Dit artikel verscheen eerder 0p 31 januari 2020
Alle discussies over het nut en de risico’s van vaccineren zouden gesust kunnen worden door een levensgroot experiment: het stopzetten van het Rijksvaccinatieprogramma. Wat zou er dan gebeuren? Samen met wetenschappers schetsen we een toekomstscenario:
Het is 2022. Kabinet Rutte IV is vervroegd ten val gekomen, en de Volkspartij heeft een daverende verkiezingsoverwinning behaald. Eén belofte maken de rechts-conservatieven direct waar: het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) afschaffen. Het immuunsysteem van kinderen zal weer ouderwets worden getest en gesterkt, in plaats van het te pamperen met vaccinaties.
Kinderartsen, epidemiologen en andere deskundigen van onder meer het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) waarschuwden tevergeefs voor de niet te overziene gevolgen, maar de nieuwe regering trekt zich er niets van aan.
Binnen een paar jaar breken de eerste ziektes uit
Op 1 september 2021 gaat de stekker uit het programma. De ouders en verzorgers van kinderen die na deze datum geboren zijn, krijgen geen oproepen meer om naar het consultatiebureau te komen voor de prikken tegen twaalf verschillende ziekteverwekkers.
‘De eerste maanden verwachten we nog geen sterke toename van het aantal ziektegevallen, omdat ongevaccineerde kinderen nog beschermd worden door al die anderen die dat wel zijn’, zo voorspelt Jacco Wallinga, hoogleraar modellering van infectieziekten van het Leids Universitair Medisch Centrum. ‘Maar doordat er in een jaar tijd al snel 170.000 kinderen bij komen, voorzien we in enige jaren wel de eerste uitbraken. Daarna krijgen diverse ziekten weer dezelfde cyclus als van voor de invoering van het vaccin, voor bijvoorbeeld mazelen eens per twee jaar.’
Per jaar overlijden tientallen kinderen aan klassieke kinderziektes
Epidemioloog Maarten van Wijhe maakt zich ook zorgen. In 2017 berekende hij voor zijn promotieonderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen hoeveel levens het RVP sinds de invoering ervan in de jaren vijftig heeft gespaard: 6000 tot 12.000. Dat is los van de ziekten die hij niet heeft kunnen meenemen in zijn berekening, zoals meningokokken, pneumokokken en Haemophilus influenzae.
Door verbeterde leefomstandigheden en gezondheidszorg zal per jaar het aantal doden lager liggen dan destijds. Maar hij schat dat er op termijn alleen al door de klassieke kinderziektes als mazelen, difterie en kinkhoest jaarlijks zo’n veertig kinderen, ‘een schoolbus vol’, zullen overlijden.
De mazelen zijn niet zo onschuldig
In een speciale uitzending van Jinek, naar aanleiding van de afschaffing, voorspellen de experts dat de eerste jaren relatief veel volwassenen onder de zieken zullen zitten: mensen die zich uit overtuiging niet lieten vaccineren én mensen bij wie de vaccins zijn uitgewerkt. Zij zijn vatbaar voor de ziektes die ineens weer om zich heen zullen grijpen.
Wallinga: ‘En sommige ziektes verlopen bij volwassenen ernstiger dan bij kinderen. Een bekend voorbeeld is de bof, die een bijbal- of eierstokontsteking kan veroorzaken.’ Dat geldt in mindere mate ook voor de mazelen. Voordat het mazelenvaccin werd ingevoerd, kreeg vrijwel ieder kind de ziekte. De meeste van hen zijn er behoorlijk ellendig van, maar houden er niets aan over.
Voorvechters van afschaffing van het Rijksvaccinatieprogramma noemen de mazelen daarom onschuldig. Alleen vergeten ze daarbij dat een op de tien kinderen complicaties zoals een oor- of longontsteking oploopt en een enkeling het zelfs met de dood bekoopt.
‘Tijdens de laatste uitbraken van de mazelen was het sterftecijfer op de Bijbelgordel, waar veel ouders hun kinderen niet laten inenten uit geloofsovertuiging, zo één op duizend. Dat betekent dat we tientallen doden per jaar kunnen verwachten’, aldus Wallinga.
