‘Wie er nog is om hem tegen te spreken? Niemand’: journalisten schetsen een schokkend beeld van president Trump

“Ze slaagt er als een van de weinigen in om hem klein te doen voelen, en ik zie haar dat blijven doen.” Wanneer we woensdag met Philip Rucker (35) en Carol Leonnig (54) bellen, staat de confrontatie tussen Republikeins president Donald Trump en Democratisch Huis-voorzitter Nancy Pelosi op de voorpagina van hun krant, The Washington Post. Die ochtend ontwaakt Washington D.C. uit een korte nacht waarin tot de vroege uurtjes werd nagepraat over de verwachte vrijspraak van Trump in de Senaat en de tumultueuze State of the Union eerder op de dag. De president weigerde er de hand van Pelosi te schudden, waarna zij na afloop de tekst van zijn toespraak verscheurde.

Onderzoeksjournaliste Leonnig is niet verbaasd over deze confrontatie. “Al vroeg in ons boek beschrijven we hoe Trump en Pelosi elkaar van bij hun eerste ontmoeting het licht niet in de ogen gunnen. Steve Bannon, toen nog Trumps adviseur, gaf haar in het Witte Huis meteen de bijnaam ‘de moordenares’. Als geen andere politicus slaagde Pelosi er de voorbije jaren in om onder president Trumps huid te kruipen. Ze deed het toen ze hem na zijn verkiezing aanmaande niet te liegen over zijn stemmenaantallen; ze deed het toen ze tijdens een eerdere State of the Union voor hem applaudisseerde alsof hij een kleutertje was, of toen ze vertelde hoe hij in een gesprek een kinderachtige woede-aanval had gekregen ‘zoals ze bij haar jongste kleinkinderen soms zag’. Ze deed het ook toen ze zijn speech – volgens haar een ‘manifest van leugens’ – dinsdagavond verscheurde.”

Rucker, de White House Bureau Chief van de Post, herkende tijdens de State of the Union veel karaktertrekken van de president, zoals ze beschreven werden door de meer dan 200 bronnen in en rond het Witte Huis die hij en Leonnig interviewden voor hun gedetailleerde reconstructie van Trumps eerste termijn. “Zijn eigen imago krijgt de prioriteit. Trump doet altijd aan zelfverheerlijking. Zie ook hoe hij tijdens de State of the Union in superlatieven sprak: ‘Onze economie is de béste uit de geschiedenis!’ ‘Mijn presidentschap het beste ooit!’ Dit zijn overdrijvingen die feitelijk niet kloppen maar enkel zelfpromotie tot doel hebben.”

Leonnig: “Trump spreekt voortdurend in hyperbolen en doet zich voor als een soort redder die ons land weer groots maakt. Dikwijls vertrekt hij wel vanuit feiten maar begint ze dan in zijn voordeel te overdrijven.”

Vandaar ook de titel van hun boek, Een heel stabiel genie. Geen citaat van geïnterviewden of de journalisten maar van Trump zelf. Toen er begin 2018 een debat woedde over zijn geestelijke vermogens tweette Trump: ‘Volgens mij ben ik niet alleen slim, maar gewoon een genie, en nog een heel stabiel genie ook!’ Ook in oktober vorig jaar verdedigde hij zich zo tijdens een telefoongesprek met zijn Oekraïense tegenhanger: ‘Er zijn mensen die vinden dat ik een zeer stabiel genie ben, oké? Ik let heel, heel goed op wat ik zeg.’

In dat telefoongesprek met de Oekraïense president lijkt hij zijn boekje als president te buiten te gaan. Toch wordt hij deze week vrijgesproken. Hoe verklaren jullie dat?

Rucker: “Omdat hij ondanks alles erin is geslaagd een buitengewone populariteit op te bouwen bij de Republikeinse basis. Tachtig tot negentig procent van de geregistreerde Republikeinse kiezers keut zijn beleid goed, waardoor Republikeinse wetgevers angst hebben om Trumps pad te kruisen of zijn beslissingen uit te dagen. Wat we de voorbije jaren hebben gemerkt is dat wetgevers die wel tegen hem ingingen, snel hun baan verloren. Senator Bob Corker van Tennessee mocht zich niet herverkiesbaar stellen. Hetzelfde gebeurde met senator Jeff Flake uit Arizona. Hun collega’s zijn nu bang van Trump en willen hem niet veroordelen (met senator Mitt Romney intussen als uitzondering, MR).”

