‘Duitsland heeft een groeiend rechts-extremistisch probleem’
Het rechts-extremisme is een groeiend probleem in Duitsland, betoogt hoogleraar en terrorisme-expert Barbara Manthe.
De aanslag in Hanau is de zoveelste terreurdaad in Duitsland met een rechts-extremistisch motief. Het werpt de vraag op of het rechts-extremisme in Duitsland aan een opmars bezig is. “Zonder meer”, zegt Barbara Manthe, hoogleraar en terrorisme-expert aan de Hochschule Düsseldorf. “De afgelopen jaren heeft het rechts-extremistisch geweld in Duitsland een vlucht genomen. Aanvallen zoals op de synagoge in Halle vorig jaar oktober, de moord op politicus Walter Lübcke afgelopen juni en de aanval van deze woensdag zijn ongeëvenaard in vergelijking met bijvoorbeeld twintig jaar geleden.”
Wat is de oorzaak van die toename?
“Dat is moeilijk te zeggen. Een van de redenen is de betrekkelijk grote stroom immigranten die tussen 2015 en 2016 Duitsland inkwam. Door het daaraan gekoppelde migratiedebat kwam het tot harde confrontaties tussen voor- en tegenstanders en wakkerde ook het rechts-extremisme in Duitsland aan. Daarnaast worden daders geïnspireerd door aanvallen elders ter wereld. Denk aan Anders Breivik in Noorwegen of de aanslag in Christchurch in Nieuw-Zeeland.”
Hoe past de aanslag in Hanau in een historische context?
“Vanuit historisch perspectief is deze aanslag niet eens zo verrassend. Er zijn nu veel voorwaarden die rechts-extremistisch terrorisme in de hand werken. Op sociale media worden minderheden en pro-migratie politici bijvoorbeeld constant met de dood bedreigd en ook in het dagelijks leven zijn bedreigingen en geweld aan de orde van de dag. Daardoor normaliseren racisme en xenofobie. Net als in het verleden. Dat werkt op zijn beurt ook terrorisme in de hand. Gezien de Duitse geschiedenis is dat doodeng.”
Hoe onderscheidt het rechts-extremistisch terrorisme zich van andere typen terrorisme?
“Allereerst zijn de aanslagen zeer gericht. Er worden geen willekeurige doelwitten zoals evenementen of bussen aangevallen. De rechts-extremistische terrorist richt zich vrijwel altijd op een specifieke groep. In Halle was het de Joodse gemeenschap, nu in Hanau lijkt er ook een duidelijk racistisch motief. Daarnaast zijn politici ook vaker doelwit. Zo werd Lübcke vorig jaar vermoord, maar was de huidige burgemeester van Keulen, Henriette Reker, in 2015 ook al slachtoffer van een rechts-extremist. Zij overleefde die aanslag ternauwernood.”
Treedt de Duitse overheid hard genoeg op?
“Ja en nee. Enerzijds heeft het openbaar ministerie de afgelopen jaren heel veel onderzoeken tegen extreem-rechtse groeperingen en terroristische organisaties ingesteld. Anderzijds is het compleet onduidelijk wat de veiligheidsdiensten uitvoeren. Dat gebrek aan transparantie komt bovenop een tekort aan vertrouwen in de inlichtingendiensten dat is ontstaan onder de voormalige baas van de geheime dienst, Hans-Georg Maaßen. Hij drijft af richting de extreemrechtse kant van het politieke spectrum. Hij twitterde vandaag: ‘Socialistische logica: daders zitten altijd rechts, slachtoffers altijd links.’ Die tweet heeft hij later op de dag weer verwijderd.”
Wat is het grootste probleem met rechts-extremistisch terrorisme?
“Dat het zich heel snel verspreidt. Deze types inspireren elkaar via allerlei online platforms. Dan is er vanzelf wel iemand die tot actie overgaat. Daarnaast is de onderschatting van het probleem levensgevaarlijk. Er wordt altijd geroepen dat dit mensen met mentale problemen zijn of dat ze niet zo slim zijn. Ze worden weggezet als ‘lone wolves’ en daarmee is de kous af. Er moet worden erkend dat dit een maatschappelijk, en niet een individueel, probleem is.”
Hoe moet er dan worden opgetreden?
“Allereerst moet er harder worden opgetreden tegen haatmisdrijven zoals in Hanau. Tot nu toe zijn de reacties te flauwtjes. Daarnaast moeten de media en politici hun definitie van terrorisme aanpassen. Ze moeten het beestje bij de naam noemen. Een terrorist is niet alleen maar iemand die bij een terroristische organisatie hoort. Dat kan ook een individu zijn met een extreem-rechts gedachtegoed.”
Klap na klap
De dodelijke schietpartij in Hanau is de zoveelste aanslag door een rechts-extremist in Duitsland in de afgelopen jaren. Een overzicht:
Oktober 2019: Een schutter probeert een synagoge in Halle binnen te dringen. Als het hem niet lukt binnen te komen, schiet hij twee voorbijgangers dood. De anti-semitische en extreem-rechtse dader wordt gearresteerd.
Juni 2019: Walter Lübcke, een regionale politicus van de christen-democratische CDU, wordt doodgeschoten door een neo-nazi. Die was eerder veroordeeld voor brandstichting in een huis waar Turkse Duitsers woonden en voor een bomaanslag op een asielzoekerscentrum.
Juli 2016: Een 18-jarige Duitser van Iraanse afkomst schiet negen mensen dood in een winkelcentrum in München. Als de politie hem wil aanhouden, maakt hij een einde aan zijn leven. Na onderzoek concludeert de politie dat zijn extreem-rechtse ideeën een rol speelden bij de schietpartij.
November 2011: Twee leden van de neo-nazigroep NSU komen om bij een brand na een mislukte beroving. De politie houdt een vrouw aan die met de twee samenwerkte. Uit onderzoek blijkt dat de groep tussen 2000 en 2007 tien moorden pleegde, vooral op Turkse Duitsers.
Juli 2000: Tien Joodse immigranten uit Rusland raken gewond bij een bomexplosie in Düsseldorf, een van hen verliest haar ongeboren kind. Justitie verdenkt een man met extreem-rechtse ideeën, maar bij gebrek aan bewijs wordt hij in 2018 vrijgelaten.