Ook jonge baby's overlijden als we niet vaccineren
Twee andere ziekten met potentieel nare gevolgen: bof en rodehond. Het vaccin tegen de bof bood geen levenslange bescherming, maar volwassenen werden normaal gesproken redelijk beschermd door gevaccineerde kinderen. Er doken alleen zo nu en dan wat gevallen op onder studenten. Wallinga: ‘Die hebben veel onderling contact. Nu kinderen niet meer gevaccineerd worden, verwacht ik de eerste jaren met name relatief veel complicaties onder vaders die de ziekte van hun kinderen krijgen.’
Rodehond is juist gevaarlijk voor ongeboren kinderen. De infectie kan bij hen ernstige ontwikkelingsafwijkingen veroorzaken, aan onder meer hart, ogen en hersenen. En dan is er nog kinkhoest, de ziekte die sinds begin jaren negentig ook onder gevaccineerden weer in opkomst is. Het vaccin werkt namelijk maar een paar jaar, onder andere omdat de bacterie geëvolueerd is.
Het aantal gevallen met kinkhoest neemt sterk toe
Vóór afschaffing van het vaccinatieprogramma waren er rond de 5000 gevallen van kinkhoest per jaar, waarvan er enkele dodelijk afliepen. Nu het vaccin is afgeschaft, zal de situatie flink verergeren. ‘We moeten op 20.000 gevallen per jaar rekenen en enkele tientallen doden, ook kleine baby’s’, zegt Wallinga.
Wat betreft difterie is het even afwachten. Die ziekte komt slechts heel af en toe ons land binnen vanuit het buitenland. Difterie scheidt een gif uit dat de luchtwegen en zelfs hart en zenuwstelsel kan beschadigen. Als een behandeling met tegengif en antibiotica uitblijft, is de kans op ernstige schade groot.
Ziekenhuisbedden worden schaars door de vele zieken
Juni 2023. De eerste grote mazelenuitbraak is een feit. Elke dag worden er tientallen nieuwe gevallen gemeld. Nu pas blijkt wat de praktische gevolgen zijn van zo’n epidemie: ziekenhuizen melden al binnen een aantal dagen dat ze de toestroom van patiënten nog amper aankunnen.
‘Door goede behandelingen weten we het aantal sterfgevallen voorlopig laag te houden’, voorziet Nicoline van der Maas. Ze is arts-onderzoeker en medisch adviseur bij het RIVM. ‘Maar het aantal complicaties is ongeveer net zo hoog. Die kunnen we namelijk wel behandelen, maar niet voorkomen.’
Er ontstaan nijpende tekorten, die enkele weken later nog nijpender worden als door een ongelukkig toeval ook het aantal kinkhoestgevallen oploopt. Het leidt ertoe dat er nauwelijks nog ziekenhuisbedden beschikbaar zijn. Ook is er een tekort aan kinderartsen, infectiologen en gespecialiseerde verpleegkundigen. De antibiotica om complicaties mee te behandelen, is niet aan te slepen.
De zorgkosten stijgen enorm als we stoppen met vaccineren
Aangezien er zo veel mensen moeten worden opgenomen, krijgen de patiënten met andere, minder urgente klachten te horen dat ze niet terechtkunnen. Er gaan geruchten dat twee mensen hierdoor zijn overleden.
Waar het afschaffen in eerste instantie een besparing van meer dan honderd miljoen euro per jaar opleverde, begint het nu in de papieren te lopen. Niet alleen kosten alle ziekenhuisopnames al snel meer dan het hele vaccinatieprogramma bij elkaar, ook zijn er allerlei extra investeringen nodig om de massale aanvoer van zieken te kunnen verwerken.
‘Het Nederlandse vaccinatieprogramma was zó efficiënt, en dat voor iets meer dan vijf euro per hoofd van de bevolking’, verzucht Maarten Postma, hoogleraar gezondheidseconomie aan Rijksuniversiteit Groningen. ‘Zelfs al zouden we nu beslissen alleen degenen rondom zieken te vaccineren om de verspreiding in te dammen, dan nog zouden we duurder uit zijn.’
Ondertussen dringen steeds meer partijen erop aan om het Rijksvaccinatieprogramma weer in te voeren. Juist kwetsbare groepen in de samenleving blijken het slachtoffer van het nieuwe beleid te worden. Een ziekte als hepatitis B duikt met name onder migranten op. En bij zieke kinderen uit lagere klassen treden de meeste complicaties op, omdat hun gezondheid over het algemeen zwakker is.
