Direct naar artikelinhoud
Rechts-extremisme

Is de extreem-rechtse dreiging in Nederland net zo groot als in Duitsland?

Demonstranten tegen racisme en extremisme gisteravond in het Duitse Hanau, waar de aanslag door een rechts-extremistische schutter negen levens eiste.Beeld Getty Images

Duitsland ziet de laatste jaren een patroon van aanslagen. Hoe groot is die dreiging in Nederland?

Aanslagen op een politicus, synagoge of een dönerzaak. De nieuwste cijfers over geweld met een racistisch motief in Duitsland spreken over pakweg duizend incidenten in 2018. 

Volgens de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) blijft dat type agressie in Nederland beperkt tot enkele tientallen voorvallen per jaar. Maar de toon van het debat verhardt wel.

“Het aantal racistische uitingen is de afgelopen jaren enorm toegenomen”, stelt Nikki Sterkenburg, die aan de Universiteit Leiden promoveert op radicaal- en extreemrechts in Nederland.  “Ik zie een verschuiving in wat als normaal taalgebruik wordt gezien. Maar extreemrechtse activisten lijken in Nederland niet gauw over te gaan tot geweld.”

Een uitzondering is de man die eind 2015 een vuurwerkbom bij het huis van een Somalisch gezin in het Gelderse Pannerden liet ontploffen. Ook de vijf mannen die een paar maanden later brandbommen gooiden naar een moskee in Enschede, volgens de AIVD het eerste geval van rechts-extremistisch terrorisme, wijken af van het dreigingsbeeld.

“Het blijft veelal bij bedreigingen en vernielingen”, gaat Sterkenburg verder. “Wanneer een activist wél overgaat tot geweld, zie je dat de solidariteit in het extreemrechtse circuit laag is.” Dat komt door de samenstelling van de subcultuur. “Anders dan in Duitsland, waar de traditionele neonazi’s en skinheads een groot deel van de scene vormen, bestaat radicaal- en extreemrechts in Nederland uit allerlei verschillende groepjes en eenlingen. Zij staan via internet misschien met elkaar in contact, maar zijn verder ongeorganiseerd.”

Stabiele harde kern

Vanwege die versnippering zijn aantallen moeilijk vast te stellen, zegt Sterkenburg. “Wel weet de politie dat de harde kernen, mensen die daadwerkelijk de deur uitgaan om extreemrechtse lezingen bij te wonen of te demonstreren, al jarenlang zo’n 150 tot 250 man tellen.”

Als het gaat om terrorismebestrijding schenkt de AIVD de meeste aandacht aan jihadisme. Maar hoewel de omvang van extreemrechts geweld in vergelijking met landen als het Verenigd Koninkrijk, de VS en Duitsland klein is in Nederland, maakt de inlichtingendienst zich wel zorgen. Het dreigingsbeeld dat wordt geschetst in het laatste rapport over rechts-extremisme is niet veranderd, zo stelt een woordvoerder. In dat verslag uit 2018 stelt de AIVD dat het taalgebruik in de rechts-extremistische scene steeds agressiever en opruiender wordt. Kwetsbare meelopers kunnen mogelijk snel radicaliseren. De kans dat eenlingen of kleine groepen overgaan tot gewelddaden, waarschuwde de AIVD, is groter dan ooit. “De verschillende rechts-extremistische groepen houden elkaar wel in toom”, denkt Sterkenburg. “Maar net zoals Anders Breivik ( die in 2011 in Noorwegen 77 mensen doodde, red.), kunnen eenlingen de scene te soft vinden en radicaliseren. Ook is copycatgedrag een risico.”

De maatschappelijk context speelt een grote rol. “Rechts-extremisme beweegt in golven. Ontstaat een nieuwe migratiecrisis of vinden nieuwe jihadistische aanslagen plaats in West-Europa? Dan zal het aantal activisten tijdelijk toenemen.”

In hoeverre hangt rechts-extremisme samen met de democratisch gekozen extreemrechtse partijen als PVV en Forum voor Democratie? “Het een voedt het ander wel, vermoed ik, maar ik durf niet te zeggen of er een direct verband is. Het leidt wel tot normalisering van extreemrechtse retoriek waarbij minderheden worden ontmenselijkt. Maar of dat leidt tot meer rechts-extremistisch geweld?”

Lees ook:

‘Nazis Raus’ scanderen de Hanauers op het marktplein

Inwoners van het stadje in Hessen rouwden en demonstreerdenna de aanslag door een rechts-extremistische eenling.

Een kleine website, maar groot in rechts-extremisme

8chan werd door rechts-extremisten gebruikt om terreurdaden aan te kondigen. Is de site zonder regels de ultieme plek voor de vrijheid waar internet ooit voor bedoeld was of is het tijd die utopie definitief te vergeten? 

Extreem-rechtse ideeën zijn in Nederland normaler geworden

Doordat extreem-rechtse ideeën niet meer zo gek worden gevonden, durven meer mensen ze te uiten.