"Ik kan mij goed voorstellen dat deze afspraak niet uitkomt als jij op vakantie bent. Wanneer ben jij weer terug?", vraagt Rozemarijn. Ze werkt op de afdeling klantenservice van Stedin. We proberen een afspraak te maken voor het vervangen van mijn kapotte elektriciteitsmeter en dat blijkt ook via WhatsApp te kunnen.
Ik ben 36 en op straat word ik zelden met u aangesproken. Als het toch gebeurt, vind ik dat heel raar. Toch voelt het ook vreemd als de klantenservice van een bedrijf me met 'jij' benadert, zelfs al is het via WhatsApp. In de brief die ik eerder van Stedin kreeg, was ik nog een 'u'. Wat bepaalt of we u of jij zeggen? Waarom bestaat u eigenlijk?
"De meeste talen kennen aparte aanspreekvormen die beleefdheid aangeven", vertelt Roel Vismans. Als hoogleraar Nederlands aan de universiteit van Sheffield in Engeland deed hij de afgelopen vijftien jaar verschillende studies naar het gebruik van het woordje u.
In het Nederlands van nu gebruiken we u in plaats van je om beleefdheid aan te geven. Waar komt u vandaan?
Wilde je in de middeleeuwen 'je' zeggen, dan gebruikte je het woord du, legt Vismans uit. Om meerdere mensen aan te spreken, zei iemand in de middeleeuwen 'ghi' of 'ge'. Ook als iemand beleefd wilde zijn, gebruikte hij 'ghi' en 'ge'. Vismans: "In de loop van de zestiende eeuw verdween du. Het werd gezien als plat en boers." De plek van du werd ingenomen door ghi en ge. Of je nou tegen je zusje of tegen de burgemeester praatte, je sprak iedereen aan met het beleefde ghi en ge.
"Toch was er behoefte om een verschil te markeren", zegt Vismans. 'U' werd de beleefde vorm. Dat was in de middeleeuwen de lijdendvoorwerpsvorm van ghi.
Prinses Beatrix is voor 93 procent van de lezers van Quest.nl een 'u'. (Foto: Pro Shots)
Wordt 'u' de das omgedaan?
Ge en gij zijn - buiten Vlaanderen en stukjes van Noord-Brabant - zo goed als uitgestorven. Hoe komt dat? In het dialect in Noord-Holland en Zuid-Holland werd niet 'ge' gezegd maar 'je', schreef Hannie Vermaas, die promoveerde op een onderzoek over Nederlandse aanspreekvormen, in 2005 in haar proefschrift. Van daaruit verspreidde 'je' zich langzaam over Nederland. Aan het eind van de negentiende eeuw komen je en jij in heel Nederland voor.
Is het denkbaar dat 'je' en 'jij' ook 'u' de das om doen? Sinds de jaren zestig wordt 'u' steeds minder vaak gebruikt, aldus Vermaas. De omgangsvormen werden losser in die periode.
Het wegebben van de beleefde vorm heeft een nadeel, schreef Vermaas. Het wordt minder duidelijk tegen wie je u moet zeggen en wie juist liever 'je' heeft.
In leerboeken voor Nederlands vanuit vreemde talen staat heel zwart-wit: "Tegen iemand die ouder is en die je niet kent, zeggen Nederlanders u." "Maar het ligt subtieler", zegt hoogleraar Vismans. "Er zijn oudere mensen die het vreselijk vinden als je u zegt. Want dat benadrukt dat ze oud zijn."
Oude u, jonge jij
Vuistregels zijn er wel. Als je iemand niet kent, als iemand op leeftijd is en diegene ook een hogere status heeft, dan zijn dat drie redenen waarom je waarschijnlijk u zegt. In een onderzoekje onder ruim vijftienhonderd bezoekers van Quest.nl meldde 84 procent "Wat leuk om u te ontmoeten" te zeggen als premier Mark Rutte zou binnenkomen op een feestje. Prinses Beatrix is voor 93 procent van de deelnemers een 'u'.
Of je baas een 'u' of een 'je' is, hangt af van het bedrijf waar je werkt. "Ik heb het gebruik van aanspreekvormen in personeelsadvertenties een keer onderzocht", vertelt Vismans. "In de juridische sector zie je in functiebeschrijvingen nauwelijks 'je' of 'jij'. In de ICT zie je bijna alleen maar 'je'."
Dat 'u' ook gaat uitsterven, lijkt onwaarschijnlijk. Negen op de tien deelnemers aan de poll op Quest.nl vindt het doodnormaal dat bijvoorbeeld de gemeente haar inwoners met u aanspreekt. Slechts 6 procent van de ondervraagden geeft aan tegen niemand u te zeggen omdat het niet van deze tijd zou zijn. 'U' zal voorlopig wel overleven.
NUjij: Uitgelichte reacties