Opinie: ‘De griepprik is nutteloos bij gezonde mensen’

In zijn column in Het Parool van zaterdag trok Marcel Levi een vergelijking tussen handen wassen en een griepvaccinatie van zorgpersoneel. Echter: waar het nut van handen wassen groot is, is dat van vaccinatie gering.

In de negentiende eeuw werd duidelijk hoe groot het belang van hygiëne was. Drie bekende voorbeelden: de torenhoge ziekenhuissterfte daalde met vele tientallen procenten dankzij handen wassen (Semmelweis, 1847), desinfectie (Lister, 1865) en het dragen van operatiehandschoenen (Halsted, 1895).

Het bewezen effect van hygiëne staat haaks op dat van vaccinatie, waarvan nog steeds niet duidelijk is of het wezenlijk heeft bijgedragen aan de sterftedaling. De inmiddels overleden Thomas McKeown, een Britse professor in de sociale geneeskunde, allerminst een ‘quack’, vond dat al in 1962. Hij bevestigde dat in ’76 en vlak voor zijn dood in ’88. Werken moderne vaccins dan beter?

Naar griepvaccinatie zijn vele studies gedaan die door Cochrane zijn geanalyseerd. Dat is geen gezelschap van charlatans, principieel gelovigen of anti-vaxxers, maar bestaat uit strenge methodologen die nagaan hoe sterk medisch bewijs is. Hun overzichten tonen dat vaccinatie van risicogroepen zinvol is. Gezonde volwassenen en zorgpersoneel, van wie Levi wil dat ze verplicht een griepprik krijgen, horen daar niet bij.

Demicheli e.a. publiceerden in 2018 een Cochraneoverzicht van alle studies naar het effect van griepvaccinatie bij gezonde volwassenen. Zij concludeerden dat vaccinatie de kans op griep mogelijk verminderde van 2 procent naar 1 procent. Mogelijk: het verschil was bij lange na niet significant. Het bewijs dat de ziekte milder verloopt of overdracht vermindert, zoals Levi beweert, kwam er niet uit. Dat er levens mee worden gered, was ook niet aan de orde.

Levi heeft ongelijk

Lam e.a. publiceerden in 2016 een Cochraneoverzicht van alle studies die keken naar het nut van vaccinatie van zorgpersoneel. Ook zij vonden geen significante daling van de ziektelast voor het personeel; met een beetje goede wil kom je uit op gemiddeld 2 uur minder ziekteverzuim per jaar per gevaccineerd personeelslid. Dat is kosteneffectief, maar niet indrukwekkend. Over een veronderstelde daling van ziekte of sterfte bij patiënten waren alle studies duidelijk: het werd niet gevonden.

Wat Levi stelt, lijkt logisch en waar. Maar dat is het niet: met griepvaccinatie van ziekenhuispersoneel red je geen patiëntenlevens. Zelfs als het vaccin echt zou werken, meet je dat nooit, omdat het risico op influenza bij gezonde werknemers zeer laag is. Dat maakt griepvaccinatie van gezond personeel erg inefficiënt.

Er zit voor ziekenhuisbestuurders als Levi wel een risico aan het opdringen van maatregelen die niet werken; het kan ertoe leiden dat personeel gaat twijfelen aan maatregelen die wél werken, zoals handen wassen.

Lukas Stalpers, radiotherapeut bij Amsterdam UMC, gepromoveerd op wiskundige modellen voor het evalueren van medische beslissingen.

Hij schrijft op persoonlijke titel.