Is het een goed idee, of moet je het juist nooit doen: embryo's kweken om onderzoek te doen naar voortplantingstechnieken en erfelijke ziektes. De vraag staat morgen centraal tijdens een nationaal debat over de Embryowet, misschien wel een van de meest gevoelige wetten van ons land.
Sinds 2002 kennen we hem: de Embryowet. De wet in het kort: het is toegestaan om onderzoek te doen naar verbeterde voortplantingstechnieken en erfelijke ziektes met embryo's die 'over' zijn na ivf-behandelingen. Het is verboden om embryo's te maken, puur en alleen voor onderzoek.
Grote frustraties
Het was de bedoeling dat het verbod op kweekembryo's voor onderzoek (zogenoemde 'researchembryo's') tijdelijk zou zijn en dat de Embryowet op een gegeven moment zou worden verruimd. Maar tot grote frustratie van veel wetenschappers gebeurt dat al jaren niet. En ook onder dit kabinet – met twee christelijke partijen aan het roer – zit die deur nog altijd dicht.
Het kabinet wil de discussie nu op gang brengen. Morgen is er een zogeheten nationaal debat over de Embryowet en staan voor- en tegenstanders tegenover elkaar. RTL Nieuws sprak er twee.
Hoogleraar De Wert, voorstander: 'De argumenten om het niet te doen, zijn onzin'
Guido de Wert is hoogleraar Biomedische Ethiek aan de Universiteit Maastricht. Hij is voor verruiming van de wet. "Het creëren van embryo's bij ivf keuren we goed onder het mom dat deze embryo's kans maken te worden geboren. Maar dat is een misvatting. Voor het overgrote deel van deze embryo's geldt dat niet: ieder jaar gaan er grote aantallen afgedankte restembryo's verloren. Dat accepteren we omdat we in meerderheid vinden dat prille embryo's een relatief lage beschermwaardigheid hebben, maar het maken van embryo's puur voor onderzoek is nog altijd verboden. De argumenten om absoluut tegen het kweken van embryo's te zijn, vind ik apekool."
Door het verbod op embryokweek staat het onderzoek naar verbetering van de ivf-behandeling en sommige ziektes stil, vervolgt De Wert. "Onderzoekers kunnen simpelweg niet alle belangrijke onderzoeken met 'afgedankte' restembryo's doen. Voor sommige onderzoeken zijn restembryo's van enkele dagen bijvoorbeeld al te oud."
Dat geldt bijvoorbeeld voor onderzoek naar nieuwe technieken waarmee je stukjes DNA kunt verwijderen om ernstige, erfelijke ziektes uit het DNA te halen. Restembryo's zijn altijd al een dag of drie, vier oud als ze beschikbaar komen voor onderzoek. En onderzoekers hebben juist behoefte aan meer kennis over de eerste drie dagen na de bevruchting.
Maar: als het kweken van embryo's wordt toegestaan, is het hek dan niet van de dam? De Wert is niet bang dat iedereen dan zomaar zijn gang kan gaan. "Er zijn in de Embryowet zelf al voorwaarden opgenomen waar onderzoek aan moet voldoen. Een centrale commissie moet altijd vooraf toestemming geven. Dat mag alleen als het onderzoek een belangrijk, door de wetgever toegestaan, doel dient."
Of de hoogleraar verwacht dat het nationale debat iets gaat veranderen? "Onder dit kabinet zal dat niet snel gebeuren. De politieke argumenten snap ik wel, maar de ethische argumenten zijn ronduit zwak."
Embryowet: grote splijtzwam in de politiek
De Embryowet bestaat sinds 2002. De afgelopen jaren hebben verschillende wetenschappers gezegd dat zij vinden dat de Embryowet verruimd moet worden. Ook de Gezondheidsraad adviseerde dit aan de regering. In België, Zweden, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en China is het wel toegestaan embryo's te maken voor wetenschappelijk onderzoek.
In 2016 leek het erop dat onder toenmalig VVD-minister Schippers de wet zou worden verruimd. Schippers had een voorstel gemaakt waarin stond dat er embryo’s gemaakt mochten worden voor wetenschappelijk onderzoek naar onvruchtbaarheid, kunstmatige voortplantingstechnieken en erfelijke of aangeboren aandoeningen.
Maar de wetwijziging is nooit doorgevoerd. Ook onder dit kabinet niet. ChristenUnie en CDA staan lijnrecht tegenover VVD en D66 als het gaat om ethische kwesties.
Hoogleraar Jochemsen, tegenstander: 'Met een embryo is een mens gemoeid'
Henk Jochemsen promoveerde in de moleculaire biologie en is bijzonder hoogleraar Christelijke filosofie aan Wageningen University. Hij is tegen verruiming van de wet. "Als een eicel door een zaadcel bevrucht is, is er sprake van een embryo en dan er is er sprake van een beginnend mensenleven", zegt hij.
"We zijn allemaal begonnen als embryo en een embryo verdient bescherming van de wetgever. Daarom vind ik niet dat we embryo's moeten gaan kweken puur met als doel onderzoek doen. Embryo's maken voor instrumenteel gebruik, vind ik in strijd met de beschermwaardigheid waar een mens recht op heeft. Mensen mogen, hoe pril ook, niet gebruikt worden om mee te knutselen."
Maar is het dan niet erg dat daarmee het onderzoek naar sommige ziekten en voortplantingstechnieken stilligt? "Het respecteren en beschermen van mensen vind ik waardevoller dan de voortgang van de medische wetenschap, hoezeer ik die ook waardeer. Aan de methoden zijn grenzen. Veel mensen zien een embryo als iets waaruit een mens ontstaat, maar ik zie het andersom: in een embryo manifesteert zich een mens."
Jochemsen heeft moeite met de huidige ivf-behandelingen. "Voor ivf worden heel veel embryo's gemaakt die vervolgens nooit worden gebruikt. Deze zogenoemde restembryo's worden dan of voor onderzoek gebruikt, of worden in de prullenbak gegooid. Er gaan op deze manier wel duizenden of misschien wel tienduizenden embryo's verloren. Daarbij gaat het steeds om ontluikende mensenlevens. Ik vind dat we met ivf veel zuiniger moeten omgaan met embryo's, en het aantal restembryo's zo klein mogelijk moeten houden."
Ten slotte ziet de hoogleraar bij verruiming van de wet het risico van onwenselijk verdergaand onderzoek. "Waar ligt de grens? Gaan we dan ook onderzoek doen naar verbeterde baby's? Ik hoop dat het niet zover gaat komen. Een verruiming van de wet zou fundamentele menselijke verhoudingen aantasten."
