Duitstalig België herdenkt "Elf van Wereth": zwarte Amerikaanse soldaten die 75 jaar geleden werden vermoord
In Wereth, een gehucht in de Oostkantons, worden vandaag elf Afro-Amerikaanse soldaten herdacht die 75 jaar geleden door SS'ers werden mishandeld en vermoord. Zonder de inzet van een man, Hermann Langer, een Duitstalige Belg uit Wereth, zou hun verhaal vandaag helemaal vergeten zijn.
Hermann Langer is twaalf jaar oud als op 17 december 1944 in de late namiddag elf Afro-Amerikaanse soldaten bij hem thuis aankloppen in Wereth, een gehucht in de Oostkantons dat nu tot de gemeente Amel behoort (lees ook: 75 jaar geleden: oorlogsmisdaden in de Ardennen). Het beeld van de elf verkleumde en hongerige, zwarte mannen aan de tafel in de huiskamer zal hem zijn leven lang bijblijven.
Vader Matthias Langer, herinnert Hermann zich, probeert eerst nog de militairen te overtuigen om door te stappen naar een veiliger plek, weg van het Duitse leger. Maar de man, een keuterboer die geen woord Engels spreekt of verstaat, krijgt het niet uitgelegd aan soldaten, die al meer dan 24 uur, zonder te rusten, op de vlucht zijn. Niettegenstaande het gevaar laat hij de mannen in huis. Moeder Langer en de oudste dochter geven hen brood en boter, en zij zijn nog aan het eten als een wagen het boerenhof oprijdt. Een vrouw in het dorp, wier zoon bij de SS is, heeft hen verraden.
De SS’ers doen de Afro-Amerikaanse soldaten naar buiten komen met de handen boven het hoofd. Omdat het erg nat en koud is, stelt vader Langer voor om de mannen die nacht op te sluiten in zijn schuur. Maar daar willen de SS’ers niet van weten. Ze dwingen de zwarte mannen hun helm af te doen, drijven ze voor zich uit en schieten ze enkele honderden meters verder neer. Ze worden eerst zwaar mishandeld blijkt uit de autopsie later.
De Langers horen de schoten niet, maar krijgen de volgende dagen te horen wat er gebeurd is, onder andere van Duitse soldaten; enkele zijn zwaar geschokt door het bloedbad. Begin februari ziet Hermann Langer de lijken van de elf liggen langs de weg als hij met zijn familie voor het eerst in weken naar de mis gaat. Nog een beeld dat hem zijn leven lang zal bijblijven.
Vreemd genoeg laten de SS’ers de gastvrijheid van de familie Langer voor de vijand onbestraft; wellicht heeft de vrouw die de Afro-Amerikaanse soldaten heeft verklikt daarop aangedrongen. Bij de Duitstaligen in de Oostkantons, waarvan velen in 1940 de komst van het Duitse leger toejuichten, is de houding van de Langers ongewoon.
De streng katholieke vader Mathias Langer heeft tijdens de Eerste Wereldoorlog gediend in het Duitse leger (de Oostkantons waren toen nog Duits en werden pas nadien aan België toegekend). Hij heeft er een grondige hekel aan oorlog aan overgehouden en hij wantrouwt ook het Hitlerrégime. De oudste zoon van de familie is al in 1943 in Henegouwen bij het verzet ondergedoken om aan Duitse legerdienst te ontsnappen. Een dag voor het bezoek van de Afro-Amerikanen zijn nog eens twee zonen om dezelfde reden gevlucht, nu de Duitsers terug lijken te keren. De Langers bieden ook onderdak aan ontsnapte krijgsgevangenen en net voor de oorlog helpen zij Joden de grens over te steken.
