Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Het is niet voor het eerst dat Nederlandse media blunderen in hun berichtgeving over transgender personen. Zo ging
de Volkskrant in 2015 finaal de mist in met een artikel in
Volkskrant Magazine waarin het ontmenselijkende woord ‘ombouwen’ meerdere malen viel. De reactie van de hoofdredacteur op de vervolgens ontstane ophef
toonde een diep gebrek aan begrip. In 2017
besprak De Wereld Draait Door de coming-out van Caitlyn Jenner zonder ook maar één transgender persoon aan tafel uit te nodigen of respect te hebben voor Caitlyns huidige naam en geslacht. En
De Gelderlander berichtte in het najaar van 2017 stigmatiserend over trans vrouw Bianca, die in Arnhem tijdens haar werk als sekswerker was vermoord. Betere berichtgeving over trans personen begint bij een beter begrip van de termen gender, sekse en geslacht.
Gender, sekse of geslacht?
Met het gender van een persoon wordt in de regel hun genderidentiteit en genderexpressie bedoeld. Dat is het besef van je eigen mannelijkheid of vrouwelijkheid (of de afwezigheid daarvan) en hoe je die uit in kleding en gedrag. Gender zelf is echter een breed begrip, en heeft betrekking op alles omtrent de identiteit en het uiterlijk van personen tot gedragingen, objecten, kleuren en alle andere zaken waaraan we de eigenschap mannelijk of vrouwelijk toekennen.
“
Sekse is de toewijzing van mannelijk of vrouwelijk gender aan lichaamskenmerken
Sekse wordt begrepen als de lichamelijke biologische kenmerken die een mens of dier mannelijk of vrouwelijk maken, van genen tot hormonen (en hun invloed op het lichaam) tot genitale kenmerken. Zo bekeken is sekse dus eigenlijk de toewijzing van mannelijk gender of vrouwelijk gender aan lichaamskenmerken van mensen en dieren. De biologie van voortplanting speelt hierin een grote rol.
Geslacht wordt vaak gebruikt als synoniem voor sekse, maar slaat in feite slechts op genitale geslachtskenmerken. Die bepalen bijvoorbeeld welk geslacht op je geboorteakte komt. Dit betekent dat intersekse personen, bij wie de genitale kenmerken niet duidelijk aan één sekse zijn toe te wijzen, het geslacht op de geboorteakte geregistreerd kunnen krijgen als ‘is niet kunnen worden vastgesteld’. Het komt nog steeds voor dat artsen operaties uitvoeren bij intersekse baby’s (die daar niet mee in kunnen stemmen) vanuit de behoefte om toch een geslacht toe te wijzen. Dat maakt duidelijk hoe verregaand de norm reikt om geslacht te weten en te ontlenen aan lichamelijke kenmerken. Niet voor niets ziet de interseksebeweging in Europa dit als genitale verminking.
Cultureel bepaald
De opvattingen over gender, en dus over sekse en geslacht, verschillen per cultuur en zijn dus ook veranderlijk. In onze huidige westerse cultuur is het idee van geslacht en sekse beperkt tot man en vrouw. In delen van Azië, Afrika, Oceanië en bij culturen van de oorspronkelijke bewoners van het Amerikaanse continent was geslacht niet beperkt tot man en vrouw. In Zuid-Azië zijn bijvoorbeeld de hijra onderdeel van de lokale cultuur, op Samoa geldt dat voor de Fa’afafine, en sommige oorspronkelijke volkeren van Noord-Amerika kenden zelfs vijf genders.
“
Trans personen hebben niet gekozen voor de toewijzing van een bepaald geslacht, of voor de dwingende socialisering tot jongen of meisje
Past de combinatie van je genderidentiteit, genderexpressie en lichaamskenmerken niet binnen het heersende culturele idee van geslacht en sekse, dan word je vanzelf een uitzondering. Transgender personen zijn zo’n uitzondering. Hun genderidentiteit komt niet overeen met het geslacht dat hun bij de geboorte is toegewezen. Maar het is goed om te onthouden dat transgender een begrip is en niet vanzelfsprekend als identiteit wordt ervaren. Trans personen in Nederland identificeren zich ook met andere termen, zoals persoon met een transverleden, transseksueel, genderqueer, agender of non-binair.
