Als je gloeiend van de koorts met hevige griep op bed ligt, dan is het duidelijk: jij kunt vandaag niet naar je werk. Ziek melden dus. Maar er zijn ook een heleboel situaties waarin het twijfelachtig is of je je wel of niet kunt ziek melden. Is het bijvoorbeeld geoorloofd om je met een verkoudheid ziek te melden? Of als je intens liefdesverdriet hebt, je hond op sterven ligt, of als je een vervelend arbeidsconflict hebt?
We vroegen het een aantal experts op het gebied van ziek melden: Gertjan Beens, bedrijfsarts en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) en advocaten Emilie van der Lans en Jordie Wessel, beiden gespecialiseerd in arbeidsrecht en partner bij Wessel Van der Lans Arbeidsrecht Advocaten.
Eerst maar even vaststellen wat een ziekmelding precies inhoudt. "Volgens de wet moet de werkgever het loon doorbetalen van een werknemer die ziek is. Dat recht op doorbetaling heb jij als werknemer als je ongeschikt bent om je werk te verrichten, als gevolg van ziekte", leggen advocaten Wessel en Van der Lans uit. "Dat is de maatstaf waar wij alle situaties aan toetsen, als wij vragen krijgen over ziekmeldingen. Bij het maken van die afweging speelt de bedrijfsarts een belangrijke rol. Een bedrijfsarts kan beoordelen: is iemand inderdaad om medische redenen niet in staat om zijn werk te doen?"
'Op een kantoor is de besmettelijkheid van een verkoudheid niet van belang'
"Het gaat daarbij eigenlijk niet om de vraag: ben jij ziek of niet", zegt bedrijfsarts Gertjan Beens. "De officiële term die wij gebruiken is 'arbeidsongeschiktheid'. Dus voordat jij je ziek meldt, moet je zelf afwegen of je wel of niet in staat bent om je werk te doen. Daar kunnen per situatie verschillende antwoorden op zijn."
Situatie 1: de snotteraar
Je bent snipverkouden en voelt je niet fit, maar staat nog wel overeind. Moet je je dan ziek melden, omdat je anders het hele bedrijf aansteekt?
"In deze situatie kunnen gelijk al allerlei afwegingen gemaakt worden", zegt Beens. "Als jij nieuwslezer van beroep bent, dan kun je zeggen: ik kan met een verkoudheid mijn werk niet doen, want ik kan niet met rode ogen, een snotneus en een schorre stem het nieuws lezen op tv. Piloten kunnen bijvoorbeeld ook niet werken met een verkoudheid, want dat kan problemen opleveren met hun gehoor en door het drukverschil kan hun trommelvlies beschadigen. Maar als jij op kantoor werkt, dan is het in principe geen probleem om daar met een snotneus te gaan zitten." Ook wat betreft de besmettelijkheid moet je zelf een afweging maken. "Ben je bijvoorbeeld zorgprofessional en werk je met kwetsbare ouderen of jonge kinderen, dan is de besmettelijkheid wel van belang. Maar op een kantoor niet."
'Als je alleen heel emotioneel en boos bent, dan ben je niet ziek'
Situatie 2: ziek van verdriet
Je hebt intens liefdesverdriet en functioneert daardoor echt niet goed. Mag je je dan ziek melden?
"In zijn algemeenheid is liefdesverdriet geen reden om je ziek te melden", zegt Beens. "Maar als jij door jouw liefdesverdriet al vier dagen niet meer slaapt, je van je huisarts kalmerende tabletten hebt gekregen, je concentratievermogen verdwijnt… Dan kun je je voorstellen dat je niet in staat bent om te werken. Liefdesverdriet kan dus aanleiding zijn voor daadwerkelijke gezondheidsklachten en dan is een ziekmelding te rechtvaardigen. Je zult altijd van geval tot geval je eigen afweging moeten maken."
Situatie 3: het conflict
Je hebt een arbeidsconflict en wil daardoor niet meer naar werk.
"Wat voor liefdesverdriet geldt, geldt bij een arbeidsconflict idem dito. In de regel is het géén reden om je ziek te melden: niet vanwege het conflict. Dat gebeurt natuurlijk weleens, maar het is niet de bedoeling", zegt Beens. "Maar sommige mensen kunnen zo ontzettend overstuur zijn van het conflict, of depressief raken, dat ze toch in medische termen niet geschikt zijn om te werken."
