Een verbod op lachgas, hoe wil de overheid dat handhaven?

Onder jongeren is het populair, maar verkoop en bezit van lachgas is binnenkort verboden. Lachgas komt op een zwarte lijst van de Opiumwet, schrijft staatssecretaris Paul Blokhuis (volksgezondheid) maandag aan de Tweede Kamer. Op deze lijst II staan ook cannabisproducten, qat en valium.

Volgens Blokhuis heeft het recreatief gebruik van lachgas zich ontwikkeld tot een drugsprobleem. “Een ‘ballonnetje’ is echt niet zo onschuldig als het lijkt”, aldus de staatssecretaris, die vooral wijst op de gevaren voor jongeren. Politiechefs, burgemeesters en artsen dringen al langer aan op een verbod.

Vijftien gevallen van dwarsleasie

Blokhuis neemt zijn besluit na een alarmerend advies van een commissie die nieuwe drugs beoordeelt. Die constateert dat ook de incidentele gebruiker gevaar loopt. Wie bijvoorbeeld zonder het te weten een vitamine B12-tekort heeft, kan al na een enkel ballonnetje “ernstige neurologische schade” oplopen. Er zijn bij het ministerie vijftien gevallen van een dwarslaesie na gebruik van lachgas bekend. Het aantal meldingen van gezondheidsklachten steeg de afgelopen jaren snel. Drie jaar geleden schatte het RIVM de gezondheidsrisico’s van lachgas nog beperkt in. Het middel werd daarna snel populair omdat het van een geneesmiddelenlijst verdween.

Binnen de coalitie is er spanning over het besluit, dat vooral een wens is van CDA en Blokhuis’ eigen ChristenUnie. D66 ziet de oplossing “niet in verbieden of criminaliseren”, zegt Kamerlid Antje Diertens, maar in “aanpakken overlast en geven van goede voorlichting”. D66 kiest dus voor een realistische aanpak “en niet voor die kramp”. De grootste regeringspartij VVD waarschuwt in een reactie dat er niet “met een kanon op een mug” moet worden geschoten. “De manier waarop lachgas nu in het uitgaansleven en zelfs tijdens het autorijden wordt gebruikt, vindt de VVD gevaarlijk”, zegt Kamerlid Sophie Hermans. “Tegelijkertijd willen we niet dat bakkers straks per slagroomsoes, of tandartsen per kroon moeten verantwoorden hoeveel ze nodig hebben.”

‘Toef slagroom op appeltaart moet blijven’

Dat laatste wil Blokhuis ook niet. Het verbod moet aanbieders en grootgebruikers van lachgas, bijvoorbeeld in de horeca, niet onevenredig benadelen. “Het moet immers gewoon blijven op een toef slagroom bij je appeltaart te kunnen bestellen.” Ook blijft gebruik van lachgas als verdovingsmiddel bij de tandarts en in ziekenhuizen (bij bevallingen) mogelijk.

De VVD ziet meer in verboden die geregeld zijn via de plaatselijke politieverordening, zoals dat in Amsterdam al gebeurt.  D66 wijst erop dat de commissie in haar onderzoeksrapport plaatsing onder de Opiumwet ook een ‘te complexe maatregel’ noemt. Ook oppositiepartijen als GroenLinks, die de doorslag kunnen geven in de Eerste Kamer bij een wetswijziging, zijn niet vóór een algeheel verbod. Maar Blokhuis wil toch een wettelijk verbod, en daarin voor “eigenlijk gebruik” van het middel een uitzondering maken.

Wat dat ‘eigenlijk gebruik’ precies is, en hoe het verbod straks wordt gehandhaafd, moet het kabinet nog uitzoeken. Dat duurt enige maanden. Met collega Grapperhaus van Justitie zal Blokhuis gaan praten met leveranciers en groothandels. Ook praten ze met verschillende Inspecties, het OM en de politie over handhaving van het verbod.