Ondertussen is het antibioticagebruik sterk gestegen. Microbiologen vrezen dat steeds meer mensen resistent zullen worden tegen antibiotica, met onbehandelbare infecties als gevolg.
Polio is terug: het land staat op zijn kop
Dan, in maart 2026, gaat er een siddering door het land: polio is terug. De ziekte was sinds 2022 officieel wereldwijd uitgeroeid, maar kwam door een ongelukkig voorval bij een vaccinfabriek in België in het oppervlaktewater terecht. Dat was in 2014 al eens gebeurd, maar toen liep het dankzij de hoge vaccinatiegraad nog met een sisser af. Nu trekt de ziekte een spoor door Nederland.
Duizenden mensen raken besmet, tientallen worden ook echt ziek. Drie van hen komen te overlijden, waarvan twee jonge kinderen. Ten gevolge van deze nieuwe dreigingen raakt de handdruk in onbruik. In het openbare leven vertonen steeds meer mensen zich met een mondkapje. Die maatregel, zo vertelt Wallinga op BNR Nieuwsradio, biedt niet genoeg bescherming om besmetting helemaal te voorkomen, wel om verspreiding te vertragen.
De angst voor infectieziekten stijgt
Ondertussen worden festivals afgeblazen om verdere verspreiding te voorkomen, en vermijden steeds meer mensen zulke evenementen in zijn geheel. ‘Ook dit hadden we van tevoren wel kunnen voorspellen’, zegt Merrill Singer. De medisch antropoloog van de University of Connecticut in de Verenigde Staten verwacht op de middellange termijn zelfs nog meer verstrekkende gevolgen.
‘Angst voor infectieziekten’, legt hij uit, ‘gaat samen met groepsdenken, etnocentrisme en vooroordelen ten opzichte van groepen die worden gezien als besmettingsdreiging. In een maatschappij zonder vaccinaties worden zulke groepen, vooral de migranten, nog verder gemarginaliseerd dan al het geval is.’
De bijwerkingen van vaccins zijn nihil
Hoe zit het met de veronderstelde bijwerkingen van vaccins? Neem het Guillain Barre Syndroom, een verlammingsziekte die heel af en toe door een enkele griepvaccinatie kan worden getriggerd. Hetzelfde geldt voor zeldzame neurologische klachten en hersenvliesontstekingen. Heeft de afschaffing van het vaccinatieprogramma ervoor gezorgd dat deze aandoeningen minder voorkomen?
Niet dus, want symptomen zoals dit kunnen ook worden veroorzaakt door infecties. Dat gebeurt zelfs vaak in hogere mate. En het aantal gevallen van autisme, dat sommigen in verband brengen met het vaccin tegen bof, mazelen en rodehond? Ook dat is door de afschaffing niet gedaald. ‘Dat die link tussen het vaccin en autisme niet bestaat, had de ene na de andere studie al aangetoond’, zegt Wallinga, ‘maar het is goed dat nog een keer bevestigd te zien.’
Vaccins gaan bij afschaffing verkocht worden op het dark web
Onderwijl is op het dark web een levendige handel in vaccins ontstaan, die daar tegen woekerprijzen worden aangeboden. Linkse partijen beklagen zich over de maatschappelijke ongelijkheid die hier het gevolg van is. Op tv doen ouders hartverscheurend verhaal over hun overleden en gehandicapt geraakte kinderen. Ze gaan met duizenden naar het Binnenhof in Den Haag en eisen daar bescherming voor hun kinderen.
Van achter een hek laat een woordvoerder van de minister van Volksgezondheid ze weten dat deze niets kan beloven. ‘Want eenmaal afgeschaft, voer je niet zomaar een vaccinatieprogramma weer opnieuw in.’ Totdat van achter de woordvoerder de premier opeens te voorschijn komt. ‘Mijn jongste dochter is zojuist opgenomen op de intensive care met ernstige complicaties veroorzaakt door de mazelen. Ik ga ervoor zorgen dat het Rijksvaccinatieprogramma per direct weer wordt ingevoerd.’
Naschrift: dit artikel is een toekomstschets, geschreven in januari 2020, op basis van wetenschappelijke informatie en gesprekken met verschillende experts. De in het stuk opgevoerde bronnen hebben de aangehaalde uitspraken daadwerkelijk gedaan, in 2020, op basis van hun inschatting van het toekomstscenario.