"Ziekmelding na een arbeidsconflict is een situatie die wij heel veel zien", zeggen Wessel en Van der Lans. "In zo'n situatie doorloop je de toets van de bedrijfsarts: iemand heeft het idee dat hij niet kan werken, maar ziet de arts daadwerkelijk medische klachten? Als jij slecht slaapt, buikpijn hebt, klachten die samenhangen met spanning, dan zal het oordeel zijn dat jij inderdaad ziek bent. Medische klachten kunnen ook psychische klachten zijn. De arts zal beoordelen of het echt psychische klachten zijn, of meer emotionele klachten. Want als jij alleen heel emotioneel en boos bent, dan ben je niet ziek. Dan zal de arts waarschijnlijk zeggen: neem een weekje de tijd om het te laten bezinken, maar ga daarna weer aan de slag en zoek een manier om hier samen uit te komen."
Situatie 4: een dagje rust
Je hebt het gevoel dat je je over de kop werkt en wil een 'mental health day' opnemen om tot rust te komen.
"Bedrijfsartsen denken preventief", zegt Beens. "Maar als iemand al een tijd op zijn tandvlees loopt, is een dagje thuisblijven niet de oplossing. En dus eigenlijk ook geen reden voor een ziekmelding. Tenminste, zolang diegene nog niet over het randje is. Als in het algemeen iemand hersteltijd nodig heeft na inspanningen, of dat nou geestelijk of lichamelijk is, dan is daar een andere regeling voor: snipperen of vakantie."
Daar sluiten de arbeidsrechtadvocaten zich bij aan. "Als jij het idee hebt dat je al langere tijd onder druk staat, dan moet je dat probleem aankaarten bij je werkgever. Als je je niet vrij voelt om dat te doen, of het niet aandurft, dan kun je zeggen: ik meld me ziek. Dan kom je bij de bedrijfsarts terecht, met wie je er wel vrij over kunt praten." Overigens kun je ook een afspraak bij de bedrijfsarts krijgen zonder je ziek te melden, op eigen verzoek.
Beens: "Als ons advies wordt gevraagd, dan zullen wij aandacht geven aan de redenen van zo'n ernstige uitputting. Dat kunnen allerlei redenen zijn: veel werk, slechte sfeer, ongelukkig zijn in je baan, veel privé-ellende, maar ook persoonlijke eigenschappen en vaardigheden spelen een rol. Een burn-out is overigens een ernstige medische situatie waarvan mensen altijd lang nodig hebben te herstellen. Dus als het écht wringt op je werk en je werk is de oorzaak, dan is een dagje snipperen of verlof niet de oplossing. Wel een goed gesprek met je werkgever, waar wij als bedrijfsartsen dan weer een rol in kunnen spelen. Vergelijk het met de werkschoenen die je van je baas krijgt: als die elke dag na thuiskomst zere voeten betekenen, moet je niet een dag thuis blijven, maar vragen om nieuwe, andere, betere schoenen. Of naar een baas verkassen die betere schoenen voor je heeft…"
'Als je kind ziek is en al je vakantie- en verlofdagen zijn op, is het toch aan jou om een oplossing te vinden'
Situatie 5: afscheid van Max
Je hond of kat staat op het punt te overlijden. Mag je je ziek melden?
"Wij zijn beiden dierenliefhebbers, dus we begrijpen dat je in zo'n situatie misschien niet wilt of kunt werken", zeggen Wessel en Van der Lans. "Ik had vroeger zelf een paard, dat moest worden ingeslapen. Daar was ik echt door van slag, ik liep huilend rond op werk", herinnert Jordie Wessel zich. "Mensen begrijpen dat vaak wel. Maar ik heb me toen niet ziek gemeld. Want nee, een ziek huisdier is geen reden om je ziek te melden." De arbeidsrechtadvocaten hebben uitgezocht hoe het zit met andere soorten verlof. "Je mag namelijk voor best veel situaties verlof opnemen, bijvoorbeeld om een vriendin naar het ziekenhuis te brengen. Maar een zieke hond of kat is nog niet zo geaccepteerd dat je daar zorgverlof voor kunt opnemen.
Misschien dat als je hond voor je ogen wordt aangereden dit kan worden gezien als een calamiteit, waarvoor je calamiteitenverlof kunt opnemen. Maar dit verlof is bedoeld voor 'zeer bijzondere persoonlijke omstandigheden', zoals de bevalling van een partner of een acute lekkage in huis. Dus beter is het om in dit geval contact te zoeken met de werkgever. Bel hem op, leg het uit. Kans dat hij zegt: blijf een dagje thuis. Maar in principe kun je in juridische zin dus niet zeggen: ik blijf een week thuis om voor mijn zieke hond te zorgen."
