Ook WTO op punt van ‘hersendood’

Naast de NAVO is er nog een organisatie die, om de woorden van de Franse president Emmanuel Macron te gebruiken, ‘hersendood’ dreigt te raken. Of tenminste verlamd. Dat is de Wereldhandelsorganisatie (WTO), de scheidsrechter van de wereldhandel.

Juist nu het aantal handelsconflicten wereldwijd rap toeneemt, wordt de WTO, die deze conflicten moet beslechten, gesaboteerd door de Amerikaanse president Donald Trump. Van dinsdag op woensdag zal de hoogste WTO-instantie bij handelsconflicten hoogstwaarschijnlijk buiten werking komen. Bij dit zogeheten Beroepsorgaan blokkeren Amerikanen al maanden benoemingen. Normaliter zitten er zeven juristen in (informeel ‘rechters’ genoemd), nu nog maar drie. Dat is het absolute minimum. Dinsdag verloopt de ambtstermijn van twee van de drie leden, waarmee het orgaan automatisch niet meer operationeel is.

Daarmee storten de Amerikanen de WTO in de diepste crisis sinds de oprichting ervan in 1995. Het Beroepsorgaan is van levensbelang voor de in Genève gevestigde WTO. Het heeft het laatste woord bij geschillen tussen WTO-leden. Denk aan de ruzies tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten over subsidies aan vliegtuigbouwers Airbus en Boeing. Of aan de importheffingen van Trump op staal en aluminium, waartegen de EU en China bij de WTO bezwaar hebben gemaakt. Uitspraken van het Beroepsorgaan zijn finaal en afdwingbaar: de winnende partij mag de verliezende partij ‘straffen’ met sancties. Dit maakt de WTO tot veel meer dan een praatclub.

De VS vinden dat het Beroepsorgaan te vaak in hun nadeel beslist – iets wat niet uit de cijfers blijkt – en klagen dat het orgaan te veel macht naar zich toetrekt. De EU en andere WTO-leden proberen al maanden aan de Amerikaanse klachten tegemoet te komen met voorstellen voor hervorming van het Beroepsorgaan. Tot dusver tevergeefs.

Amerikaanse grieven

Het roept bij diplomaten in Genève de vraag op wat de Amerikanen precies willen. Trump dreigde vorig jaar zijn land terug te trekken uit de WTO. In Washington bestaat diepe onvrede over de ruimte die China binnen de WTO krijgt om staatssteun te geven aan bedrijven. Aan de andere kant blijven de VS wel actief in Genève: sinds het aantreden van Trump spanden ze zélf tien zaken aan bij de WTO.

Lees ook Zo saboteert Trump de WTO, de scheidsrechter van de wereldhandel

Maandag en dinsdag wordt bij de WTO nog een laatste poging gedaan om de Amerikanen tot rede te brengen. Zelfs als de VS toch nog bijtrekken, zal het even duren om nieuwe ‘rechters’ te vinden. Dat betekent dat de geschillenbeslechting van de WTO – de belangrijkste functie van de organisatie – deze week goeddeels vastloopt. Weliswaar bereikt niet elk geschil het Beroepsorgaan. Een zaak komt eerst voor een ‘panel’ van experts, maar in twee derde van de gevallen gaat de verliezende partij daarna in beroep. Omdat niemand die beroepen straks meer kan behandelen, zal er een stuwmeer van onopgeloste zaken ontstaan.

Het stemt Peter Van den Bossche, tot in maart dit jaar zelf lid van het Beroepsorgaan, „erg somber”. De Belg is nu directeur van het World Trade Institute in Bern en deeltijdhoogleraar in Maastricht. „Voor de wereldhandel is dit dramatisch. Er zal een stuk minder veiligheid en voorspelbaarheid zijn. We sluiten een tijd af waarin regels het spel bepaalden: soms verlies je, soms win je. Dat gaat verloren. De wet van de sterkste gaat weer meer gelden”, zegt hij.

De 164 lidstaten van de WTO praten maandag nog over de afhandeling van veertien al lopende beroepen, waaronder een zaak van de EU tegen Rusland over mogelijke restricties op het Europese gasnetwerk. Veel zal er niet mogelijk zijn: de Amerikanen knepen vorige week ook nog eens het budget voor het Beroepsorgaan in 2020 bijna volledig af.

Klap voor EU

Voor de EU, die opereert als één handelsblok, is dit slecht nieuws. De EU is grootverbruiker van het WTO-systeem. Brussel ging vrijdag nog in beroep tegen een uitspraak van een WTO-panel over subsidies aan Airbus. Dit panel gaf de Amerikanen onlangs toestemming de EU te treffen met strafheffingen ter waarde van 7,5 miljard dollar (6,8 miljard euro). Het beroep van de EU dreigt nu te verzanden.

Omdat de Europese Commissie de situatie al lang ziet aankomen, heeft zij een noodoplossing bedacht: een tijdelijke beroepsprocedure die het Beroepsorgaan kopieert. Maar vooralsnog willen alleen Canada en Noorwegen hieraan meedoen. Grote landen als de VS, China en India niet. Zo wordt Europa op zichzelf teruggeworpen, in een nieuwe handelsjungle.