De Langers blijven dan wel onbestraft, de oorlog laat hen toch niet ongemoeid. Wereth ligt enkele weken midden in het gebied waar zwaar gevochten wordt. Vlakbij het huis van de Langers staat Duits luchtafweer. Op tweede kerstdag valt een Amerikaans jachtbommenwerper aan, het huis wordt zwaar beschadigd en Hermann Langer ontsnapt ternauwernood aan de dood en raakt zwaar gewond in zijn gezicht.
Begin februari is het Duitse leger opnieuw weg uit Wereth, nu voorgoed. Als een inwoner de Amerikanen meldt dat er bij het dorp lijken liggen van Afro-Amerikaanse soldaten, is er weinig haast om op te treden. “Die zw……..” zijn geen prioriteit , zou een militair geantwoord hebben. Pas op 13 februari komt een onderzoeksteam langs. Voor ze afgevoerd worden onderzoekt een arts de lichamen, er worden foto’s genomen en getuigen ondervraagd, onder andere moeder en vader Langer. Er wordt een onderzoek opgestart, maar een ernstige inspanning om de schuldigen te vinden is nooit geleverd. Al in februari 1947 wordt het onderzoek administratief stopgezet. Hermann Langer zegt dat hij de leider van de SS’ers altijd herkend zou hebben omdat hij een opvallend litteken in zijn gezicht had.
Na de oorlog voert de Amerikaanse Senaat een onderzoek naar de Duitse misdrijven tijdens het Ardennenoffensief. In haar rapport in 1949 zegt de commissie dat er zo’n 350 ongewapende Amerikaanse krijgsgevangenen zijn vermoord. Dat zijn er zeker al 11 te weinig, want van Wereth spreekt de commissie niet. Het dorp komt niet voor in de lijst van dorpen waar volgens het rapport misdaden zijn gepleegd.
"Nestbevuiler"
Hermann Langer trekt na de oorlog weg uit Wereth en gaat zo’n 65 kilometer verder wonen. Maar hij keert vaak naar huis terug en elke keer weer stelt hij zich dezelfde vraag: waarom is er hier niets dat herinnert aan wat aan het einde van de oorlog is gebeurd? Na zijn pensionering in 1987 komt hij vaker in Wereth en in 1994, het jaar dat de vijftigste verjaardag van de bevrijding wordt gevierd, neemt hij zelf het initiatief.
Hij koopt hout om een groot kruis op te richten bij de weide waar de elf van Wereth zijn vermoord. Toevallig loopt net dan ook de concessie af van het graf van zijn schoonvader die in 1939 was overleden. Hermann Langer recupereert de grafsteen -want steen gaat langer mee dan hout- en laat een steenkapper er de namen van de elf in beitelen. Op eigen kosten en met eigen handen plaatst hij het monument aan de wei.
Niet iedereen in de omgeving kan het initiatief appreciëren. Enkelen noemen Hermann Langer zelfs een “nestbevuiler”. Maar nog in 1994 ontdekken enkele Amerikaanse officieren het monument en op hun aandringen wordt het plechtig ingewijd op 11 september van dat jaar. In de loop der jaren groeit de belangstelling voor de "Elf van Wereth". Er komen elk jaar meer mensen bij de herdenking, Belgen en Amerikanen, waaronder veel Afro-Amerikaanse militairen.
In 2002 wordt de "vzw U.S. Wereth Memorial" opgericht. Die zamelt geld in, in Europa en de Verenigde Staten en koopt de gronden rond het monument. In 2004 wordt een uitgebreider monument ingehuldigd, gewijd aan de "Elf van Wereth" én ook aan alle zwarte Amerikaanse G.I.’s die in Europa actief waren. Het is het enige dergelijke monument in Europa.
Herman Langer overlijdt in 2013. Maar zijn nagedachtenis en die van de "Elf van Wereth"blijven leven.
In 2009 maakte Philip Heymans voor De Ochtend een radioreportage over het monument voor de "Elf van Wereth", naar aanleiding van de 65e herdenking. Hieronder kun je ze nog eens beluisteren.