Is dit dan het micro-organisme dat een wereldwijde epidemie op poten zet?
In mei 2018 publiceren wetenschappers van het Johns Hopkins Center for Health Security een rapport waarin een hoofdrol is weggelegd voor de nachtmerrie van elke wereldburger. Namelijk: de perfecte ziekteverwekker. Het rapport beschrijft namelijk welke eigenschappen kunnen worden toegeschreven aan micro-organismen die de potentie hebben om een wereldwijde epidemie te veroorzaken.
RNA-virus
En hoe zien die potentiële pandemie-veroorzakers er dan uit? Volgens de onderzoekers zijn het vaak RNA-virussen, die zich via de luchtwegen verspreiden. Daarnaast is het aannemelijk dat de virussen reeds besmettelijk zijn in de incubatieperiode, oftewel in de periode tussen besmetting en het moment waarop de eerste symptomen zich openbaren. Dat betekent dus dat mensen het virus al over kunnen dragen alvorens ze zich ervan bewust zijn dat ze het bij zich dragen. Bovendien zal de ziekte in specifieke populaties (bijvoorbeeld mensen met een verzwakt immuunsysteem) toeslaan. Ook verwachten de onderzoekers dat de ziekte in een significant aantal, maar relatief weinig gevallen dodelijk is. Met die eigenschappen is de kans dat de ziekteverwekker veel mensen kan infecteren, het grootst.
Het nieuwe coronavirus
Inmiddels zijn we anderhalf jaar verder en zijn er grote zorgen over het nieuwe, uit China afkomstige coronavirus dat officieel wordt aangeduid als 2019-nCoV. Het virus heeft behoorlijk wat van de hierboven genoemde eigenschappen, zo erkent ook Amesh Adalja, leider van het onderzoeksteam dat in 2018 de perfecte ziekteverwekker beschreef. “Coronavirussen zijn potentieel pandemische ziekteverwekkers,” zo vertelt hij aan Scientias.nl. “Ze hebben verschillende belangrijke eigenschappen die ze in deze categorie plaatsen. Hun genetische materiaal is RNA, dat vatbaarder is voor mutaties dan DNA en ze verspreiden zich via de luchtwegen. Die manier van verspreiding is lastig tegen te gaan.” Ook blijkt het virus reeds in de incubatieperiode besmettelijk te zijn.
Is dit ‘m dan?
Maar is 2019-nCoV dan daadwerkelijk ook die perfecte ziekteverwekker en hangt ons een pandemie boven het hoofd? Dat is ook voor deskundigen een lastig te beantwoorden vraag. “Er zijn nog belangrijke vragen omtrent dit virus die onbeantwoord blijven,” aldus Adalja. “Met name de ernst ervan.” Zo blijft bijvoorbeeld onduidelijk hoeveel mensen aan het virus zijn blootgesteld, en welk percentage ervan niet ziek, een klein beetje ziek of extreem ziek is geworden of zelfs is overleden. In andere woorden: de letaliteit – de mate van dodelijkheid van het virus – blijft in nevelen gehuld. En daarmee is ook de ernst ervan dus een vraagteken. Daarnaast weten we nog niet goed hoe snel het virus zich verspreidt. En of het zich behalve via druppeltjes die tijdens niesen en hoesten vrijkomen ook simpelweg via de lucht kan verspreiden.
Nog geen pandemie
Wat wel vaststaat, is dat er op dit moment – hoewel het virus inmiddels ook in tal van andere landen is opgedoken – nog geen sprake is van een pandemie, oftewel ongecontroleerde, explosieve uitbraken van het virus in China en daarbuiten. In landen waar het virus is opgedoken, zijn direct maatregelen genomen; mensen zijn in quarantaine geplaatst en de ziekte wordt zo tot op heden succesvol ‘gemanaged’. De situatie kan echter radicaal omslaan als het virus op de juiste plek en op het juiste moment weet toe te slaan, zo waarschuwt J. Stephen Morrison, directeur van het Global Health Policy Center, onderdeel van het Center for Strategic and International Studies. “Als de uitbraak in China uitbreidt naar grote stedelijke gebieden, zoals Beijing en Shanghai en als het virus zich verspreidt naar landen in Afrika en andere gebieden waar de gezondheidszorg beperkt is, kunnen er (ook buiten China) ernstige uitbraken ontstaan die kunnen leiden tot een wereldwijde epidemie. We hebben momenteel nog niet met dat scenario te maken, maar het is niet ondenkbaar.”
Quarantaine
En dus is iedereen op zijn hoede. De Chinese overheid natuurlijk in de eerste plaats. Na eerst ietwat laks op het virus te hebben gereageerd, heeft de overheid nu maar liefst 50 miljoen mensen in quarantaine geplaatst. Maar of dat werkelijk helpt? Adalja heeft er zijn twijfels over. “Het slaat nergens op, aangezien het virus zich in meerdere steden verspreidt en de blokkade leidt tot tekorten en paniek. Er is zelfs een kans dat deze quarantaine het allemaal alleen maar erger maakt.” Het maakt pijnlijk duidelijk dat veel overheden nog altijd niet goed voorbereid zijn op ziekteverwekkers die de potentie hebben om een pandemie te veroorzaken. Het baarde Adalja ook in 2018 al zorgen, zo blijkt uit het rapport waarin hij samen met collega’s niet alleen de perfecte ziekteverwekker beschreef, maar ook met aanbevelingen kwam om die ziekteverwekker de pas af te snijden. “Wat volgens mij een belangrijke stap is, is dat we de potentiële impact van een pandemie erkennen. Vaak negeren mensen pandemieën tot er een uitbraak plaatsvindt en dan volgt er een reactief (in plaats van een pro-actief) beleid.” En daarbij lopen we dus achter de feiten aan, ondertussen hopend op het beste.
Dat moet anders. “De planeet wordt gedomineerd door potentiële ziekteverwekkers en het is waarschijnlijk onmogelijk om je volledig tegen een pandemie te beschermen,” aldus Adalja. “Maar door de risico’s ervan te begrijpen en programma’s op te zetten die infecties monitoren, kunnen we de impact ervan verkleinen.” Als dit nieuwe coronavirus ons dan toch iets moet brengen, is het de bewustwording dat het anders moet en beter kan. “Deze uitbraak benadrukt maar weer eens hoe een uitbraak van een opkomende infectieziekte de wereld kan verstoren. Coronavirussen zijn al sinds 2003 een bekende bedreiging en deze uitbraak zal hopelijk een impuls geven aan de ontwikkeling van vaccins en antivirale middelen en zo de kans op toekomstige uitbraken van coronavirussen verkleinen. Maar eerst moeten we door deze uitbraak heen zien te komen.”
