Jezus is de Zwarte Piet van Frankrijk

Is er nog plaats voor Jozef, Maria en het kindeke Jezus in de hal van het Franse stadhuis of in de aula van de Franse openbare bibliotheek? Ja, er is plaats. Zelfs de Wijzen uit Oosten blijven welkom als bekende figuranten rond de traditionele kerststal.

Maar Frankrijk gaat wel voorwaarden stellen aan het christelijke tafereeltje op gemeentelijk terrein. Volgende week moet de Franse Raad van State nieuwe regels aftikken in een elk jaar weer hoog oplopend geschil tussen atheïsten, seculieren (mensen die ervoor waken dat religie en geloof géén invloed uitoefenen op de maatschappij), traditionalisten en nationalisten. Zijn de os en ezel onder de kamer van de burgemeester niet een schending van die in grondwettelijk beton gegoten scheiding van kerk en staat?

Voorwaarden
Nee, vindt Aurélie Bretonneau, de gezaghebbende adviseur van de Franse Raad van State. Maar ze heeft er wel drie voorwaarden aan verbonden. Zo moet de kerststalopstelling 'tijdelijk' zijn. Rond de houten of gipsen uitbeelding van de geboorte van Jezus mogen geen religieuze activiteiten plaatshebben die 'kunnen worden uitgelegd als poging tot bekeren tot het christelijke geloof'. Anders gezegd het kindeke is oké, maar het is niet de bedoeling kerkelijke liederen te zingen naast de kribbe. Bidden bij de stal is ook verboden.

Om heel duidelijk te maken dat het 'culturele fenomeen' geen gemeenteactiviteit is, mag de kerststal bijvoorbeeld niet worden opgebouwd tussen de Franse driekleur en het borstbeeld van Marianne, het symbool van de republiek.

Normaliter worden de adviezen van de adviseurs overgenomen na een formele zitting van de Raad van State, maar deze keer is dat niet gebeurd. Het geeft volgens de Franse krant Le Figaro aan hoe gevoelig het ligt. Sinds het goedkeuren van de boerkina loopt de Raad van State in elk geval over eieren.

Terreuraanslagen 
De kwestie werd ooit aangeslingerd door bezorgde 'seculieren', maar de kerststal werd een politiek strijdpunt nadat de Franse Vereniging van Burgemeesters vorig jaar adviseerde helemaal geen kerststallen meer in te richten. Dat was vlak na de terreuraanslagen in Parijs. Rechtse burgemeesters wilden daar niets van weten en wiepen zich op als verdedigers van de kerststal als uiting van cultureel erfgoed. 

Vergelijkbaar met de zwartepietendiscussie in Nederland ligt de Franse kerststal sindsdien onder het vergrootglas van de nationale identiteit. ,,Het valt me nog mee dat die kerstal mag", reageert historicus Han van der Horst. ,,Want formeel mag er echt niks in Frankrijk. Je mag ook geen koran openleggen in het stadhuis of een bijbel. In Nederland zou dat allemaal niet zo'n drama zijn, maar in Frankrijk zijn ze daarin heel strikt sinds de wet Combes (1905). Er is daar nu eenmaal een heel scherpe scheiding tussen kerk en staat. De Nederlandse staat stelt zich tamelijk neutraal op ten opzichte van het geloof." 

Kwestie van tijd
De vraag is hoe lang dat laatste nog zal duren, vraagt Christian van der Heijden zich af. De religiejournalist bij de KRO-NCRV denkt dat het een kwestie van tijd is eer iemand in Nederland het punt van de kerststal gaat maken. ,,Dat het nog niet is gebeurd, komt omdat de kennis over godsdienst zó klein is, dat men zelfs niet meer in de gaten heeft wat nu eigenlijk godsdienstig is en wat niet. Ik kom tegenwoordig kerststallen tegen waarin het kindje Jezus een beertje is. We kunnen niet meer veronderstellen dat iedereen weet dat het uit het evangelie komt, uit de Bijbel." 

In Frankrijk heeft een bizarre mix van conservatieve katholieken, aanhangers van het Front National en traditionalisten de discussie naar zich toe getrokken. ,,Die kerststal zou hier na de zwartepietdiscussie wel­eens het volgende strijdperk kunnen worden en dan verwacht ik dat men daar vanuit de Geert Wilders-hoek voor gaat strijden, terwijl men helemaal niet zoveel op heeft met de christelijke waarden. Je komt dan terecht in een paradox. Juist de partij die voorstander is van het secularisme, werpt zich dan op voor de handhaving van een christelijk symbool in de publieke ruimte." 

Van der Heijden herinnert zich hoe Amsterdam ooit het kruis van de mijter van Sinterklaas verving door drie andreaskruisen uit het wapen van Amsterdam. ,,Men deed dat omdat het kruis aanstootgevend was voor andersdenkenden. Dat kruis leek geen punt, totdat iemand daar wel een punt van maakte."