Alleen al bij het woord pensioen beginnen veel ouderen te tieren

Ze zijn boos, bereid om de straat op te gaan en bovenal: met veel. Een grote groep ouderen kan niet verteren dat hun pensioen misschien gekort gaat worden. Samen maken ze een vuist op leeftijd. Een vuist met slagkracht, die minister Wouter Koolmees van sociale zaken doet buigen. Hij zal de kortingen een jaar uitstellen, kondigde hij gistermiddag aan per Kamerbrief. Maar voor veel van de ouderen is dat slechts een zoethoudertje, geen structurele oplossing.

Wat zit deze ouderen precies zo dwars in de hele pensioendiscussie? En hoe vindt die onvrede een weg naar buiten?

Vraag dat maar aan gemeenteambtenaar Rob de Jonge (61) uit Vlaardingen. Hij is voorzitter van de kersverse Vereniging Pensioenverlies en moet leden werven. Mensen die het ambtenarenpensioen te laag vinden, en korten onnodig. Dat werven gaat haast vanzelf. Alleen al het woord ‘pensioen’ laten vallen is voor veel buren, campinggenoten of collega’s genoeg om ‘te vloeken en te tieren’. “Ik moet mensen om me heen echt afremmen.” De afgelopen zes weken mocht hij drieduizend betalende leden bijschrijven.

Niet alleen ambtenaren, bijna iedereen ontsteekt in woede bij het onderwerp, zegt De Jonge. Zelf blijkt hij de rust zelve. Zachtaardige ogen, zijn thee drinkt hij in zijn ruime woonkamer in Vlaardingen-West met een bijna constante glimlach op zijn gezicht. Achter hem likt de geadopteerde straathond Boney uit Turkije haar natgeregende vacht. De Jonge: “Ik had die felheid over pensioen niet verwacht.”

Maar mag die echt verbazen? Al tien jaar lang ziet het gros van de ouderen hun aanvullende pensioen niet meebewegen met de inflatie. Al die tijd daalt hun koopkracht. En nu zou er na volgend jaar ook nog gekort moeten worden? “Het blijkt echt een etterende wond”, concludeert De Jonge.

Het heeft daarbij bepaald geen kalmerende werking dat veel ouderen die kortingen totaal onnodig vinden. Het gaat lekker met de economie, zo klinkt het. Fondsen beheren in totaal bijna 1500 miljard euro van zuur gespaard geld. Wáárom moet de hand dan zo op de knip? Een grote coalitie van verontwaardigden is er stellig over: fondsen moeten zich van de overheid arm rekenen, terwijl ze in werkelijkheid schathemeltjerijk zijn.

Het hele jaar bij Koolmees op de koffie

Het gevolg is forse maatschappelijke druk op de minister. Die moet de regels voor pen­sioenfondsen versoepelen, is de vurige wens. De druk komt grofweg in vier schalen van grootte. Ten eerste vanuit grote ouderenbonden als Anbo en KBO-PCOB. Die gaan al het hele jaar bij Koolmees op de koffie om de zorgen van hun honderdduizenden leden over te brengen. Ze kochten dit voorjaar zelfs radiotijd in om hun standpunten te delen met het publiek.

Ook vakbonden als FNV en CNV zoeken de publiciteit namens hun enigszins vergrijsde achterban. Afgelopen vrijdag legden ze nog 25.000 brieven van bezorgde leden op het bureau van Koolmees. Daarmee sympathiserende oppositiepartijen spreken ongeveer met één mond. Koolmees heeft hen nodig om zijn nieuwe pensioenplannen uit het pensioenakkoord door de Eerste Kamer te krijgen.