Handhaven lastig probleem

Dat zal nog niet makkelijk worden. Voor andere middelen op lijst II van de Opiumwet zoals hasj en wiet bestaat een gedoogbeleid. Het mag onder voorwaarden verkocht in coffeeshops. Binnenkort start zelfs een veelbesproken proef met legale teelt. Voor lachgas zijn er geen ‘shops’ of het moet de Blokker zijn. Het middel kan bovendien heel makkelijk op internet besteld worden.

Een ander praktisch probleem is de controle op lachgasgebruik in het verkeer. Uit cijfers van de politie blijkt dat er in de eerste helft van dit jaar 960 meldingen waren over gebruik van lachgas in het verkeer. Vorig jaar waren dat er 380, in 2016 slechts 60. Maar voor lachgas bestaat nog niet zoiets als de blaastest voor alcohol. Daarom wil de politie onderzoek laten doen naar zo’n ‘lachgastest’. Grote zorgen maakt de politie zich ook de handel in lachgas, meldde het AD eerder. Die komt steeds meer in handen van criminelen.

Slagroompatronen Groothandel voelt zich overvallen

Verkopers van lachgas voelen zich overvallen door het aanstaande verbod. “Wij hadden er wel op gerekend dat er strengere regels zouden komen voor gebruikers, maar dit hadden we niet verwacht”, zegt Nico Hoogweg, eigenaar van de webwinkel Slagroompatronen Groothandel. Deze en andere winkels verkopen tanks waarin tot vijftien kilo lachgas zit, goed voor ongeveer 1600 ballonnetjes.

Hoogweg zegt met een aantal “conculega’s” in gesprek te zijn over hoe hij en andere lachgasverkopers gaan reageren op de maatregel van het kabinet. “We vragen ons af of dit zomaar kan. Lachgas stond tot 2016 op de geneesmiddelenlijst, maar is daar toen door het Europese Hof vanaf gehaald en onder de Warenwet komen te vallen. Wat er door het Europese Hof vanaf is gehaald kan er volgens ons niet zomaar door het kabinet weer op worden gezet. Daar zijn we nu met een advocaat naar aan het kijken.”

Jellinek: Kwetsbare groepen beschermen

Instelling voor verslavingszorg Jellinek zegt tevreden te zijn met het advies van de commissie dat er maatregelen moeten komen, vooral om de verkoop van tanks met grote hoeveelheden lachgas te reguleren.

“De drempel daarvoor wordt dan hoger en het beperken van de beschikbaarheid is goed”, zegt Judith Noijen, senior preventiemedewerker bij Jellinek. “Sinds lachgas onder de Warenwet valt is de verkoop enorm gestegen en komen mensen er veel meer mee in contact. Er is een duidelijke relatie tussen de beschikbaarheid en het problematische gebruik dat snel is toegenomen.”

Volgens Jellinek hangt het succes ervan af van de manier waarop het verbod gehandhaafd gaat worden en welke uitzonderingen er waarschijnlijk zullen worden gemaakt, zoals die voor kleine slagroomspuitcapsules. Daarover is nog veel onduidelijk, wat het lastig maakt om nu al in te schatten welke consequenties het aangekondigde verbod precies heeft, zegt Noijen.

“Hoe het verbod er precies uit gaat zien weten we nog niet, het beleid is nog niet ingekleurd. Waar het ons vooral om gaat is dat kwetsbare groepen die op een problematische manier lachgas gebruiken worden beschermd.”

Lees ook:

Verslavingszorg waarschuwt: verkoop lachgas moet scherper gecontroleerd

Deskundigen pleitten in augustus al voor meer controle op de verkoop van het verslavende middel.

Hoe kunnen er dit jaar al 960 verkeersincidenten met lachgas zijn?

Volgens de politie waren er tot nu toe in 2019 al 960 incidenten met lachgas in het verkeer. Hoe zit dat? Een uitleg in vijf vragen en antwoorden.

De eerste lachgaswinkel van Nederland belooft klanten gezond genieten

Volgens de winkelier is het dé manier om verantwoord gebruik te stimuleren, volgens de gemeente normaliseert de winkel lachgas.