Die vrouw in de gymnastiekzaal – is dat de nieuwe president?

‘Ik ben nergens positief over.” Ed Cranston heeft zijn tas neergezet en roert bedachtzaam in zijn koffiebeker. De vraag was: hoe is de moraal onder de Democraten in zijn district? Cranston, voormalig wiskundeleraar en gepensioneerd Apple-manager („ik heb er langer gewerkt dan Steve Jobs”), is de voorzitter van de Democratische Partij in district 1 in de zuidoosthoek van Iowa. En hij is bekommerd.

In deze staat valt over een kleine maand het startschot voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van november. Op 3 februari worden hier de eerste voorverkiezingen gehouden. Die zijn spannender aan Democratische dan aan Republikeinse zijde: president Donald Trump wordt uitgedaagd door drie marginale tegenstanders, bij de Democraten is het veld breed en de race onvoorspelbaar. Winnen in Iowa kan een kandidatuur vestigen, verliezen kan een campagne knakken. Daarom struikel je er deze maanden over de Democratische hopefuls, zoals ze worden genoemd. Ze bezoeken heus ook andere staten, maar hier rijdt de bus van Cory Booker (‘Cory Booker for America’), hier staat de vrachtwagen van Andrew Yang (‘Human centered capitalism’), hier stapt Marianne Williamson uit haar auto. Joe Biden reist hier rond onder de merkwaardige slogan ‘No Malarkey’ (‘geen zotteklap’). Elizabeth Warren loopt hier gymzaaltjes binnen op het ritme van 9 to 5. Pete Buttigieg heeft liefst 35 lokale kantoren geopend in deze staat.

Als je ergens de stemming kunt peilen aan het begin van verkiezingsjaar 2020 – bij de kiezers, bij de kandidaten – dan in Iowa, het hart van de Amerikaanse Midwest. De ijzige lucht is even grauw als het asfalt. De velden langs de weg zijn één groot spijkerbed van afgesneden maisstengels. Af en toe een houten schuur en een graansilo. Elke draai aan de knop van de autoradio brengt je bij alweer een classic-rockzender. En op 1040 AM vind je WHO talkradio waar conservatieve kiezers naar Rush Limbaugh, Sean Hannity of Simon Conway luisteren. Doordat het landschap zo plat is, bestrijkt de zender vrijwel de hele staat. Zo kunnen de Iowans dagelijks horen dat Washington een moeras is en dat president Trump moet worden beschermd tegen socialisten, communisten en de elite. De frasen op WHO over het impeachment-proces tegen Trump, hoor je woordelijk terug bij Republikeinse kiezers op een wapenbeurs in Waverly, in een supermarkt in Coralville, in een restaurant in Des Moines.

Caucus

Caucus-les in de bibliotheek van Davenport. In een achterafzaaltje zet Maria Bribriesco de koekjes en schaaltjes fruit op de tafels. De koekjes zijn om op te eten, het fruit is ‘campagnemateriaal’. Het is zes uur op een doordeweekse woensdag. In de Eastern Avenue Library komen 26 mensen een caucus oefenen. Dat lijkt onbeduidend weinig, maar elke dag en elke avond, maandag in Des Moines en dinsdag in Fayette, gaven ze zo’n oefen-caucus.

Lees ook In Iowa negeren ze de impeachement liever

Het blijft verwarrend: politici – naar wie de kiezers komen luisteren, op wie ze zullen stemmen – bekleden de minst vertrouwde categorie publieke ambten in de VS. Slechts 11 procent van de ondervraagden zei in 2019 tegen onderzoeksbureau Gallup dat ze ‘veel’ of ‘behoorlijk wat’ vertrouwen hadden in politici. En toch trekken alles bijeen duizenden mensen op avonden en in weekends naar politieke bijeenkomsten in Iowa. Het bloed van de Amerikaanse democratie stroomt hier naar de haarvaten.

De voorverkiezingen in Iowa hebben een vorm die deze directheid weerspiegelt: de caucus. Terwijl in veruit de meeste staten de voorverkiezingen verlopen als de reguliere, met een briefje in een stembus, moeten kiezers in een caucus fysiek tegelijkertijd aanwezig zijn op het stembureau. Daar gaan aanhangers van verschillende kandidaten met elkaar in debat om ter plekke de aanwezigen voor hun kandidaat te winnen. Daarna worden de hoofden geteld.