Een cisgender lens
Trans personen worden in de media in de regel door een cisgenderlens bekeken. Cisgender personen hebben een genderidentiteit die overeenkomt met de geslachtsvermelding die bij de geboorte is toegewezen op grond van hun genitale kenmerken. Die lens maakt dat journalisten trans personen zien als mensen ‘die ooit cisgender waren’, vandaar de focus op de transitie en ongelukkige zinnen als: ‘Vroeger was zij een man’ en ‘Hij is geboren als vrouw’.
De media zien hiermee over het hoofd dat trans personen er niet voor gekozen hebben een bepaald geslacht toegewezen te krijgen, en evenmin voor de haast dwingende socialisering van kinderen als jongens en meisjes. Kleine kinderen hebben al voordat ze kunnen schrijven een idee van hoe een jongen of meisje eruit moet zien en zich moet gedragen en beoordelen elkaar daarop. Daarmee houden ze de samenleving eigenlijk een spiegel voor.
Trans personen houden op hun manier de samenleving ook een spiegel voor. Zij laten bijvoorbeeld zien dat genderidentiteit en dus geslacht niet een kwestie is van lichaamskenmerken. Er zijn transgender personen die ervaren dat ze ‘met het verkeerde lichaam geboren zijn’. Het is naar cisgender personen toe een begrijpbare uitleg als je een medische transitie hebt ondergaan, maar het is absoluut geen universele ervaring onder trans personen. Hun genderdiversiteit toont juist aan dat het lichaam niet van doorslaggevend belang is voor het geslacht.
“
In plaats van het culturele fenomeen gender te bevragen, leggen de media transgender personen onder een vergrootglas
Het besef dat sekse en geslacht uitwerkingen van gender zijn ontbreekt in onze samenleving helaas te vaak. Sekse en geslacht worden als iets biologisch gezien in plaats van iets mentaals, en daardoor als onveranderlijk. Media beseffen inmiddels dat dat niet altijd zo is, maar ze verbinden dit inzicht slechts aan het ‘fenomeen’ van transgender personen in plaats van aan het culturele fenomeen gender. Daardoor wordt gender nauwelijks bevraagd, en worden in plaats daarvan transgender personen onder een vergrootglas gelegd.
De cisgenderlens ziet daardoor over het hoofd dat zaken als de gegeven geboortenaam en oude foto’s een negatieve lading hebben voor trans personen. Een lading die nog eens versterkt wordt door het stigma van de uitzondering, met alle gevolgen van dien.
“
Goede berichtgeving legt het vergrootglas op de omstandigheden die maken dat iemand gechanteerd wordt
Het noemen van de gegeven geboortenaam van transgender personen die inmiddels bekendstaan onder hun zelf verkozen naam (zij het formeel of informeel) wordt
deadnaming genoemd. Bekende schrijnende voorbeelden daarvan komen uit de Amerikaanse media die te pas en onpas met de gegeven geboortenaam verwijzen
naar vermoorde trans personen. Daarmee werd hun identiteit na hun dood afgenomen. Dit afnemen van de identiteit gebeurt ook bij levende trans personen, zoals vorige week ook Nikkie de Jager overkwam.
Goede berichtgeving legt dus niet het vergrootglas op de transgender persoon en hun transitie, maar op de omstandigheden die maken dat iemand uit de kast moet komen of gechanteerd wordt. Zo had Matthijs van Nieuwkerk zijn gasten op 15 januari niet moeten vragen naar hun vorige geslacht, maar zichzelf moeten afvragen waarom hij daar zo gefascineerd mee is. Zo had De Gelderlander de oud-docent van Nikkie de Jager die haar deadname noemde niet klakkeloos moeten citeren, maar hem erop moeten wijzen hoe ontmenselijkend dat is. En zo had De Jager zich nooit gedwongen moeten voelen uit de kast te komen, maar de personen die haar chanteerden hadden haar privéleven moeten respecteren.
