Direct naar artikelinhoud
AnalyseLibië

EU-president Michel vreest terreur en migratie door strijd in Libië

Twee regeringsgezinde strijders spieden door een muur in een buitenwijk van de Libische hoofdstad Tripoli.Beeld AFP

EU-president Charles Michel wil dat de EU meer en eensgezind optreedt bij internationale crises zoals de oplaaiende burgeroorlog in Libië. Als komende weken de strijd in Libië niet luwt, betaalt de EU volgens hem een hoge prijs: honderdduizenden migranten zullen het land ontvluchten richting Europa en de kans op terreuraanslagen in Afrika en de EU neemt toe.

EU-president Charles Michel ­bepleit een sterker en eensgezind optreden van de EU bij inter­nationale crises zoals de oplaaiende burgeroorlog in Libië. Als komende weken de strijd in Libië niet luwt, betaalt de Unie volgens hem een hoge prijs: honderd­duizenden migranten zullen het land ontvluchten richting ­Europa en de kans op terreuraanslagen in Afrika en de EU neemt toe.

Michel zet alle zeilen bij om deze ramp te voorkomen. Afgelopen weekeinde sprak hij in Caïro met de Egyptische president Abdel Fattah al-Sisi en in Istanbul met de Turkse president Recep Tayyip Erdogan, twee steun­pilaren van de strijdende partijen in Libië. Verder hangt hij deze dagen – net als de EU-buitenlandchef Josep Borrell – voortdurend met alle andere betrokkenen aan de telefoon. ‘Een crisis voorkomen is beter dan achteraf treuren dat wij de rekening betalen’, zegt een naaste medewerker van de EU-president.

Maandag werden gesprekken in Moskou over een wapenstilstand in ­Libië opgeschort. Het staakt het vuren – afgelopen weekend politiek bemiddeld door Rusland en Turkije – kreeg de steun van de door de VN en EU gesteunde Libische regering van Fayez Sarraj in Tripoli. Diens rivaal en krijgsheer Khalifa Haftar vroeg echter bedenktijd tot dinsdagochtend.

Zonder akkoord valt Libië ten prooi aan nieuwe gewelddadige gevechten tussen zwaarbewapende milities. De instabiliteit maakt mogelijk een eind aan het werk van de Libische kustwacht die (getraind met EU-steun) migrantenbootjes op weg naar Europa tegenhoudt. Ook geeft de chaos vrij spel aan terroristische organisaties.

Het maakt dat Michel, meer dan zijn voorganger Donald Tusk, ijvert voor een grotere rol van de EU op het wereldtoneel. Die ambitie wordt ook in Brussel met de nodige scepsis ontvangen: de EU trekt niet aan de touwtjes maar duwt ertegenaan.

Vreedzame compromissen

Al decennia staat het politieke (vlieg)gewicht van de EU in geen verhouding tot haar economische gewicht: een rijke markt van 500 miljoen burgers. De Unie beschikt niet over troepen voor militaire interventies. En buitenlands beleid is het voorrecht van de lidstaten. Michel weet dat. Maar in plaats van zitten kniezen over wat niet kan, kiest hij voor het uitdiepen van wat wel mogelijk is. ‘We willen geen toeschouwer zijn maar een speler’, zei Michel vorige week in Zagreb. ‘Anders beslissen anderen over onze belangen.’

Waar de EU in uitblinkt, is praten. Overleg om potentiële conflicten om te zetten in saaie maar vreedzame compromissen. Daarvoor zijn ‘beproefde overlegkanalen’ nodig, zei ­Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vorige week. En die heeft de EU volop.

Maar dat praten moet wel met één stem gebeuren, anders wordt het niet gehoord. Dat is dan ook prioriteit nummer 1 van Michel: coördinatie. Zorgen dat niet alleen Borrell, Von der Leyen en hijzelf dezelfde boodschap uitdragen, maar dat die gedeeld wordt met bondskanselier Angela Merkel, de Britse premier Boris Johnson en de Franse president Emmanuel Macron. Vooral de laatste zit qua Libië niet altijd op één lijn met de rest van de EU.

Tandenloze tijger

Michel is niet gecharmeerd van het beeld van de EU als tandenloze tijger. Dat de ‘derde wereldoorlog’ niet uitbrak na de Amerikaanse moord op de Iraanse generaal Soleimani, is volgens hem mede te danken aan de oproep tot deëscalatie vanuit Brussel. En ja, het waren Moskou en Ankara die het voortouw namen tot een wapenstilstand in Libië. Maar wie zorgt straks voor de wederopbouw? Daar ligt volgens Michel een taak voor de EU.

Hij wijst erop dat de Unie naast geoliede overlegstructuren ook de nodige machtsmiddelen heeft: honderden miljarden euro’s aan ontwikkelingshulp per jaar, een veelvoud daarvan in de vorm van handelsverdragen, financiële steun voor buurlanden van de EU, visa om de Unie binnen te komen en miljardensteun bij opvang van migranten in landen als Turkije, Libanon en Jordanië. De EU-president is niet bang voor vieze handen bij het inzetten van deze geldbuidels. Zoals een medewerker van hem zegt: ‘Een paar jaar geleden werd de EU-Turkije­deal om migranten tegen te houden verguisd, je deed geen zaken met een dictator als Erdogan. Het is echter een illusie om te denken dat we migratie kunnen beheersen zonder steun van landen als Turkije.’’

Nog voor de zomer wil Michel een aparte discussie tussen de leiders over de EU in de wereld. ‘Het zal tijd kosten’, zei Michel in Zagreb. ‘Het zal moeilijk zijn, met voortdurende tegenslagen maar de EU gaat een grotere rol spelen.’

Wat is er aan de hand?
Haftars troepen staan nu al sinds begin april voor de poorten van Tripoli. De afgelopen maanden heeft de kolonel versterking gekregen van duizenden huurlingen uit Soedan. Lees hier wat er aan de hand is in Libië.

Wie is Khalifa Haftar?
Als jonge legerofficier hielp Khalifa Haftar Moammar Khadafi in 1969 via een militaire coup tegen koning Idris aan de macht te komen. Ruim veertig jaar later hielp hij bij de omverwerping van Khadafi. Nu verdenken veel Libiërs hem ervan dat hij de nieuwe Khadafi wil worden.

Wat zoekt Turkije in Libië?
Het Turkse parlement stemde vorige week met een grote meerderheid in met het regeringsplan troepen naar Libië te sturen. Turkije doet dit uit economisch belang, maar critici vrezen destabilisatie van de regio.