Een schaal kleiner dan die grote bonden en partijen zijn de verenigingen en stichtingen die een vuist willen maken of zelfs de staat aanklagen, zoals de vereniging van De Jonge. Een andere, Stichting Pensioenbehoud, begon twee maanden geleden al een zaak tegen de overheid omdat zij de huidige wetten voor fondsen nu te streng vindt. Daarnaast is er nog de Nederlandse Bond voor Pensioenbelangen, die elk kwartaal zijn eigen blad uitgeeft met ideeën over hoe het pensioenstelsel meer tegemoet kan komen aan de wensen van de huidige gepensioneerden.

Weer een stap kleiner zijn de protestgroepen die online ontstaan. Op Facebook bestaan communities waarin ouderen elkaar uitleggen hoe de politiek in hun perceptie het pensioenstelsel met strenge regels om zeep helpt. Sommigen weten zeker dat de politiek het huidige pensioenstelsel bewust wil slopen om het zo te kunnen overhevelen aan verzekeraars, in wiens zakken het pensioengeld vervolgens verdwijnt. Dit soort online discussieruimten dragen namen als ‘pensioen, MIJN poen’, ‘goed pensioen is een kwestie van fatsoen’, ‘informatie groep actieve kritische ouderen’, ‘stop de pensioenroof’ en ga zo maar door. Veel teksten komen in hoofdletters of worden afgesloten met meerdere uitroeptekens.

Tot slot laten ook individuen van zich horen. Via Twitter bijvoorbeeld. Maar ook opinieredacties van onder meer Trouw krijgen al jaren een gestage stroom aan bijna dagelijkse post over pensioenen. In de regel zijn die brieven niet vrolijk.

Al die proteststromen maken zich vooral druk over één ding: de rekenrente

Al die proteststromen, groot en klein, van stichting tot Facebookgroep, maken zich boven alles druk over één ding: de rekenrente. Fondsen berekenen daarmee hoeveel vermogen ze nu in huis moeten hebben om ook in de verre toekomst nog genoeg geld op de plank te hebben liggen. En dus of er nu ruimte is om geld naar de huidige ouderen te brengen, of dat er gespaard moet worden om ook toekomstige generaties met zekerheid van pensioen te kunnen voorzien. Hoe lager de rekenrente, hoe meer de fondsen opzij moeten zetten om zich financieel gezond te mogen noemen.

En helaas, de rekenrente is door macro-economische omstandigheden histórisch laag. De gezondheid van veel fondsen is dus belabberd.

Belachelijk, vindt de protestgroep. Die wijst op de enorme rendementen die fondsen halen op risicovolle beleggingen. Al jaren groeit de collectieve pensioenpot gigantisch snel.

Nu zijn die forse opbrengsten van risicovolle beleggingen niet opgenomen in de rekenrente. Stel nou, zeggen de critici van het huidige systeem, dat fondsen die trend van hoge rendementen ook maar een béétje mogen doortrekken naar de toekomst. Dat ze mogen verwachten dat ze ook de komende jaren heus wel een paar procent blijven beuren op aandelen en andere zakelijke waarden (lees: een hogere rekenrente). Dan zou er geen vuiltje aan de lucht zijn. Alle kortingen van tafel, volop meebewegen met de inflatie.

Maar dat mag niet van de minister, en het is niet makkelijk voor hem om de ingewikkelde beweegredenen daarvoor in oneliners aan de boze ouderen uit te leggen. Laatst wees hij erop dat de dalende rente niet alleen zorgt voor torenhoge verplichtingen in de toekomst, maar net zo goed ook voor die heel hoge rendementen van vandaag. Lang verhaal, iets met een run op aandelen en andere beleggingen omdat nieuwe staatsobligaties met een lage rente weinig opleveren. In elk geval zou het inconsequent zijn om het effect van die dalende rente wel mee te nemen aan de bezittingenkant van de balans, maar niet in de verplichtingen.

Premier Rutte spreekt zich al simpeler uit: door risicovol rendement mee te laten wegen, geef je geld uit voor het goed en wel verdiend is. Een hogere rekenrente werd door hem onlangs nog bestempeld als voodoo economics.

