echter dat sinds april 2016 slechts 25.000 vluchtelingen volgens deze aanpak vanuit Turkije ­waren opgenomen door achttien EU-lidstaten, op een totaal van zo’n 3,7 miljoen. Dat waren er weliswaar meer dan de 1908 migranten die in dezelfde periode door Griekenland naar Turkije waren teruggestuurd, maar dat kwam vooral door de trage (en verplichte) asielprocedures. Op de Griekse eilanden is de situatie voor tienduizenden asielzoekers nog steeds schrijnend.

Lees ook:Een cynisch machtsspel over de ruggen van vluchtelingen

Met een ongekend pr-offensief voert Turkije de druk op Europa op om Syrische vluchtelingen toe te laten. Een politieke en humanitaire crisis dreigt, met de vluchtelingen als inzet.

Akkoord EU-Turkije is advies aan migranten: Doe het niet

Je zult het maar te horen krijgen als oorlogsvluchteling: ‘blijf thuis’. Het was mogelijk een ‘slip of the tongue’ van premier Rutte, bijna vier jaar geleden, na een lange onderhandelingsdag in Brussel over een overeenkomst tussen de EU en Turkije.