Direct naar artikelinhoud
Voorbeschouwing2020 in de EU

Dit zijn de grootste uitdagingen voor de Europese Commissie in 2020

Dit zijn de grootste uitdagingen voor de Europese Commissie in 2020
Beeld Maus Bullhorst

De nieuwe Europese Commissie maakt het liefst vaart met haar Green Deal. Maar andere onderwerpen, brexit voorop, zullen het beeld dit jaar bepalen.

Het nieuwe jaar is aangebroken, ook in Brussel, waar een nieuwe Europese Commissie huist die nog nat is achter de oren, vol van levenslust en ambitie. Die positieve energie moet in de Green Deal van ‘klimaatpaus’ Frans Timmermans gaan zitten. Maar dat is buiten de twee grootste 2020-stoorzenders gerekend: brexit en de nieuwe meerjarenbegroting. Dat worden dit jaar de loodzware blokken aan Brussels been.

Alsof het in gang zetten van die Green Deal al niet zwaar genoeg zal worden. De vorige maand door commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Timmermans gepresenteerde kalender staat strak van de wilskracht en dadendrang. Al in maart zou er een voorstel voor een Europese klimaatwet moeten liggen, waarin het doel om de EU in 2050 geheel CO2-uitstootvrij te laten zijn, juridisch bindend wordt vastgelegd.

Daar beginnen de problemen al meteen, want kolenland Polen wilde zich op de laatste Europese top van 2019 niet aan dit doel committeren. Dat gebeurt misschien in juni, op z’n vroegst. Warschau wil eerst zeker weten dat er genoeg geld wordt toegezegd vanuit de komende meerjarenbegroting om de kostbare energietransitie – waarvan de noodzaak inmiddels ook wel tot de Polen is doorgedrongen – te kunnen betalen.

Overigens zal niet de hele Green Deal zo moeizaam verlopen, met vetorecht voor elk land. Als het raamwerk er eenmaal staat, kunnen specifieke EU-maatregelen met gekwalificeerde meerderheid van stemmen worden genomen.

Sloopwerk

Het is misschien zuur voor iedereen die zich dit jaar constructief inzet voor die Green Deal, maar de meeste aandacht zal toch weer uitgaan naar het Britse vertrek uit de EU. Brexit-hoofdonderhandelaar namens de EU, Michel Barnier, zal in 2020 weer vaak in de krant komen. De kans dat hij daarbij vrolijk kijkt, is klein.

Eind deze maand geeft het Europees Parlement hoogstwaarschijnlijk de laatst benodigde klap op het terugtrekkingsakkoord, waarmee de brexit in de nacht van 31 januari op 1 februari een feit is. Veel verandert er dan nog niet, behalve dat de Britten verdwijnen uit alle EU-instituties. Ze praten dus niet meer mee over de regels waaraan ze nog zeker elf maanden moeten voldoen.

In die korte tijd zouden Brussel en Londen tot een alomvattend akkoord over de nieuwe handelsrelatie moeten komen. Gekkenwerk, zegt bijna iedereen. Alleen de Britse premier Boris Johnson en zijn getrouwen denken dat dit kan en hebben verlenging van de overgangsperiode uitgesloten. Tegelijk heeft hij gezegd dat zijn land zich zo veel mogelijk wil onttrekken aan EU-regelgeving, wat de onderhandelingen nog ingewikkelder lijkt te maken.

Tot een eventuele verlenging van de overgangsfase, met een of twee jaar, moeten alle partijen het vóór 1 juli eens worden. Ergens in juni komt er een evaluatiemoment: hoe staan we ervoor? Met slechts vier à vijf maanden overleg achter de kiezen zal het antwoord vermoedelijk luiden: ‘in de kinderschoenen’.

