Kan het internet bewustzijn krijgen? Niemand weet het

Wat is momenteel de grote onderzoeksvraag, als het gaat om bewustzijn?

‘Heel basaal: hoe werkt het? Alle experimenten die ik doe gaan uiteindelijk over die ene vraag: hoe komt het dat je je van sommige dingen bewust bent, en van andere niet? We doen bijvoorbeeld testjes waarbij we proefpersonen heel kort gezichten op een beeldscherm tonen, al dan niet verstopt tussen andere plaatjes. Soms zie je dan dat zo’n proefpersoon zich er niet bewust van is dat er een gezicht bij zat, terwijl het hersengebied dat gezichten herkent toch oplicht. Je brein weet dus dat er een gezicht is. Maar het systeem is niet volledig geëxplodeerd tot een bewuste ervaring.’

U gaat ervan uit dat bewustzijn in het brein zit. Maar heb je niet ook een lichaam nodig?

‘Dat is inderdaad een lastige kwestie. Zo’n brein zit wel ergens in natuurlijk. Als je een motor uit een auto haalt, kan je de motor wel laten draaien, maar het effect is toch anders. In die zin wordt je bewustzijn ook vormgegeven door de voortdurende interactie tussen lichaam, brein en omgeving.

‘Maar kan zo’n brein ook bewustzijn hebben als je het uit het lichaam haalt? Ik denk het toch wel. Al zal het niet dezelfde soort ervaring zijn, vanwege de interactie die je mist.’

U moet onderhand een beeld hebben: hoe stelt u zich bewustzijn voor?

‘Ik denk dan aan een complex netwerk van interacterende hersengebieden dat op bepaalde momenten een geheel vormt, waarin de onderdelen opeens heel veel informatie gaan uitwisselen. En soms gaat het netwerk uit. Onder narcose zie je bijvoorbeeld dat de interactie van de onderdelen sterk afneemt. Bepaalde informatie wordt nog wel verwerkt, maar niet meer gedeeld tussen de hersengebieden.’

Zou zo’n bewustzijn ook kunnen opdoemen uit een heel ander netwerk? Het internet, bijvoorbeeld?

‘Dat is inderdaad de consequentie als je de dingen zo basaal maakt. Mijn iPhone heeft ook communicerende eenheden die informatie heen en terug sturen, dus waar is het bewustzijn? Of heeft het brein iets speciaals in zich? Hebben hersencellen iets extra’s dat ze noodzakelijk maakt voor bewustzijn?’

Nou? U bent de expert.

‘Ik weet het niet, moet ik zeggen. Intuïtief denk ik dat bewustzijn specifiek is voor levende wezens. We verwarren bewustzijn nog wel eens met: intelligent. Naarmate machines intelligenter worden, zouden ze op een gegeven moment vanzelf ook bewustzijn krijgen. Maar ik denk dan toch: muizen zijn ook niet slim, maar ze hebben wel degelijk bewustzijn.’

Zo onderhand wordt de kop boven dit artikel: bewustzijn is eigenlijk nog steeds een raadsel.

‘Ja hoor, dat mag. Maar het is ook een beetje flauw. Het is raadselachtig, maar we zijn de laatste tien, twintig jaar wel veel verder gekomen.’

Toch kunt u nog steeds niet precies zeggen wat bewustzijn is.

‘Vergelijk het met de vraag: wat is precies leven? Biologen en filosofen hebben zich generaties lang het hoofd over die vraag gebroken. Maar tegenwoordig weten we zoveel van dna, voortplanting en evolutie, dat die vraag haast nooit meer wordt gesteld.

‘Misschien gaat het met bewustzijn net zo. We snappen veel beter wat er gebeurt als je in coma raakt, of hoe bewuste informatieverwerking verschilt van onbewuste verwerking. Het kan best dat de vraag wat bewustzijn is, door zulke ontwikkelingen steeds meer vervaagt.’

KennisCafé: Wat is bewustzijn. Maandag 17 februari, 20.00 uur, De Balie, Amsterdam. Kaarten en info op debalie.nl