Professor internationale politiek na vertrek Iran uit nucleaire deal: "Vrees dat Iran kernwapens gaat maken, is terecht"

In 2015 sloot Iran een nucleair akkoord met de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad (de VS, het Verenigd Koninkrijk, Rusland, China en Frankrijk), Duitsland en de EU. Volgens die deal mocht Iran uranium verrijken voor kernenergie, maar niet voor wapentechnologie. Lees: voor de ontwikkeling van kernwapens. Als Iran zich aan de voorwaarden hield, werden de economische sancties versoepeld.

In een eerste reactie na de moord op generaal Soleimani zegt Iran de deal uit 2015 helemaal los te laten. Stelde die eigenlijk nog veel voor? In mei 2018 trok de Amerikaanse president Donald Trump zich al volledig terug uit het akkoord en verscherpte hij de sancties.

"De EU heeft geprobeerd om het nog te redden, ze wilden een vehikel creëren om de sancties te omzeilen, zodat Iran alsnog aan het buitenland zou kunnen verkopen, maar dat is mislukt", zegt professor Criekemans. "De Europese bedrijven keerden terug op hun eigen stappen omdat ze vreesden voor sancties op hun Amerikaanse activiteiten."

Hoe zit het met de vrees dat Iran zal werken aan de ontwikkeling van kernwapens? "Die vrees is allicht terecht", zegt Criekemans. "Iran zal zich niet meer gebonden voelen. Volgens de deal mocht Iran tot een verrijking van uranium van 3,67 procent gaan, voldoende voor civiele doeleinden. Voor een kernbom moet dat zeker 90 procent zijn, daar zit Iran nog ver af. Mogelijk zetten ze een fasttrack-programma op poten. De politieke spanningen in de regio -met Saudi-Arabië en Israël- kunnen toenemen."

Het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk hebben Iran in een gezamenlijke verklaring opgeroepen om geen geweld te gebruiken, als vergelding voor de dood van Soleimani. Ook dringen ze erop aan dat Iran zich houdt aan het nucleaire akkoord van 2015. Verder heeft Josep Borrell, de buitenlandvertegenwoordiger van de Europese Unie, de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken uitgenodigd in Brussel voor een gesprek.

"Europa zal Iran vooral proberen aan te sporen om de reacties na de dood van Soleimani te matigen" zegt professor Criekemans. "Iran moet wel reageren, Soleimani stond hoog in de pikorde, niet reageren zal ertoe leiden dat het niet meer gerespecteerd wordt in de regio. De vraag zal zijn wat de Europeanen in ruil kunnen aanbieden."

Criekemans wijst ook op de diplomatieke rol voor Rusland. "Rusland heeft al voor een stuk gewonnen doordat de spanningen tussen de Europese landen en Trump weer open en bloot getoond worden. Het komt Rusland goed uit, omdat het op gespannen voet blijft staan met de VS. Rusland hoopt Europa meer naar Rusland te trekken. We kunnen beter samenwerken dan tegen elkaar werken, denkt Moskou."

De relatie tussen Rusland en Iran is "bizar", zegt Criekemans. "Rusland positioneert zich als een alliantiepartner van Iran, maar wil Iran tegelijk ook klein houden. Iran is een potentiële concurrent als het over aardgas gaat. Rusland wil Iran afhankelijk houden. Als Iran bijvoorbeeld in de toekomst aardgas wil exporteren, gebeurt dat idealiter via Rusland."  

De Amerikanen hebben generaal Soleimani gedood in Irak, dat is dus het toneel van het conflict. "Irak is een artificiële constructie, opgezet door de Britten na het einde van WO I, met een sjiitische meerderheid in het zuiden, een soennitische minderheid in het centrum en Koerden in het noorden."

"De facto is Iran al de winnaar in de regio. Iran heeft altijd geprobeerd om het sjiitische deel van Irak dicht bij zich te houden. Soleimani speelde bijvoorbeeld een belangrijke rol bij de Amerikaanse inval in Irak in 2003-2004. De afgelopen weken heeft Iran ook de macht van het getal gebruikt in Irak om druk uit te oefenen op de Amerikanen."

"We kunnen verder verwachten dat Irak zal destabiliseren, het land zal zelf verder intern verscheuren. Het sjiitische deel steunt Iran. De regionale invloed van Iran zal nog toenemen. Wat Iran wil, is een vernedering toebrengen aan de VS in de regio. Iran wil de Amerikaanse troepen daar weg. En paradoxaal is dat ook wat president Trump wil, maar door de dood van Soleimani moet hij nieuwe troepen sturen."

Generaal Soleimani stond hoog aangeschreven, niet reageren is geen optie voor Iran. "Maar het kan zich niet veroorloven om een klassieke oorlog te beginnen tegen de VS, die zal het altijd verliezen. Het zal dus asymmetrisch zijn: in kleine stukjes, op manieren die minder op de radar verschijnen. Terreuraanslagen, cyberaanvallen, drones. Maar dus ook de macht van het getal in de regio gebruiken."

Wat de volgende stap zal zijn, weten we niet. "Sowieso zullen er reacties komen, Iran zal zijn eigen momenten en zijn eigen manieren kiezen. Het belangrijkste gevaar is dan weer een overreactie van de Amerikanen, waardoor er alsnog een regionale oorlog kan ontstaan.

"De aanslag op Soleimani legt Iran ook geen windeieren, als ze zo de Verenigde Staten in de regio kunnen vernederen", zegt Criekemans. Maar ook op andere vlakken komt de moord Iran goed uit. "Sinds Trump de VS uit de Iran-deal terugtrok en de sancties scherper maakte, verkeert het land in een economische crisis. De bevolking mort. Dit is een instrument om de bevolking in het gareel te houden, door te verwijzen naar een externe vijand."

Herbekijk het gesprek met conflictspecialist Rudi Vranckx in Het Journaal:

David Criekemans was ook te gast in "De afspraak". Herbekijk hier het gesprek: