Waarom veranderen van voornaam? 'Ik ben écht geen Marja, maar een echte Katja'

Marja moet een jaar of vier, vijf zijn geweest, toen iemand een keer tegen haar vader zei: 'Nou, die dochter van jou, dat is geen katje om zonder handschoenen aan te pakken'. Hij doelde daarmee op Marja’s pittige karakter – ze was als kleuter al niet op haar mondje gevallen en liet de kaas niet van het brood eten. Als haar broer ruzie had op school, stond Marja er met gebalde vuisten naast. Zo van: kom maar op, ik ben niet bang. Dus ja. Marja’s vader had hartelijk gelachen om die opmerking en beaamde knikkend: 'Ja het is wel een katje, ja.'

En dat was het moment dat Marja’s vader haar Katja ging noemen, in plaats van Marja. Niet snel daarna volgden familieleden, vrienden, kennissen, klasgenootjes, de juf. "Het is heel gek hoe dat zo is gegaan", zegt Katja (Marja dus, ooit, in een ver verleden) nu. "Iedereen ging er in mee – op mijn opa na, die bleef mij tot zijn dood Marja noemen. Verder vond iedereen het heel logisch en ikzelf eigenlijk ook. Als klein meisje voelde ik gewoon al heel sterk: ja, dat klinkt veel beter. En nu ik 56 ben, denk ik al helemáál: ik ben écht geen Marja, maar een echte Katja. Marja past helemaal niet bij mijn pittige karakter. Marja heeft meer iets rustigs. Ik ben niet rustig, dus ik ben geen Marja."

"Een naam zegt niet per se, in eerste instantie, iets over jouzelf of je karakter", zegt Gerrit Bloothooft, taalkundige en naam-expert aan de Universiteit Utrecht. "Natuurlijk: een naam kan iets ruigs hebben, of juist iets ingetogens, net als je persoonlijkheid. Maar dat is maar net een gevoel dat je bij die naam hebt. Maar een naam zegt nog het meest iets over je ouders, want die hebben de naam gekozen."

En die ouders komen weer uit een sociaal netwerk, een bepaalde omgeving en cultuur. Het is dan ook wetenschappelijk aan te tonen dat bepaalde namen bij bepaalde soorten lagen van de bevolking horen. Zo blijkt uit onderzoek dat lager opgeleide ouders vaker kiezen voor Engelse namen dan hoger opgeleide: die gaan eerder voor traditionele, Hollandse namen (denk aan Gijs, Anna en in adellijke, elitaire kringen: Roderick, Jan-Willem). Ook namen die eindigen op een y, worden vaker gegeven door ouders die lager opgeleid zijn, en meisjesnamen die eindigen op 'ijn' (Willemijn) of 'tje' (Noortje, Maartje)', passen weer meer bij 'welgestelde gezinnen', zo concludeerde het Meertens Instituut, dat alles weet van voor- en achternamen in Nederland.

Ook Emma van Nifterick, naamkundige en beheerder van de site Voornamelijk.nl, stelt dat de meeste ouders graag vasthouden aan de culturele normen en waarden binnen hun familie en vriendenkring. "Hoogopgeleide ouders in de Randstad kiezen voor klassiekers of juist ouderwetse namen, zoals Josephine en Benjamin", zegt zij. "Kinderen in vinexwijken krijgen korte, makkelijk uit te spreken namen die op dat moment in de mode zijn, zoals Finn en Tess. En op de Bible Belt vind je nog altijd op elke school kinderen die Klaas of Aaltje heten.'

En daarmee kán de sociale status van iemand afhankelijk worden van de naam. En dat kan ver doorgaan: je naam kan invloed hebben op je opleidingskansen en je kansen op de arbeidsmarkt. Van Nifterick: "Een Samantha of Wesley, namen die toch wel worden geassocieerd met een lagere sociaaleconomische status, zal misschien harder moeten werken om serieus te worden genomen dan een Eline of een Matthijs met dezelfde capaciteiten." In die zin hangt je naam dus wél voor een deel samen met hoe je bent. Of eerder: hoe je beoordeeld wordt.

Een naam is bovendien belangrijk voor een mens, een persoonlijkheid – hoe die naam ook klinkt en wat je er ook van vindt. "Je naam is een groot en belangrijk onderdeel van je identiteit", stelt Bloothooft. "Ga maar bij jezelf na: je vindt het niet fijn als iemand je naam verkeerd spelt, of verkeerd uitspreekt. Als jij mijn naam in dit verhaal verkeerd spelt, dan zeg ik dat wel tegen je. Het moet allemaal gewoon goed gebeuren, want jij bént je naam. Je naam en wie je bent, dat is redelijk onverbrekelijk."

Tenzij je écht van de naam af wil, dus. Jaarlijks veranderen ongeveer zeshonderd mensen hun naam, om uiteenlopende redenen. Het kan zijn dat je je naam niet bij jezelf vindt passen – zoals in het geval van Marja. Maar veel vaker doen mensen het 'serieuzere redenen', omdat er bijvoorbeeld vervelende herinneringen aan kleven, weet Bloothooft. "Je ouders geven je die naam, dus als je met je familie in onmin bent, dan kan ik me voorstellen dat mensen denken: weg ermee. Schone lei."

