Grote Europese klimaatwoorden vragen om een aardverschuiving en 1.000 miljard

Wat houdt het Green Deal-investeringsplan in?

Het plan is de investeringspoot onder de ‘Green Deal’ die Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Commissaris Frans Timmermans in december presenteerden. Om het hoofddoel daaruit – een klimaatneutraal Europa in 2050 (netto geen CO2-uitstoot) – te bereiken, moet de hele economie op de schop. Timmermans sprak in de Financial Times over een ‘aardverschuiving’. Eerder noemde hij klimaatneutraliteit het nieuwe bestaansrecht van de EU, na het ‘nooit meer oorlog’ van de grondleggers.

Grote woorden die om grote investeringen vragen. Die kwamen vorige week in de vorm van het Duurzaam Europa Investeringsplan. Dit plan zal volgens de Commissie de komende tien jaar minimaal 1000 miljard euro aan investeringen genereren voor de vergroening van de samenleving. Ruwweg de helft daarvan (500 miljard) moet uit het EU-budget komen en 140 miljard van de lidstaten – het gaat hier om subsidies. De rest (bijna 400 miljard) zijn publieke en vooral private investeringen.

Let wel, die 1000 miljard aan investeringen is volgens de Commissie een conservatieve raming. Een deel van het EU-geld wordt ingezet om risico’s voor private investeerders af te dekken, zodat die eerder over de brug komen. Tot hoeveel extra investeringen dit leidt, is bewust laag ingeschat.

Niettemin maakt de Commissie zich schuldig aan ‘creatief rekenen’, concludeert de Brusselse denktank Bruegel. Van de 500 miljard euro uit het EU-budget zou 400 miljard sowieso al worden aangewend voor milieugerelateerde zaken, dus daar is weinig nieuws onder de zon. Ook bij de nationale bijdragen (140 miljard) en de verhoopte investeringen (400 miljard) gaat het veelal om bedragen die al langer in de boeken staan.

Is het genoeg om klimaatneutraliteit in 2050 te bereiken?

Nee, het is een eerste aanzet, zoals de Commissie steeds heeft gezegd. Ramingen van de Commissie en Bruegel geven aan dat het 2050-doel zeker 300 miljard euro aan investeringen per jaar vergen, dus de komende tien jaar 3000 miljard, drie keer het Commissieplan. Het gaat immers om een totale omwenteling: oude vervuilende industrieën sluiten; energiecentrales op kolen, bruinkool, olie en gas gaan dicht; benzine- en dieselwagens verdwijnen. In plaats daarvan komt er schone energieopwekking (wind, water, zon), rijden er straks louter elektrische en waterstofwagens, en bulkt het van de nieuwe, schone industrieën. Veder zijn miljarden nodig voor de aanleg van meer bossen, voor grootscheepse huizenrenovatie (energiebesparing) en een duurzame landbouw.

Dat kan niet allemaal uit het huidige EU-budget betaald worden (omvang: 1 procent van het EU bruto nationaal inkomen) en verhoging daarvan is onwaarschijnlijk. De lidstaten zelf moeten een deel bijdragen: de Duitse regering trok vorige week ruim 40 miljard euro uit voor de sluiting van de vervuilende bruinkool en kolencentrales. De grootste financiers van de groene omwenteling zijn echter private partijen als pensioen- en beleggingsfondsen.

Anno 2020 is het probleem niet zozeer een gebrek aan geld maar aan goede investeringsprojecten. Goedkoop geld is alom aanwezig, mede door het ruime monetaire beleid van de ECB. Banken betalen geld om hun overtollige kapitaal veilig bij de ECB te stallen, spaarbanken als ABN Amro geven hun klanten 0 procent rente. Beleggen en investeren levert meer rendement op.

Zo’n totaal nieuwe groene economie, schept toch genoeg groene investeringskansen?

Kansen wel maar die worden vaak niet benut door slecht functionerende overheden. Vandaar dat de Commissie de lidstaten met experts en advies te hulp komt bij het vinden en opstellen van de juiste investeringsprojecten. Geen overbodige luxe, getuige de achterstand van 300 miljard euro (bijna twee volledige jaarbudgetten) bij de besteding van de reguliere EU-begroting. Het zijn meestal de armste lidstaten die hun EU-subsidies het slechtst krijgen weggewerkt.

Maar met het 1000 miljardplan, de adviesdiensten van de Commissie en de private investeringen, is klimaatneutraliteit in 2050 wel haalbaar?

Volgens de critici niet. Zo vindt milieuorganisatie Friends of the Earth dat de EU-bijdrage (7,5 miljard euro) aan het speciale overgangsfonds voor de meest getroffen regio’s, vertienvoudigd moet worden. In het Europees Parlement vragen de sociaaldemocraten en de Groenen om extra ‘nieuw’ geld. Europarlementariër Bas Eickhout (GroenLinks) wil dat ook het Stabiliteitspact op de schop gaat: groene investeringen moeten niet langer bij de staatsschuld worden opgeteld, dat geeft landen financieel meer ruimte.

Welke landen profiteren straks het meest van de groene geldstroom?

Dat is vooralsnog alleen in beeld gebracht voor het ‘eerlijke overgangsfonds’, de 100 miljard aan subsidies voor regio’s waar de omwenteling zich het hardst doet voelen. Onder Duitse druk krijgt elke lidstaat een bijdrage uit dit fonds, ook al hebben rijkere landen als Nederland en Duitsland dit niet nodig. Polen, Roemenië en Duitsland profiteren het meest in absolute termen (zie tabel) maar afgezet in subsidie per inwoner zijn het de Esten, Bulgaren en Tsjechen het best af.

Komen de 1000 miljard die de Commissie voorstelt er überhaupt?

Dat is niet zeker. Zoals gezegd moet de helft ervan uit het EU-budget komen. Over de nieuwe Europese meerjarenbegroting (2021-2027) wordt momenteel hard onderhandeld. Nederland, Oostenrijk, Zweden en Denemarken zetten alles op alles om die begroting zo laag mogelijk te houden, de meeste andere lidstaten pleiten voor meer geld dan nu. Diplomaten voorzien dinsdag een ‘verhit’ debat tussen de ministers van Financiën over de groene geldplannen.