Jullie beschrijven in detail hoe hij in zijn regering en het Witte Huis de ‘volwassenen in de kamer’, zoals ex-buitenlandminister Rex Tillerson, ontsloeg maar ook ‘bondgenoten’ zoals Steve Bannon, Jeff Sessions en John Bolton. Wie blijft vandaag over om hem tegen te spreken?

Rucker: “Niemand. Samen met de ‘volwassenen in de kamer’ verdwenen ook de buffers rond deze president in het Witte Huis. Hij ontsloeg diegenen die hem bekritiseerden of ze stapten zelf op omwille van zijn roekeloze beslissingen, zoals ex-defensieminister James Mattis. De mensen die nu achterblijven zijn loyale uitvoerders die zijn spel meespelen, zoals vicepresident Mike Pence (die in het boek door anderen veelzeggend ‘het wassen beeld’ wordt genoemd, MR), huidig Witte Huis-kabinetschef Mick Mulvaney, maar ook buitenlandminister Mike Pompeo, die Rudy Giuliani tegen alle protocollen in toestond om schaduwdiplomaat te spelen in Oekraïne.”

De West Wing is volgens jullie een familiebedrijf geworden. De invloed van de ‘kids’ – dochter Ivanka Trump en schoonzoon Jared Kushner – groeit nog. Hoe problematisch is dat?

Leonnig: “Bij het begin van zijn presidentschap waarschuwden hoge adviseurs al dat het een slecht idee was om zijn dochter en schoonzoon een belangrijke rol te laten spelen in het Witte Huis, want niemand zou ze durven bekritiseren zonder de president voor het hoofd te stoten. Feit is dat Kushner vandaag tonnen kritiek krijgt omwille van zijn inmenging in het Midden-Oosten-beleid, waarin hij zich voordoet als iemand die het beter weet dan diplomaten met tonnen ervaring. En zelfs Trumps advocaten tijdens het Rusland-onderzoek kregen het op hun heupen omdat beiden zich voortdurend mengden en zelfs met getuigen gingen praten, waardoor ze in zekere zin wogen op dat onderzoek.”

Trumps medewerkers die ongeoorloofde banden hadden met Rusland werden nadien vervolgd, zoals Michael Flynn, of belandden al in de cel, zoals Paul Manafort. Ook hier ontsnapte de president de dans. Voorgoed?

Leonnig: “Je kan er zeker van zijn dat er zaken zijn in het Rusland-dossier die nog niet bekend zijn, bijvoorbeeld over de relatie tussen Trumps zakenimperium en Rusland vóór hij president werd. Trumps zoon pochte net voor de verkiezingscampagne van 2016 nog hoe goed hun zakelijke banden met Rusland wel waren. Maar dat onderzoeken was niet de missie van speciaal aanklager Robert Mueller (2017-’19, MR). Hij moest kijken of de campagne samenspande met Russische agenten om onze verkiezingen te manipuleren. De belangrijkste zaken daarover weten we nu. Wat je aanhaalt klopt wel. Deze president slaagt er telkens in om ogenschijnlijk onoverkomelijke onderzoeken te overleven. Mueller vond dat in vier van de tien episodes van zijn onderzoek er substantieel bewijs was van obstructie door de president. Een burger was er voor veroordeeld maar niet deze zittende president.”

Dat komt omdat Trump de overheid naar zijn hand zet, of dat probeert, niet? Zo onthullen jullie hoe hij minister Tillerson vroeg een corruptiewet aan te passen omdat hij het ‘oneerlijk vond dat VS-bedrijven in het buitenland geen smeergeld kunnen aanbieden’, wat uiteindelijk niet gebeurde. Werkt hij op dezelfde manier zoals hij zijn vastgoedimperium leidde?

Rucker: “Absoluut. Mensen die we voor dit boek interviewden trokken parallellen met de wijze waarop Trump het Oval Office leidt alsof het de 26ste verdieping is van de Trump Tower, zijn kantoor dat Central Park in New York overschouwt. Hij beslist op impulsen en buikgevoel, blaft bevelen tegen de mensen die voor hem werken, en probeert de regels om te buigen in zijn voordeel. In het vastgoed, de reality-tv-shows en de andere sferen waarin hij leefde vóór de politiek waren er geen strikte regels. Je mocht liegen en je concurrenten manipuleren. Hij wist bochten af te snijden om een contract te beklinken. Daarin excelleerde hij. In een regering moet je regels en wetten respecteren, en je moet verantwoording afleggen aan het publiek, maar hij heeft zijn gedrag daar niet aan aangepast.”

Leonnig: “Hij denkt dat de regering hém moet dienen, terwijl de instellingen onafhankelijk van elkaar moeten werken en ook zijn macht moeten controleren. Voor president Trump zijn het werktuigen om zijn belangen te verdedigen en om zijn imago op te poetsen bij het kiespubliek. We hebben een scène in het boek waarin hij hard schreeuwt naar de tv, omdat er een debat is in het Congres over een geheim document dat niet mag worden vrijgegeven door het VS-justitieministerie maar wel zijn agenda zou dienen. “Waarom helpt mijn f***ing justitieministerie me niet met iets dat mij helpt!’, riep hij.”

‘Watjes!’

Rucker en Leonnig waren tijdens hun interviews het sterkst verrast toen ze te horen kregen hoe Trump omging met zijn topgeneraals in het Pentagon. Ze reconstrueerden een bezoek aan ‘The Tank’ – de beruchte commando-vergaderzaal 2E924 in het hart van het VS-defensieministerie – waar de president een briefing ging krijgen over internationale politiek. Trump ontsteekt er in een scheldtirade. “We winnen geen oorlogen meer. We gooien er 7 biljoen tegenaan, alle anderen pikken de olie in en we winnen niet meer”, zegt hij op 20 juli 2017, tot ontzetting van de aanwezigen. “Ik zou nooit met jullie ten oorlog trekken”, beet hij de verzamelde stafchefs toe. En tegen iedereen tierde hij: “Jullie zijn een stelletje leeglopers! Watjes!”

Deze passage voorspelt niet veel goeds als Trump in een oorlog zou verzeilen met een land als Iran. Vorige maand was het bijna zo ver. Hoe groot is de vrees dat hij dan impulsief bevel geeft kernwapens in te zetten?

Leonnig: “Uit onze gesprekken blijkt dat bij veel van zijn critici bezorgdheid heerst over Trumps toegang tot de nucleaire knop. Het is inderdaad zorgwekkend dat hij zijn stafofficieren de mantel uitveegt. Hij vertelde het ergste wat je aan een militair kan zeggen: met jullie ga ik niet naar de oorlog! Dit zijn nochtans de mensen op wie hij moet steunen om zijn belangrijkste veiligheidsbeslissingen te nemen. Toch is net de recente crisis met Iran een voorbeeld waaruit blijkt dat het Pentagon nog steeds veel mensen telt die door hun slagveldervaring ernstig én voorzichtig zijn. Iran illustreert dat de president één impulsieve beslissing kon nemen maar door zijn generale staf wel is weggeleid van een oorlog. Dit stelt toch een beetje gerust.”

Een hooggeplaatste veiligheidsbeambte noemt president Trump in jullie boek niettemin ‘op termijn een gevaar voor het land’.

Rucker: “Onze geïnterviewden prezen zich gelukkig dat hij nog geen echte internationale crisis moest bezweren, zoals sommige van zijn voorgangers. De vrees van de mensen die hem dienen gaat niet alleen over zijn roekeloze manier van beslissen maar ook over zijn minachting voor onze geschiedenis en tradities, wat allianties beschadigt zoals de westerse wereldorde die na WO II is opgericht. Hij vervreemdt van onze Europese partners en speelt in de kaart van dictators zoals Vladimir Poetin.”

