Jos Wienen: ‘Mij bedreigen werkt averechts’

Het is niet ongebruikelijk dat journalisten na een interview nog even contact opnemen met de geïnterviewde, bijvoorbeeld om informatie te checken. Maar zelden is de aanleiding voor een vervolggesprek de doodsbedreiging met een echte handgranaat.

Op 20 november wordt de Haarlemse burgemeester Jos Wienen (59) gebeld door de politie. Op het bordes van het gemeentehuis is een handgranaat aangetroffen, vermoedelijk bedoeld als dreigement aan zijn adres. Hij hoort het nieuws gelaten aan en laat zich vervolgens naar de plaats delict rijden. ‘Ik weet dat het burgemeesterschap risico’s met zich meebrengt’, vertelt hij. ‘Maar dat het zo ver kan gaan, had ik vooraf niet kunnen bedenken.’

een echte stad

Twee weken eerder staat burgemeester Wienen voor het raam van zijn werkkamer. Voor zich ziet hij de Grote Markt met zijn winkels en terrasjes, de statige huizen aan weerszijden en aan de overkant de eeuwenoude St. Bavokerk. Het begint te schemeren en naarmate de zon verdwijnt, wordt de vele kerstverlichting op het plein beter zichtbaar. ‘Haarlem is geen city that never sleeps als New York of Amsterdam’, zegt Wienen. ‘Het kan ’s avonds heerlijk rustig zijn. Maar het is toch écht een stad.’

Dat Wienen vanuit zijn werkkamer over de markt uitkijkt, staat om meerdere redenen symbool voor iets groters. De eerste reden merkt hij zelf op. ‘Iemand die zowel theologie als geschiedenis heeft gestudeerd kan zich geen beter plekje wensen. Als ik achter mijn bureau zit, zie ik uit het raam de imposante kathedraal en voor mij de statige hal van het stadhuis. Wist je dat dit het oudste stadhuis van Nederland is dat nog wordt gebruikt?’

Wat vooral opvalt, is het feit dát Wienen voor zijn raam staat – open en bloot, kwetsbaar voor wie kwaad in de zin heeft. Dat lijkt zo gewoon, maar dat is het niet, weet de burgemeester. Hij blikt terug op een decennium waarin intimidatie en geweld toenamen – zo erg dat Wienen het afgelopen jaar zwaar werd beveiligd en zelfs moest onderduiken.

Van de receptie in het stadhuis tot uw werkkamer is geen beveiliger te zien. Klopt dat, of moet ik beter kijken?

‘Er wordt nog wel het een en ander gedaan, maar dat is niet zichtbaar. Sinds augustus kan ik ook gewoon weer in mijn eigen huis wonen.’

Dat was lange tijd onmogelijk omdat u ernstig bedreigd werd. Wanneer hoorde u daarvan voor het eerst?

‘Dat was vorig jaar, op 6 september. Het was ongeveer half een ’s nachts en ik stond toevallig buiten. In de verte zag ik twee mannen in burgerkleding mijn kant opkomen. Ik herkende de teamchef van de politie en dacht: als die midden in de nacht persoonlijk met je wil praten, moet er iets verschrikkelijks zijn gebeurd. Nou ja, toen bleek dus dat er sprake was van een ernstige bedreiging aan mijn adres, en dat ze die zo serieus namen dat ik per direct bewaking kreeg bij elke stap die ik zette.’

Wat werd u verteld over de bedreiging?

‘Niet zoveel. Ik heb het me natuurlijk zelf wel afgevraagd: wie, waarom, waarover? Er is mij íéts meer verteld dan ik jou nu kan vertellen, maar voor het grootste deel was de informatie vertrouwelijk. Daarnaast: politie en justitie wisten zelf ook niet alles. In dat geval hadden ze de bedreiger namelijk wel aangehouden.’

Die nacht hebt u waarschijnlijk niet goed geslapen?

‘O jawel. Als burgemeester weet je wel een beetje hoe de politiewereld in elkaar zit. Het is natuurlijk gek als het plotseling over jou gaat, maar ik heb daarvan niet zoveel last dat ik niet meer kan slapen. Daarvoor was echt geen enkele reden.’

De politiechef kwam u in het holst van de nacht vertellen dat u werd bedreigd en vanaf dat moment werd u permanent beveiligd. Daarvan liggen genoeg mensen even wakker.

‘Het is een prettige eigenschap als burgemeester een beetje nuchter te zijn. Ik hoefde mij op dat moment geen zorgen te maken; er stond nota bene politie aan de voordeur en de achterdeur.’

Wat veranderde er daarna in uw leven?

‘Bij alles wat je doet en overal waar je heen gaat, word je beveiligd. Dat was eerst nog redelijk onopvallend, waarbij de politie in een normale personenwagen achter mij aan reed. Later werd de beveiliging een stuk zwaarder. Ze kenden mijn hele agenda en wisten precies waar ik was. Na een paar weken kreeg ik het verzoek te komen praten op het politiebureau. Ze zullen me wel vertellen dat de beveiliging niet meer nodig is, dacht ik. Nou, daar zat ik mooi naast. Vanwege bedreigingen moest ik direct door naar een safe house.’

Onderduiken dus. Dat moet zelfs op u indruk hebben gemaakt, of won de nuchterheid het opnieuw van de angst?

‘Ja, eigenlijk wel. Maar het is ook vastbeslotenheid om niet toe te geven. Ik heb gedaan wat ik moest doen en dat blijf ik doen. En er is niemand die daar door intimidatie of geweld ook maar iets aan kan veranderen. Van verschillende kanten werd mij aangeraden een lange vakantie te boeken, naar het buitenland gaan en even van de radar verdwijnen. Ik moest me in ieder geval een poosje niet laten zien, adviseerden ze. Nou, daar pieker ik dus niet over. Geen haar op mijn hoofd die daaraan denkt.’

Omdat criminaliteit dan zou winnen?

‘Je laat zien gevoelig te zijn voor intimidatie, je wekt de indruk dat het in ieder geval een beetje zin heeft om iemand te bedreigen. Terwijl het duidelijk moet zijn dat de overheid zulke methodes en middelen met kracht afwijst en bestrijdt en daarvoor niet opzijgaat. Geen meter, zelfs geen millimeter.’

Welke rol speelde uw geloof in deze periode?

‘Ik geloof dat mijn leven in Gods hand is. Om het met een psalmvers te zeggen: “De Heer is bij mij, ’k zal niet vrezen … Wat zal een nietig mens mij doen?” Tegelijk denk ik aan de drie vrienden van Daniël, die in de vurige oven werden geworpen om verbrand te worden. Daaruit kan hun God ze niet redden, zei de Babylonische koning. Toen antwoordden de vrienden: God kan ons zeker uit de oven redden, maar wij weten niet of Hij dat zal doen. Zo ervaar ik dat ook. Mijn leven is in Gods hand, wat er ook gebeurt.’

Bent u zo nuchter en kalm omdat u zich deel weet van iets groters?

‘Dat heeft er zeker mee te maken. Ik voel mij veilig bij Hem. Als ik omkom door een ongeluk of moord, ben ik nog steeds veilig in zijn handen. De wetenschap dat het Hem nooit te veel wordt, geeft mij essentiële rust.’

‘Wienen gaat eraan’

Wienen maakte in Haarlem niet voor het eerst kennis met bedreigingen. Hij vertelt over het nachtelijk bezoek van een verwarde man, toen hij wethouder was in Ridderkerk. ‘Die man bleef onafgebroken op de bel drukken. Ik ben naar beneden geslopen en heb de stoppen omgedraaid. Opeens was het doodstil. Toen hoorde ik hem op een kleine twee meter afstand schreeuwen: “Ik krijg jou nog wel, Wienen. Ik weet waar je kinderen naar school gaan.”’

Wienen was van 1993 tot 2001 wethouder in Ridderkerk en werd daarna burgemeester van Katwijk. In die kustplaats werd hij voor het eerst met de dood bedreigd door een drugshandelaar van wie Wienen de woning had gesloten. ‘De man was razend. “Wienen gaat eraan, ik vermoord hem eigenhandig, al moet ik vijftien jaar de bak in.” Zoiets had ik nog niet eerder meegemaakt.’

Waarom doen mensen dat?

‘Mensen zijn vaak boos of teleurgesteld omdat de gemeente dingen doet die ze niet willen. Dan ga ik in gesprek, probeer ik naar ze te luisteren en samen een oplossing te vinden. Dergelijke bedreigingen zijn van een heel andere orde dan criminelen die hun zin willen doordrijven, en mensen die in de weg staan een kopje kleiner willen maken. Zulk gedrag verfoei ik, dat is door en door slecht. Het is mijn taak tegen die mensen te zeggen: jammer joh, maar dit gaat je niet lukken. Wij leven hier in een rechtsstaat die ik uit alle macht zal verdedigen. Dat is mijn verantwoordelijkheid als burgemeester.’

Bent u nooit een millimeter geweken voor bedreigingen?

‘Nee.’

Hoe kunt u daar zo zeker van zijn? Gaat zoiets voor een deel niet onbewust?

‘Dat is een interessante vraag die je misschien beter aan psychologen kunt stellen. Als bedreigingen onbewust effect op mij hebben, is de kans eerlijk gezegd groter dat het averechts heeft gewerkt. Dat zit in mijn karakter.’

U bent het hele decennium actief geweest als burgemeester – sinds 2016 in Haarlem. Welke veranderingen hebt u waargenomen op het gebied van openbare orde en veiligheid?

‘Volgens mij zijn er twee dingen gebeurd. Ten eerste heeft de verdere opkomst van het internet geleid tot meer intimidatie en heftiger reacties. De drempel om iemand uit te schelden ligt veel lager, ik heb het aantal bedreigingen per mail enorm zien groeien. Ten tweede is de nietsontziende criminaliteit ernstig toegenomen. De onderwereld is er altijd geweest – denk maar aan Holleeder – maar tegenwoordig gaat het sneller, lijkt de prijs voor een moord veel lager en zijn er steeds meer jonge mensen bij betrokken.’

U hebt meegeschreven aan de toekomstvisie van het CDA. Daarin wordt geconcludeerd: de rechtsstaat staat in toenemende mate onder druk van zware en ondermijnende criminaliteit.

‘Ja, dat zie ik gebeuren. Kijk maar naar de vermoorde advocaat Derk Wiersum. Er is een machtige groep rijke criminelen actief die nergens voor terugdeinst. De bedreigingen waarmee collega’s en ik te maken krijgen, zijn wezenlijk anders dan in de jaren negentig. Vroeger had je veel liquidaties in de onderwereld zelf, dat wordt nu uitgebreid naar de samenleving. Een angstaanjagende ontwikkeling.’

Hoe kunnen we die ontwikkeling een halt toeroepen?

‘Dat kan maar op één manier: niet toegeven. We hebben jarenlang veel te romantisch naar criminaliteit gekeken, in het bijzonder de drugswereld.

Het Nederlandse beleid rond softdrugs is uiterst merkwaardig – en dan druk ik mij nog heel zacht uit. De verkoop aan de voordeur is legaal, maar de bevoorrading aan de achterdeur is illegaal. Onbegrijpelijk. Daaraan moet echt een keer iets worden gedaan. In verdere legalisering heb ik eerlijk gezegd niet veel vertrouwen, zeker als buurlanden niet meebewegen en criminelen Nederland als uitvalsbasis gaan gebruiken. Dan gaan we langzaam richting een narcostaat.’

De burgemeester krijgt steeds meer bevoegdheden, bijvoorbeeld tot het sluiten van drugspanden. Critici stellen dat de burgemeester daardoor vooral crimefighter wordt in plaats van burgervader.

‘Dat verschil bestaat niet. Ik krijg als burgervader huilende mensen aan mijn bureau die naast een drugspand wonen en mij smeken: alstublieft, help ons! Hun buurman is een drugsverslaafde dealer bij wie mensen om 3.00 uur ’s nachts hun dope komen halen. Vaak zijn ze ontzettend agressief en gevaarlijk, om nog maar te zwijgen van de rotzooi die ze achterlaten.

Dat kán toch niet? Daar moet wat aan gebeuren. Als je dat via de rechter doet, kun je zo’n pand na drie jaar misschien eindelijk sluiten. Daarom hebben we in Nederland burgemeesters de bevoegdheid gegeven met de vuist op tafel te slaan en in te grijpen. Je haren rijzen je te berge als je hoort wat mensen elkaar soms aandoen. Juist als burgervader moet ik opstaan voor mijn inwoners in onze gezamenlijke strijd tegen intimidatie en geweld in de samenleving. Wij mogen echt niet wijken. Nooit.’ ■