De 26 mensen in de bibliotheek van Davenport krijgen ultrakorte toespraken van de Bosbespartij, de Sinaasappels, de Appels en de Tomaten te horen. En dan mogen ze hun voorkeur opschrijven voor een van deze kandidaten. In dit district zijn vier gedelegeerden te verdienen voor de Democratische Conventie, waar in juli over de nominatie wordt gestemd. Een kandidaat moet ten minste 15 procent van de stemmen halen, dat betekent in de bibliotheek dat een partij die vier kiezers trekt, een gedelegeerde krijgt. Na de eerste telling blijkt dat dit elke fruit-partij is gelukt. Bosbes heeft negen stemmen, Sinaasappel zes, Appel zeven, Tomaat vier. De Bosbes-stemmers steken geërgerd hun vinger op. „Dit is niet eerlijk.” Hoezo, vraagt Maria Bribriesco. „Wij hebben meer dan twee keer zoveel stemmen als Tomaat en krijgen evenveel gedelegeerden.”

Dit blijkt precies te zijn gebeurd bij de voorverkiezingen van 2016. Hillary Clinton won destijds met groot verschil in stemmen van Bernie Sanders, maar in de verdeling van de gedelegeerden was het verschil heel klein. Zodoende leek Sanders een veel sterkere kandidaat dan hij was, en zo werd Iowa een opsteker voor Sanders en een eerste knak in de gedoemde campagne van Clinton.

Te wit

Op de kleine campus van Drake University ondervraagt de lokale journalist Laura Bellin presidentskandidaat Julián Castro. Het gaat deze avond niet over klimaatverandering, niet over het zorgstelsel, niet over Donald Trump. Castro is hier omdat hij op tv heeft gezegd dat hij vindt dat Iowa met zijn caucus een te groot gewicht in de schaal legt. De inwoners zijn te wit, niet divers genoeg, en met te weinig: 2,15 miljoen geregistreerde kiezers. Alleen omdat zij de wonderlijke caucus in ere houden, hebben de Iowans het voorrecht om voor het oog van alle camera’s van het land, de eerste klap uit te delen en zo de politieke toekomst van het land sterk te beïnvloeden. Iedereen begint over Barack Obama, die na zijn overwinning in Iowa pas serieus werd genomen als kandidaat.

Om die reden voeren de kandidaten hier zo fanatiek campagne en laten ze soms andere staten schieten. Bij een bijeenkomst van Pete Buttigieg in Iowa City loopt een echtpaar uit San Francisco met kleine oogjes rond. Ze zijn net aangekomen en blijven drie dagen om zoveel mogelijk verkiezingsbijeenkomsten te bezoeken. „In Californië komen ze nooit. Dit is onze enige kans om kandidaten te zien.”

Castro’s pleidooi valt niet goed bij de studenten van Drake. „Wat zo cool is aan onze caucus, is dat die zorgt voor engagement”, werpt iemand tegen . Na anderhalf uur is Castro murw en dankt hij het publiek. Donderdag gooide hij de handdoek in de ring. „Het is onze tijd niet.”

Aanraakbaar

Het blijft een fascinerend idee dat de enthousiaste vrouw die je in de gymzaal zag, de man die in een kerkje zijn vrouw kuste, de man die vanaf een barkruk vertelt wat hij op de eerste dag in het Witte Huis wil doen – dat ieder van die aanraakbare figuren die zich tegenover tientallen, soms honderden mensen per keer presenteren in Iowa, in november zomaar tot president kan worden gekozen en een van de machtigste mensen ter wereld zal zijn.

Hoe spreken zij zelf over hun kansen tegen Trump? Pete Buttigieg zegt in Washington dat hij niet bang is om door Trump voor ‘socialist’ te worden uitgemaakt – maar hij is dan ook een van de meer gematigde Democraten in de race.

De veel linksere Elizabeth Warren, die een week later in dezelfde school in Washington optreedt, maar dan in een grotere gymzaal, noemt Trump steevast de corrupte exponent van een corrupt politiek systeem – en daar rekent ze ook haar Democratische rivaal Buttigieg toe.

