Nakomelingen van migranten integreren in hoog tempo, nu wij nog

Vorige week stonden diverse landelijke dagbladen uitgebreid stil bij het twintigjarig 'jubileum' van het geruchtmakende artikel 'Het multiculturele drama' van Paul Scheffer. Daarin schetste de auteur een tamelijk somber beeld over het vestigingsproces van met name Turkse en Marokkaanse Nederlanders.

Nu was daar destijds ook wel enige aanleiding voor, gezien de sterke oververtegenwoordiging van bijvoorbeeld Nederlands-Marokkaanse jongens in de criminaliteit en de relatief hoge werkloosheid onder deze groepen. Het probleem van Scheffers analyse was echter dat het veel te vroeg was om deze conclusie te trekken. De tweede generatie was nog maar net volwassen aan het worden en de geschiedenis leert dat integratie, zie de Italianen in Amerika, doorgaans een kwestie van drie generaties is.

Bovendien bleek de werkloosheid onder alle minderheden eind jaren negentig al significant af te nemen, en die trend, zo geeft ook Scheffer twintig jaar later toe, heeft zich sindsdien alleen maar doorgezet. Integratiemonitoren van de afgelopen jaren wijzen verder uit dat de positie in het onderwijs sterk is verbeterd. Van de gevreesde onderklasse-vorming is voor het merendeel dan ook geen sprake. Sterker nog, veel kinderen van voornamelijk laag opgeleide ouders die zich aan het begin van de lange recessie in de jaren tachtig in Nederland vestigden, hebben hun plaats gevonden in steeds meer beroepen en lagen van de  bevolking.

Voor zover we nog van een 'drama' kunnen spreken, is dat een groot deel van de Nederlanders die hier al veel langer wonen die vooruitgang niet of nauwelijks waarnemen. En dat hier geboren kinderen van migranten – hoezeer die ook hun best doen – nog steeds niet als gelijkwaardige burgers worden behandeld. Velen van hen hebben dan ook terecht het gevoel dat er met twee maten wordt gemeten en de eisen in de loop der tijd steeds worden opgeschroefd. En zelfs tot op zo'n niveau dat menig 'autochtoon' er niet aan zou voldoen.

Dit voortdurend verzetten van de doelpalen, ook wel de integratie-paradox genoemd, komt voort uit een tweede element dat we terugvinden in Scheffers artikel uit januari 2000, namelijk dat integratie vooral een kwestie is van aanpassing aan de Nederlandse waarden en normen. Alleen zouden ‘wij’ die Nederlandse identiteit veel te weinig voorop stellen.

En zo brak een periode aan waarin de onmiskenbare vooruitgang in het integratieproces aan het zicht werd onttrokken door eindeloze discussies over de islam en botsende beschavingen en het inburgeringsbeleid de geest van eenzijdige assimilatie ademde. De bal kwam zo bij de migrant te liggen, waarbij de reeds aanwezigen slechts duidelijk hoeven te maken 'hoe het hier hoort'. Deze doorgeslagen obsessie met de Nederlandse identiteit, wat die ook in moge houden, vormt al jaren een vruchtbare voedingsbodem voor de telkens weer aangetoonde structurele discriminatie op de arbeids- en woningmarkt. 

Een succesvol integratieproces, gestoeld op liberaal-democratische idealen, komt echter van twee kanten. Ook al eist het meer van nieuwkomers, denk alleen al aan het leren van de taal, ook 'wij' moeten veranderen. Dat is trouwens al eeuwen het geval. Hoog tijd daarom voor een opener houding tegenover hier geboren en getogen nakomelingen van migranten, al was het maar uit welbegrepen eigenbelang. Want het anders behandelen van deze burgers beperkt niet alleen hun maatschappelijk functioneren en welzijn, maar betekent ook dat zij hun talenten maar ten dele kunnen ontplooien.

In dit opzicht is een parallel met de geschiedenis van joodse Nederlanders leerzaam, in de Gouden Eeuw als nieuwkomers hier neergestreken. Anders dan de zoetsappige mantra van de 'joods-christelijke wortels van onze beschaving' doet vermoeden, brachten joodse Nederlanders twee eeuwen als tweederangs burgers door in de marge van de Amsterdamse samenleving. Met armoede, criminaliteit en het terugtrekken binnen de orthodoxe geloofsgemeenschap als gevolg.

Na hun formele gelijkberechtiging in 1796 duurde het meer dan een eeuw voordat de sociale grenzen met de niet-joodse bevolking langzaam maar zeker werden geslecht. Pas toen gold het 'jodendom' niet meer als fundamenteel onverenigbaar met het christendom en begonnen van beide kanten de culturele grenzen te vervagen. Totdat het proces wreed werd afgebroken door de Duitse bezetter, die 'de joden' als een existentieel gevaar beschouwden.

Ondanks discriminatie en tot islamofobie verworden islamkritiek gaat het proces van 'blurring boundaries' in de afgelopen decennia een stuk sneller. Maar het meeste werk is tot nu toe door de nieuwkomers verricht. Als de reflectie op het 'multiculturele drama' iets duidelijk maakt, dan is het wel dat 'wij' nu aan zet zijn.