Het is de sociale ongelijkheid, stupid!

Nu het stof is neergedaald van de 'vluchtelingencrisis', kunnen we constateren dat de soms apocalyptische voorspellingen over de gevolgen van deze immigratie niet zijn bewaarheid.

Samenlevingen in West-Europa zijn niet ontwricht en in Duitsland, dat verreweg de meeste vluchtelingen opnam, zijn de meeste van de 1,2 miljoen nieuwkomers aan het werk. 

Uiteraard zijn er aanpassingsproblemen, van beide kanten, zijn er specifieke groepen (kansloze) asielzoekers die voor criminaliteit en overlast zorgen, maar im ganzen Grossen blijkt dat - een demografisch krimpend - Europa dit soort aantallen goed aankan.

Nu hadden we dat in 2015 best kunnen weten als we een iets groter historisch besef hadden gehad. In de jaren negentig klopten er namelijk zowel absoluut als relatief meer asielzoekers aan in Nederland en Duitsland. En ook toen ging het hoofdzakelijk om mensen uit het Midden Oosten (Iran, Irak en Afghanistan) en de Hoorn van Afrika (Somalië).

De enige uitzondering vormden (voormalig) Joegoslaven, ongeveer een vijfde van het totaal. Bovendien blijken de meesten van die immigranten en hun kinderen, ondanks een niet altijd even proactief integratiebeleid, redelijk tot goed terechtgekomen.

Dat een aantal politici in 2015 zo alarmistisch reageerden, komt echter niet alleen door hun gebrekkige collectieve geheugen. Sinds het begin van deze eeuw, toen het aantal asielzoekers een decennium lang vrij gering was, is er namelijk het een en ander veranderd.

Om te beginnen het grensbeleid op Europees niveau. Met de geleidelijke invoering van de vrijheid van beweging binnen de EU, werd het namelijk veel moeilijker om op een normale manier naar de EU te reizen. Die luxe gold alleen degenen met een visum in hun paspoort.

Na 2000 viel dat nog niet zo op, maar toen de aantallen vanaf 2013 sterk begonnen te stijgen, zagen asielzoekers zich geconfronteerd met een strenge papieren grens. Daardoor waren ze aangewezen op vaak louche ondernemers in Turkije en Noord-Afrika die voor veel geld bereid waren om hen in overvolle en weinig zeewaardige bootjes naar Griekenland, Italië of Spanje te vervoeren. Mensensmokkel als keerzijde van het strenge grensbeleid.

Daarnaast werd de angst voor asielzoekers opgezweept door het succesvolle frame van radicaal-rechtse partijen. Mede door de golf van aanslagen door – in Europa geboren – islamistische terroristen, en de sinds 9/11 toegenomen islamofobie, kwamen de nieuwe asielzoekers ineens in een heel ander licht te staan.

Hoewel er ook in de jaren negentig allerlei protesten waren tegen AZC’s, kreeg het verzet twintig jaar later een veel giftiger karakter. Niet alleen zou door de kosten van de opvang van vluchtelingen de verzorgingsstaat onbetaalbaar worden, maar de 'islamitische volksverhuizing' (Wilders) zou ook een frontale aanval inzetten op de kernwaarden van 'onze' samenleving.

De aantrekkingskracht van dit radicaal-rechtse angstvisioen wortelt tot slot in de economische en sociale effecten van de globalisering en de politieke breed gedragen keuze voor het (neo-liberale) marktdenken. Waar veel mensen in de jaren negentig zich nog aan de goede kant van de globalisering waanden, voelen vooral lager opgeleiden sinds de eeuwwisseling in toenemende mate de gure wind van de groeiende sociale ongelijkheid, flexibilisering van de arbeidsmarkt en de drastisch ingekrompen sociale woningvoorraad.

In plaats van structurele maatregelen te eisen om die ongelijkheid terug te dringen, hanteren partijen als de PVV en recentelijk het FvD een zondebok strategie, die de opvang van vluchtelingen (en migratie in het algemeen) als een zero sum game voorstelt: naar wie gaat de baan of de betaalbare woning, naar het eigen volk of naar de als profiteur neergezette asielzoeker?

Intussen laat het stemgedrag van de PPV zien dat de partij al jaren bezuinigingen op de sociale zekerheid en privatisering van huurwoningen steunt. Maar dat lijkt de PVV achterban nauwelijks te deren. Daarvoor is het simplistische xenofobische frame te verleidelijk. Bovendien nemen ook andere partijen deze beeldvorming deels over. Niet alleen de VVD en het CDA, maar ook de SP en de PvdA zijn er niet immuun voor.

Als mainstream politici echter werkelijk iets aan de genoemde sociale problemen willen doen, dan moeten ze zich niet laten (ver)leiden door het zondebok-denken van radicaal-rechts, maar moeten ze zich richten op de echte oorzaken van sociale ongelijkheid. Zelfs de VVD zou hier op de lange termijn electoraal garen bij kunnen spinnen.