Lees ook Maar is dat genoeg?

Andrew Yang zegt in een kerk in Waterloo dat Trump een scherp oog heeft voor de problemen waar Amerika mee kampt, dat hij alleen de verkeerde oplossingen kiest. En dan maakt hij de grap die hij altijd maakt: „Wie kun je nou beter kiezen dan het tegenovergestelde van Trump: een Aziatische man die kan rekenen?”

Marianne Williamson, als voormalig spiritueel leidsvrouw en schrijver van zelfhulpboeken misschien de meest onorthodoxe kandidaat, kijkt in de ziel van het electoraat. In een café-brouwerij in Des Moines spreekt ze nog geen twintig mensen toe. „Twee jaar geleden was woede de belangrijkste emotie in het land”, zegt ze. „Nu is dat berusting, intense moeheid.”

Ze spreken weinig over Trump. Alsof ze vrezen de tweespalt in het land, een verschijnsel waar ze zich allemaal zorgen over zeggen te maken, aan te wakkeren.

Swing State

In Winans Chocolates and Coffees in een voorstadje van Iowa City spreidt afdelingsvoorzitter Ed Cranston een vel uit op het lage tafeltje. Het is volgedrukt met lettertjes in rijen en kolommen: de voorbereidingen voor de voorverkiezingen in de 57 stemlokalen van district 1. Allemaal gegevens van als Democraat geregistreerde kiezers. Dat zijn er in Iowa meer dan Republikeinen, maar de meeste kiezers zijn onafhankelijk. Dit is een swing state, een van de staten waar de uitslag elke keer weer onvoorspelbaar is. Sinds 1964, de verkiezingen na de moord op president Kennedy, hebben Democraten de staat even vaak (zeven keer) gewonnen als Republikeinen. Na twee keer voor Obama te hebben gekozen, zwaaide Iowa in 2016 met zijn zes kiesmannen (van de 538 in de hele VS) over naar Trump. De tienduizenden kiezers die in 2008 en 2012 op Obama stemden en daarna op Trump, zegt Cranston, „die moeten we terugwinnen”.

Je zou ze optimistischer verwachten dan Ed Cranston, de Democraten. De Republikeinse kandidaat is de impopulairste president ooit, die bovendien op het punt staat een vernederende impeachmentprocedure in de Senaat te ondergaan. Bij de verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden, november 2018, heroverden de Democraten Cranstons district. Trump had hier in 2016 Clinton nog verslagen met een marge van 4 procentpunten. Na de verkiezingen van 2016 waren drie van de vier congresdistricten van Iowa Republikeins. Sinds november 2018 zijn drie van de vier Democratisch.

Waardoor is Cranston dan toch zo timide? Is het de economie van Trump? Elke dag twittert de president records: beurskoersen, aanhoudende groei, ultra-lage werkloosheidscijfers. „Ik neem die met een korreltje zout”, zegt Cranston. „Het gaat niet om een baantje, het gaat om bestaanszekerheid. Kun je van je baan léven? Kun je je huur betalen, kunnen je kinderen naar school, kun je een keer ziek worden zonder meteen failliet te gaan?”

Heeft Trump dan niet de maak-industrie gered? Heeft hij de boeren niet gesteund toen ze het lastig kregen door zijn handelsoorlog met China? „Hij heeft subsidie in de landbouw gepompt anders waren heel veel boerenbedrijven nu kapot”, zegt Cranston. „En de maakindustrie? Landbouwmachinefabrikant John Deere, een grote werkgever hier, heeft mensen moeten ontslaan. Trump heeft niks gedaan waar Iowa mee vooruit is gekomen.”

Waar komt Cranstons zorg dan vandaan? Van het raadsel-Donald Trump. Het raadsel dat journalist Laura Bellin samenvatte: „Trump kan supernegatief en superpositief tegelijk zijn. Er zijn kiezers die dat geweldig vinden.” Cranston spreekt voor meer Democraten als hij zegt: „Trump heeft ons in 2016 volkomen verrast. Ik durf nergens meer op te hopen.”