Nooit meer Bernadette of Jozef

Van Nifterick: "Omdat je die officieel moet laten wijzigen, moet je daar goed over nadenken. Ik heb veel gehoord over volwassenen die gebroken hebben met hun ouders en met hun nieuwe naam nu écht verlost zijn van hun kindertijd, transgenders die nu eindelijk ook in hun naam man of vrouw zijn, ex-gelovigen die niet iedere keer 'Bernadette' of 'Jozef' hoeven in te tikken bij het boeken van een ticket. Voor veel mensen voelt het als een tweede kans en het begin van een nieuw leven."

Dat merkte Natascha – die nu Janina heet. Vorig jaar vertelde ze haar verhaal aan RTL Nieuws. "Ik heb een heel nare jeugd gehad, veel te veel meegemaakt. Ik ben in verschillende gezinnen opgevoed en deels in internaten opgegroeid." De naam 'Natascha' was voor haar onlosmakelijk verbonden met die ellende. En daarom stapte ze naar een advocaat, die haar kon helpen met het hele proces in gang zetten. Want zoiets moet gebeuren bij de rechter – althans, als je je naam officieel wil veranderen. "Toen werd het spannend. Eerst moest ik bewijzen dat ik echt een zware periode had gehad. Dat mijn naam veranderen mij zou helpen. Daarna ging het verzoek naar de rechter."

Bloothooft benadrukt wel dat het, ondanks dat er een rechter bij komt kijken, voor mensen zélf makkelijker is hun naam te veranderen, dan voor de omgeving. Zelf merkte hij dat ook, toen een goede vriendin van hem haar naam veranderde. "Ik denk dat ze haar oude naam te gewoontjes vond, die kwam vaak voor, maar ik heb er heel lang over gedaan om daar aan te wennen. Elke keer moest ik toch nadenken vóórdat ik die naam uitsprak."

Dat herkent Sipon, die eerst Ezat heette. 4,5 jaar geleden vluchtte de Koerd uit Syrië. "Ik moest in Nederland opnieuw beginnen, en voor mijn gevoel hoorde daar ook een nieuwe naam bij." Sipon is een grote, mooie berg in Koerdisch Turkije. "Hij heeft dus een mooie betekenis, en ik vind hem gewoon mooi klinken."

Maar zijn omgeving noemt hem vaak nog per ongeluk Ezat. Of ze vragen hem: is dat nou nodig, zo’n nieuwe naam? Bovendien is het ook nogal onpraktisch: Sipon studeert nog en op al zijn documenten staat nog gewoon 'Ezat'. "Dat houd ik nog maar even zo. Zodra ik klaar ben met mijn studie, verander ik hem overal. En misschien ook wel officieel." Daarmee zal Sipon een familietraditie verbreken: hij is naar zijn opa vernoemd, en in zijn cultuur wordt verwacht dat hij zijn zoon óf naar zijn eigen vader vernoemd, of naar zijn opa. "Dan heb je dus eigenlijk alleen maar keuze uit twee namen."
 

Maar in hoeverre verandert je persoonlijkheid als je naam verandert? Sipon zegt dat hij zich vrolijker voelt met zijn nieuwe naam, maar niet per se een ander mens. Ook Bloothooft betwijfelt of er een groot verschil is. "Kijk, je omgeving, jeugd, de cultuur waarin je bent opgegroeid: die veranderen allemaal niet als jij je naam verandert. Ik denk dat het vooral te maken heeft met een eigen gevoel. Doordat je naam niet alleen samenhangt met je ouders, maar ook met je omgeving, kan het voor mensen echt als een bevrijding voelen. Ik neem aan dat mensen na hun naamsverandering lekkerder in hun vel zitten. En ik kan me ook écht voorstellen dat dat zo werkt. Dat je blijer wordt van je nieuwe naam."

Hoe serieuzer, hoe groter de opluchting

Bloothooft denkt dat hoe serieuzer het motief voor een naamsverandering, hoe groter die opluchting daarna moet zijn. "Ik kan me voorstellen dat als je je naam 'gewoon' laat veranderen omdat hij niet bij je karakter past, of omdat je hem niet mooi vindt, je veel minder noodzaak voelt om je naam ook echt officieel te laten veranderen."

Zo merkte Janina, nadat de rechter haar verzoek heeft ingewilligd, dat ze zich veel beter voelde. "Ik zie Natascha en Janina echt als twee verschillende mensen", blikte ze terug. "Dit is een stukje therapie geweest voor mij." Ook Katja voelt zich beter bij haar eigen naam, hoewel zij in haar paspoort nog wel haar oude naam heeft staan. "Ik heb geen vervelende herinneringen aan Marja, maar ik voel me niet aangesproken als mensen me Marja noemen", zegt ze. "Je wéét het gewoon niet zeker, maar ik denk echt dat ik verlegener was geweest als ik Marja had geheten. En ik denk ook ergens: als mijn vader toen niet had besloten om mijn naam te veranderen, dan had ik het later alsnog zelf gedaan. Mijn naam sterkt mijn karakter."