Menselijk ‘puppygen’ ontdekt: zachte gelaatstrekken moeten sociaal gedrag bevorderen

Een gen dat mensen zachtaardiger gezichten geeft, blijkt bij de moderne mens anders afgesteld te staan dan bij onze voorvaderen. Het gen is bovendien betrokken bij het Williams-Beurensyndroom, een aangeboren verstandelijke beperking die zich onder meer kenmerkt door een elfjesachtig gezicht – en een opvallend lief en sociaal karakter.

Tot die conclusies komt een internationaal onderzoeksteam onder Italiaanse leiding na bestudering van het dna van moderne mensen en oermensen zoals de Neanderthaler. ‘Simpel gezegd kun je stellen dat het Williams-Beurensyndroom een extreme vorm is van het hebben van een modern menselijk gezicht en modern sociaal gedrag’, stelt hoofdonderzoeker Giuseppe Testa van het Europese Instituut voor Oncologie in Milaan desgevraagd. Twee jaar geleden stelden andere wetenschappers al vast dat honden in feite wolven lijken met het Williams-Beurensyndroom.

Klein gezicht

Hedendaagse mensen hebben opvallend zachtere gelaatstrekken dan onze voorouders: de wenkbrauwen zijn kleiner, de ogen uitgesprokener – en het gezicht is klein, plat en staat wat meer rechtop. Het zijn babyachtige trekjes, betoogde Darwin al anderhalve eeuw geleden, bedoeld om ons aantrekkelijker te maken voor soortgenoten. Dat verstevigt de onderlinge banden en versterkt de groepssamenwerking, nemen biologen aan. In feite hebben mensen zichzelf ‘gedomesticeerd’: we zijn de puppyversie van een holbewoner, zoals de hond een puppyversie is van de wolf.

Maar dat is de buitenkant: aan hard, genetisch bewijs ontbrak het nog. Testa denkt zulk bewijs nu te hebben gevonden, in een gen genaamd BAZ1B, dat ook betrokken is bij het Williamssyndroom. Bij hedendaagse mensen steekt het gen iets anders in elkaar dan bij oermensen, constateert Testa in vakblad Science Advances. Bovendien wijzen experimenten met levende mensencellen die hij opkweekte uit dat het gezicht zich anders zou vormen als je BAZ1B uitschakelt. Bewijs, zo bij elkaar opgeteld, dat ‘het moderne mensengezicht zijn vorm verkreeg als een mild geval van neurocristopathie’, schrijft Testa, verwijzend naar een hele verzameling aangeboren gelaatsaandoeningen.

Spraak

‘Ontzettend cool wat ze hebben gedaan’, reageert desgevraagd evolutiebioloog Rutger Vos (Naturalis). En dan is de uitkomst ook nog ‘buitengewoon fascinerend’, vindt hij: ‘Dat één zo’n gen allemaal van die rare effecten heeft: van het krijgen van een mopsneusje tot de stand van je ogen.’ Bovendien zit de genetische wijziging vlak bij een gen genaamd FOXP2, dat de menselijke spraak beïnvloedt, merkt Vos op. ‘Fascinerend’, vindt hij. ‘Je vraagt je af of dat toeval is.’

Het gen dat ons een babyface gaf, staat met veel in verband: van longontwikkeling tot de vorming van tanden. Dat roept een hele rits nieuwe onderzoeksvragen op, vindt Vos. ‘Moderne mensen hebben bijvoorbeeld ook een ander gebit dan onze voorouders. Je kunt je afvragen of dat hier ook mee te maken heeft.’

Als Williams-Beurenpatiënten inderdaad ‘doorgeschoten’ moderne mensen zijn, kunnen die mogelijk dienen als ingang voor zulke vragen, stelt Testa per e-mail. ‘Het is alsof het Williams-Beurensyndroom en andere genetische aandoeningen die we onderzoeken een prisma zijn waardoor we ons recente evolutionaire verleden kunnen bevragen.’