Frans TimmermansBeeld EPA

Als Johnson volhardt in zijn weigering verlenging aan te vragen, zal de tweede helft van dit jaar in het teken staan van angst en beven. De kans is groot dat het Verenigd Koninkrijk op 1 januari 2021 uit de interne EU-markt valt, zonder akkoord over de nieuwe betrekkingen. De spookbeelden van grenscontroles, rottend fruit in vrachtwagens en medicijnentekorten, die vorig jaar opborrelden wegens de kans op een ‘no deal’-brexit, zijn dan weer terug.

Even snel een akkoord op hoofdlijnen sluiten en de rest later invullen, wordt een lastig verhaal. Tal van sectoren – met de visserij als vaakst genoemde voorbeeld, of de financiële sector – schreeuwen om gedetailleerde, juridisch dichtgetimmerde afspraken. En dat in krap een jaar.

“Dat zal een enorme uitdaging zijn”, schreef Barnier op 20 december in opinieblad Project Syndicate. “Maar we zullen er alles aan doen, zelfs als we niet alles kunnen bereiken” – waarmee hij toch de mogelijkheid open laat voor een deelakkoord. Hoe dan ook zal het uiterste aan creativiteit worden gevraagd van de onderhandelaars.

Steggelen over geld

Creativiteit, en vooral geduld en doorzettingsvermogen, zullen ook tot aanbeveling strekken van alle onderhandelaars over de meerjarenbegroting (2021-2027). Dit overleg gaat eigenlijk nergens over: uren vergadertijd worden gespendeerd aan de vraag of die begroting 1,00 procent of 1,08 procent mag bedragen van de opgetelde nationale inkomens van de EU-landen.

Maar het politieke gehalte van de discussie is groot. De nettobetalers Nederland, Denemarken, Zweden en Oostenrijk hebben zich vastgebeten in die 1,00 procent. Samen met Duitsland, dat soms wel en soms niet aan de pleidooien meedoet, worden ze in Brussel de ‘frugal five’ genoemd, de zuinige vijf.

Daar tegenover staan landen en EU-instituties die pleiten voor een ‘ambitieus’ en ‘realistisch’ budget. Daarmee moeten immers nieuwe doelen zoals klimaatbeleid, veiligheid, defensie, innovatie en een beter beheer van de buitengrenzen worden betaald, doelen waar de lidstaten zelf (inclusief de zuinige vijf) zo vaak om roepen. Verder heb je de traditionele ontvangers van structuur- en landbouwfondsen, van Frankrijk tot Hongarije, die wensen dat er zo min mogelijk wordt gedraaid aan de huidige geldkraan.

Dat wordt gegarandeerd een explosie van conflicterende belangen, waar hoe dan ook een unaniem gedeeld resultaat uit moet rollen, het liefst in de eerste helft van dit jaar. Het wordt een zware kluif voor de nieuwe voorzitter van de Europese Raad, de Belg Charles Michel.

Velen verwachten dat de discussie zich zal voortslepen tot na de zomer, met de bijbehorende extra nachtelijke toppen. Als er in december nog steeds geen akkoord ligt, komt er voor 2021 een soort noodbegroting, met 2020 als basis.

De vraag is hoe sterk het verzet zal zijn van de zuinige vijf, van de één-komma-nul-nul-procenters. “Als 5 van de 27 landen de boel blokkeren en daarmee een crisis veroorzaken, vanwege die 1,00 procent, dan is de vraag of je wel bij die vijf landen wil horen”, zo liet een EU-diplomaat zich afgelopen najaar ontvallen.

Lees ook:Ook 2020 wordt een enerverend brexit-jaar: tot het bittere eind

Goed nieuws én slecht nieuws: de grote verkiezingsoverwinning voor Boris Johnsons Conservatieven is het in de ogen van de 27 EU-landen allebei.

Klimaatakkoord EU: geen mislukking, ook geen daverend succes

Na een moeizame Europese top kon de nieuwe ‘EU-president’ Charles Michel de victorie kraaien. Sommige waarnemers spreken echter van een mislukking: de vereiste unanimiteit kwam er niet.