Door de AfD-crisis is het ‘in de herfst al Schluss met Merkel’

Door de opkomst van de radicaal-rechtse AfD staat de CDU, Duitslands grootste partij, voor „een strategisch dilemma”. Dat zegt de politicoloog Frank Decker, van de Universiteit Bonn, in een telefonisch vraaggesprek over de politieke crisis die de AfD vorige week heeft ontketend.

In de Oost-Duitse deelstaat Thüringen kozen lokale afdelingen van de christen-democratische CDU en de liberale FDP een nieuwe minister-president met steun van de AfD. Dat leidde tot grote ophef, want samenwerking met de AfD was tot dan toe altijd taboe geweest. Zowel de net gekozen minister-president als de landelijke CDU-leider Annegret Kramp-Karrenbauer trad af.

„Je zag de afgelopen dagen hoeveel invloed de AfD heeft”, zegt Decker. „Ze is erin geslaagd grote onrust in de republiek te veroorzaken.”

Wat is er met de CDU aan de hand?

„In het oosten van Duitsland stemmen de kiezers steeds rechtser, maar worden de regeringen linkser. De CDU wil geen coalities vormen met de AfD en is daarom steeds meer aangewezen op SPD en de Groenen. Maar gaat ze met linkse partijen in zee, dan vervreemdt ze nog meer conservatieve kiezers van zich dan er toch al naar de AfD zijn overgestapt. Daarom is een deel van de CDU-politici in de oostelijke deelstaten ongelukkig met het uitsluiten van de AfD.

„De CDU moet nu zowel op rechts als op links de concurrentie aangaan, met de AfD en met de Groenen. Dat levert een onhoudbare spanning op.”

Waarom sluit de CDU de AfD uit?

„Duitsland heeft altijd een rechts-extremismeprobleem gehad, met geweld en zelfs terrorisme. Maar een succesvolle extreem-rechtse partij bestond hier niet. Ook de AfD was aanvankelijk niet extremistisch. Maar inmiddels hebben extremisten de AfD overgenomen, ze bepalen de koers. Zolang dat extremisme in de partij vertegenwoordigd is zullen de andere partijen niet met haar samenwerken.En ik zie geen tekenen dat de AfD zich matigt.

„De brandmuur zal daarom zeker de komende twee regeerperiodes overeind blijven. Dat ligt niet aan de CDU, maar aan de AfD zélf. Ze moeten zich eerst distantiëren van het extremisme. Maar dat kunnen ze niet, omdat de extremisten in hun partij veel te sterk zijn. Ik zeg al jaren: zelfs wanneer binnen de CDU alleen maar overwógen wordt met de AfD samen te werken, blijft er bij de christen-democraten geen steen op de andere staan. Dat hebben we nu beleefd.”

Heeft Merkel de AfD groot gemaakt door de CDU naar links op te schuiven?

„De CDU is onder haar geliberaliseerd, maar dat is de samenleving ook. Ook conservatieven hebben geen bezwaar meer tegen gelijke rechten voor homo’s. Met haar migratiebeleid heeft ze meer aan de groei van de AfD bijgedragen.”

De CDU weigert ook samen te werken met Die Linke, voortgekomen uit de communistische partij van de DDR.

„Dat is een grote fout, waarmee de CDU zichzelf in Thüringen heeft klemgezet. Die Linke is een links-socialistische partij, maar ze is niet tegen de liberale parlementaire democratie. Anders dan de AfD wordt ze ook niet meer geobserveerd door de binnenlandse veiligheidsdienst. Er zijn nog wel extremistische elementen in de partij, maar die hebben geen invloed meer op de koers. Men probeert die mensen te integreren, zoals CDU/CSU en de FDP in de jaren vijftig ook probeerden om nazi’s te integreren. Na de verkiezingen in Thüringen opperde fractieleider Mike Mohring dat hij kon gaan praten met Die Linke, anders was er geen meerderheid. Kramp-Karrenbauer floot hem meteen terug. „Op gemeentelijke niveau werkt de CDU overigens wél met Die Linke samen.En de FDP dient als oppositiepartij in de bondsdag soms samen met Die Linke voorstellen in - wat ze met de AfD nooit zouden doen.”

Is de CDU nog een volkspartij?

„De tijd waarin brede volkspartijen de Duitse politiek domineerden en voor stabiliteit zorgden is voorbij. We gaan de kant van Nederland op, waar geen enkele partij meer dan twintig procent krijgt. Er moeten coalities komen, maar dat maakt het moeilijk de verschillen tussen de partijen nog te zien. De gevaren hebben we niet op tijd gezien, daarom is men nu zo panisch. Voor omgang met de AfD heeft de CDU geen strategie.”

Kan Merkel tot najaar 2021 haar laatste ambtstermijn afmaken?

„Nee. Het was een fout, zei Kramp-Karrenbauer maandag, om het voorzitterschap van de partij en het kanselierschap in twee verschillende handen te leggen. Dat was Merkels besluit.

„Als de CDU straks een nieuwe voorzitter heeft gekozen, die dan meteen kanselierskandidaat is, zal die deze situatie niet meer accepteren. Ik verwacht dat we al in het najaar verkiezingen krijgen. En dan is het voor Merkel na vijftien jaar Schluss.”