Direct naar artikelinhoud
Analyseveiligheidsconferentie

Europa worstelt met eenheid in tijden van nationalisme

Een handelsland dat Ceta in de weg staat? Dat is een ‘dolgedraaide wereld’, vindt de Financial Times. Laat Nederland een kans lopen om de op regels geënte internationale orde te bevorderen?

De Franse president Macron feliciteert vrijdag premier Rutte (53 geworden), voor een werklunch over Europa en de Brexit. De leiders vertrokken later naar München.Beeld Joris Van Gennip

Een krachtiger EU, die zich kan verweren tegen de machtspolitiek van assertieve grootmachten, is de centrale ambitie van Europese leiders als de Franse president Macron, bondskanselier Merkel en de Nederlandse premier Rutte. Dat dit niet lukt, ligt minstens zozeer aan de interne tegenstellingen als aan externe machten.

Want ook in Europa is het nationalisme in opmars en het internationalisme op zijn retour, zegt een rapport van de organisatoren van de jaarlijkse veiligheidsconferentie in München, die vrijdag is begonnen. Het Westen is steeds minder westers, aldus de auteurs, die er de term Westlessness voor bedachten. Die naoorlogse internationale orde, waarin handel een cruciale rol speelt naast veiligheid – wie gaat die nog verdedigen?

Haaien

De conferentie in München, vroeger een Navo-onderonsje, verwelkomt tegenwoordig leiders en besluitvormers uit de hele wereld. Een aquarium gevuld met haaien. Daartussen zwemmen Europeanen die zich afvragen of zij soms het haaienvoer zijn. Buiten winkelt het publiek vrolijk verder – de internationale politiek blijft abstract en ver weg, tot zij plots op de stoep staat. Zoals deze week, in Den Haag.

Terwijl in München slechts retorische raketten worden afgevuurd, vallen de echte doden in Idlib, in Jemen, in Libië, in Oekraïne en tal van andere plekken in de directe omgeving van de Europese Unie. Conflicten waar de Europeanen geen greep op hebben, en waar landen als Rusland, Iran en Turkije met toepassing van harde macht de situatie op de grond bepalen.

Maar die probleemgebieden zijn net ver genoeg om niet ons leven binnen te dringen. Daarin slagen alleen terroristen en migranten, die daarmee voor veel EU-burgers de enige concrete internationale problemen zijn. Logisch wellicht, maar er is meer aan de hand. ‘Niet terroristen, maar wereldleiders veroorzaken momenteel massale instabiliteit’, zegt veiligheidsexpert Ian Bremmer over een deel van de aanwezigen in München. De Europese website Politico ziet ‘een desastreuze instorting’ van lang bestaande normen over oorlogsvoering.

In het Ceta-debat vond het kabinet deze week een bonte oppositie tegenover zicht, hier vertenwoordigd door de Kamerleden Özturk (DENK), Alkaya (SP), Diks (GL), Ouwehand (PVDD) en Van Kooten-Arissen.Beeld Freek van den Bergh

Handel

Dat voor wat betreft veiligheid. Maar hetzelfde beeld is te zien bij die andere poot waarop de oude wereldorde rustte: handel. De globalisering heeft – naast alle (snel vergeten) zegeningen – uitwassen gecreëerd die niemand wenselijk acht. De sterk gegroeide kloof tussen rijk en arm, internationaal en binnen landen, creëert over de hele wereld protesten en stembusrevoluties.

Hoe reageren democratische landen daarop? President Trump heeft met zijn handelsoorlogen en harde dreigementen de bijl aan de wortel van het multilaterale systeem van handelsregels gezet. De Europese Unie wil mondiaal de verdediger van dat systeem zijn. Het wil moderne standaarden introduceren die handel eerlijker en schoner maakt. Want economisch is een vereende Unie wél een grootmacht die multinationals, valsspelers en querulanten kan aanpakken.

Maar kan de EU die claim waarmaken? Het Nederlandse debat is interessant, juist omdat Nederland zo’n klein land is, in hoge mate afhankelijk van internationale ordening én handel. Dus als het hier misgaat, duidt dat op fundamentele problemen.

Klein land

Het Ceta-debat toonde deze week een parlement waarin nationale sentimenten en prioriteiten sterker waren dan het Europese of zelfs internationale sentiment. Het besef dat Nederland een klein land is dat voor zowel zijn veiligheid áls zijn welvaart zeer afhankelijk is van andere landen werd overstemd door deelbelangen, hooggestemde idealen en, op rechts, nationale soevereiniteit als hoogste goed.

In de negen uur die het parlement woensdag nam om Ceta te bespreken, opende zich een wereld waarin Canada niet te vertrouwen is en Ceta een bedreiging van onze waarden. Het verdrag is uit op ‘economisch gewin ten koste van mens, dier en milieu’ (GroenLinks), getuigt van ‘blinde handelsdrift’ (Partij voor de Dieren),en legt ‘multinationals in de watten (SP). Het is onderhandeld ‘door ongekozen Brusselse bureaucraten’ (PVV) en ‘levert ons uit aan buitenlandse rechters’ (Forum voor Democratie). De PvdA is blij met de extra banen, ‘maar de rijken worden steeds rijker en handel is een belangrijke oorzaak daarvan’.

Grote woorden, die eigenlijk het hele multilaterale handelssysteem op het menu zetten. De ChristenUnie, die het kabinet in de Tweede Kamer waarschijnlijk aan de kleinst mogelijke meerderheid helpt, waarschuwde vast dat het daarna uit is. Het aankomende EU-handelsverdrag met Mercosur (Zuid-Amerika) kan het kabinet wel vergeten, liet Joël Voordewind weten.

Sentiment

Het politieke midden krimpt, maar de democratie functioneert: er is immers een breed gedeeld wantrouwen tegen handelsverdragen, en niet alleen hier. Thierry Baudet hield een anderhalf uur durend betoog tegen élke vorm van ‘supranationale samenwerking’ en ontvouwde een visie van een Nederland dat ongeketend door zulke samenwerking succesvoller zal zijn.

In München roemde de Canadese premier Trudeau vrijdag Ceta en andere progressieve handelsinitiatieven waaraan zijn land deelneemt als bijdrage aan een sterkere internationale orde. In de Tweede Kamer won het nationale sentiment bij links en rechts. De vraag voor Nederland is of het hiermee echt rijker en veiliger wordt – of des te sappiger haaienvoer.