Vooralsnog wijst niets erop dat het kabinet de rekenrente gaat verhogen. Daarmee blijft de ouderenlobby ontevreden achter. Dat Koolmees de kortingen een jaar uitstelt is in die zin slechts een kortetermijnoplossing.

Straks zit mantelzorg er niet meer in 

Kan zijn, maar Willem Reijn is toch blij met het uitstel. “Het geeft rust”, zegt de beleidsadviseur pensioenen van ouderenbond Anbo. “Zo kunnen sociale partners beter aan de slag om het pensioenakkoord uit te werken dat ze afgelopen juni ondertekenden. En wie weet komt de rekenrente bij de uitwerking van dat akkoord alsnog aan bod.”

Oké, geeft hij toe, de minister is tot nu toe heel duidelijk geweest over de rekenrente: die moet blijven zoals die is. “Maar het is een pensioenakkóórd. Er zijn meer partijen dan alleen de minister. De vakbonden willen wél een hogere rekenrente en wij steunen ze daar van harte in.”

Nederland geldt als een van de landen met de laagste armoede onder ouderen, vervolgt Reijn. “Laten we dat zo houden.” Hij schetst een grimmig toekomstbeeld: “Straks zit mantelzorg verlenen aan een broer of zus er voor veel mensen niet meer in, omdat een auto niet meer te betalen is.”

Precies dat hoort ook De Jonge van Vereniging Pensioenverlies om zich heen. “Dat zeggen veel mensen, ja, dat ze vrezen straks hun auto weg te moeten doen.” Als gemeenteambtenaar spreekt hij veel stratenmakers, vegers en mensen uit de plantsoendienst. Ook op de camping, waar hij en zijn vrouw een caravan huren, gaat het er al snel over. “‘Rob, ik trek het gewoon niet meer’, zeggen ze dan. Van politiek Den Haag worden ze agressief, dat zijn ‘zakkenvullers’. Ze voelen zich, als ik het even zo mag zeggen, genaaid.”

Over zichzelf maakt De Jonge zich geen zorgen. “Ik heb veertig jaar bij de gemeente gewerkt en dus veertig jaar opgebouwd. Het gaat mij om principes, om het opkomen voor mensen die klem komen te zitten.” Zijn partner vult intussen de koffie aan.

Het mag hem dan gaan om het principe en niet om zijn eigen financiële situatie, de gemiddelde ambtenaar is er wel heel fors op achteruit gegaan, zegt hij. Liefst met 200 euro per maand, liet De Jonge berekenen, doordat de uitkering sinds 2008 niet meebewoog met de inflatie. “En vergeet niet dat de pensioenregeling daarvoor óók al heel vaak is versoberd. De vut verdween, we gingen van een eindloon- naar een middelloonregeling. En nu ook nog korten? Keer op keer vallen er klappen.”

De drieduizend leden die hij in zes weken vergaarde, zijn nog lang niet genoeg, zegt De Jonge. Nu beraadt het bestuur van zijn vereniging zich op ludieke acties om aandacht te vragen. Ook Reijn van ouderenbond Anbo sluit niet uit dat ouderen, ondanks de toezeggingen van Koolmees, nog de straat op gaan in december.

“Dat moet dan iets vrolijks worden, hoor. Mensen die met kleinkinderen door hun eigen stad wandelen, bijvoorbeeld. Wij krijgen als ouderenbond het Malieveld niet zo makkelijk vol met honderdduizend man, daarvoor moeten te veel mensen toch op de kleinkinderen passen.”

Lees ook:

Ook ouderen willen de straat op om pensioenkorting te voorkomen

Na de boeren, de bouw, de Koerden en klimaatspijbelaars willen nu ook ouderen willen de straat op: om te protesteren tegen het huidige pensioenbeleid. 

Korting op pensioen lijkt van de baan: Koolmees geeft pensioenfondsen jaar langer de tijd

Minister Koolmees werkt aan maatregelen om volgend jaar bij het gros van de pensioenen kortingen te voorkomen.