Leonnig: “Ik denk nu aan het moment dat Trump dreigde de veiligheidsmachtiging in te trekken van mensen die hem waarschuwden voor de Russische inmenging. Dit leidde echt tot een schokgolf in de inlichtingengemeenschap. Iemand uit deze kringen vertelde me: hij wil eigenlijk dat we de feiten aanpassen aan zijn behoeften. Dat is gevaarlijk.”

Jullie citeren Bill Galston van het Brookings Institution, die zegt dat Trump ‘de rest van het politieke systeem uitdaagt hem te stoppen – en als ze dat niet doen hij door zal gaan’. Wat staat ons te wachten als hij wordt herkozen?

Rucker: “We kunnen niet vooruitlopen op de zaken maar stelden de voorbije jaren wel een gedragspatroon vast waarbij hij – telkens als hij zijn verantwoordelijkheid of bestraffing ontloopt – zich nog meer gesterkt voelt om nog een stap verder te gaan. Dit was zo na het Mueller-onderzoek en dat is nu ook zo, na zijn vrijspraak in de afzettingsprocedure. Mogelijk wint hij nu een tweede ambtstermijn. Er is bezorgdheid onder de mensen die hem het best kennen dat hij dan pas zal uitvoeren wat hij echt wil.”

Zou hij dan durven raken aan elementaire vrijheden van de VS-grondwet?

Leonnig: “Ook daar zien we al een patroon. Zo had bij het begin van zijn ambtsperiode niemand zijn reisverbod voor moslims uit enkele landen durven voorspellen, ook zijn regering en ambtenaren niet die dat plots moesten uitvoeren. Dit was echt een schok voor vele onderdelen van ons democratisch systeem, deels omdat hij religieuze discriminatie legaliseerde. We kunnen dus gelijkaardige zaken verwachten als hij wordt herkozen – al is het onvoorspelbaar wat hij in petto heeft.”

‘De wet heeft geen macht zonder mensen die bereid zijn ze toe te passen’, zegt Galston ook. De Democratische oppositie faalde daarin. Zullen zijn kiezers hem wel intomen?

Rucker: “De tientallen miljoenen Trump-kiezers beschouwen hem als hun kampioen omdat hij hun grieven vertolkt. Ze voelden zich decennialang vergeten door de politieke klasse. En dan plots verscheen Trump, die zich gedroeg als een menselijke sloopbal in Washington. Zij denken dat hij voor hen DC aan flarden scheurt... Hij slaagde er op zijn manier in om een emotionele band met ze aan te gaan, op een manier die we in dit land een generatie lang niet gezien hebben. Ze excuseren zijn negatief gedrag omdat ze denken dat hij voor ze vecht. In Trumps voordeel speelt nu ongetwijfeld ook dat de economie het goed doet en hij de Republikeinen tevreden kon stellen met de benoeming van twee conservatieve opperrechters aan het Hooggerechtshof. Daarom zien ze hem als een succesvol president.”

Kan iemand uit het huidige Democratische veld dit stabiel genie in november verslaan?

Leonnig: “Het is heel moeilijk om nu iemand te zien die de megafoon zo goed bespeelt als Trump, of beschikt over de elektriciteit waarmee hij verbinding maakt met aanhangers. Dat zien we nu gewoon niet aan de andere zijde. Zijn aanhangers zijn gewoon blij dat hij vertelt over een Amerika dat zij willen zien, zelfs als hij ruwe praat verkoopt over vrouwen of migranten – terwijl wij als Amerikanen natuurlijk allemaal migranten zijn.”

Philip Rucker is chef verslaggeving over het Witte Huis bij The Washington Post en versloeg eerder de regering-Obama, en de verkiezingen van 2012 en 2016. Hij won een Pulitzer-prijs.

Carol Leonnig is onderzoeksjournalist bij The Washington Post, waar ze sinds 2000 werkt. In 2015 won ze de Pulitzerprijs voor haar artikel over wangedrag bij de Geheime Dienst en in 2017 (samen met Rucker) voor dat over Ruslands inmenging tijdens de presidentsverkiezingen van 2016.