Situatie 6: kind met koorts
Je kind is ziek, waardoor jij niet naar je werk kunt. Mag je je ziek melden?
"Daar zijn ziekmeldingen niet voor bedoeld. Hier kun je calamiteitenverlof of zorgverlof voor krijgen", aldus Wessel en Van der Lans. "Als die verlofdagen al verbruikt zijn en je vrije dagen ook op zijn, dan moet je het overleg met je werkgever aangaan. Misschien is het een optie om onbetaald verlof te krijgen, maar misschien ook niet. Uiteindelijk is het dan toch jouw probleem om zelf een oplossing te vinden."
Moet je eerlijk zijn over je ziekmelding?
Dat is dus duidelijk: ziek melden bij liefdesverdriet, een arbeidsconflict of een ziek huisdier is dus niet de bedoeling, tenzij je er zelf medische klachten door krijgt. Maar je hebt als werknemer het recht op privacy en hóeft dus helemaal niet te vertellen waarom je je ziek meldt. Toch?
De wet is daar heel duidelijk over. "Op het moment dat je je ziek meldt, hoef je niet te zeggen wat je hebt", weet Van der Lans. "Al denk ik dat veel werknemers uit zichzelf al vertellen wat hen mankeert. De meeste mensen zijn daar van nature open over. Maar je moet je vooral niet verplicht voelen om het te vertellen. Je werkgever mag er eigenlijk ook niet naar vragen. Hij mag wel vragen: hoe lang denk je dat het gaat duren en moeten er dingen worden overgedragen aan een collega?"
Kun je er geen problemen mee krijgen als jij de reden van je ziekmelding verzwijgt? "Dat zou niet mogen", zeggen Wessel en Van der Lans. "Dat zien wij ook niet echt in de praktijk. Er zijn vast wel werkgevers die een beetje druk uitoefenen om jou te laten zeggen wat er aan de hand is. Maar door de AVG (privacywetgeving) is het tegenwoordig bij werknemers en werkgever steeds breder bekend dat je het écht niet hoeft te vertellen en er ook niet naar mag vragen. Als een ziekmelding langer duurt, dan ga je op een gegeven moment naar de bedrijfsarts. Daar kun je de situatie wel bespreken."
'Die werkgever vertelde me in vertrouwen dat hij met een transgenderproces bezig was. Daar wilde hij zijn baas liever niet over vertellen, maar hij had er wel lichamelijke klachten van'
Als je ziek bent, kun je namelijk een uitnodiging krijgen voor een gesprek met de bedrijfsarts. Je bent verplicht om naar dat gesprek te gaan. Aan de bedrijfsarts kun je in vertrouwen vertellen wat er aan de hand is, want hij heeft een geheimhoudingsplicht. De arts mag niet met je werkgever praten over jouw ziekte. "Het gaat jouw werkgever inhoudelijk niets aan waarom jij je ziek meldt", zegt bedrijfsarts Beens. "Ik heb ooit iemand begeleid die zich ziek had gemeld met algemene klachten, zoals buikpijn en hoofdpijn. De baas vond het na een tijdje flauwekul en de werknemer kwam bij mij terecht. Die werknemer vertelde mij in vertrouwen dat hij met een transgenderproces bezig was. Daar wilde hij zijn baas liever niet over vertellen, maar hij had er daadwerkelijk lichamelijke klachten van. Het is heel belangrijk dat iemand het recht heeft om het zijn leidinggevende niet te vetellen, maar wel de ruimte heeft om het in vertrouwen aan de bedrijfsarts te vertellen. Vervolgens beoordelen wij of er inderdaad sprake is van arbeidsongeschiktheid en brengen een advies uit."
Ziek melden of vrije dag inzetten?
Wanneer kun je beter een snipperdag inzetten dan een ziekmelding? "In het geval dat je je slecht of beroerd voelt, maar niet ziek genoeg om een ziekmelding te legitimeren, dan kun je een snipperdag opnemen. Daar is niks mis mee", zegt bedrijfsarts Beens. "Ben je niet ziek, maar speelt er iets anders en kan je echt even niet aan werken denken, overleg dan gewoon met je werkgever", adviseren Wessel en Van der Lans. "Vertel dat er iets persoonlijks speelt. Veel werkgevers zullen zeggen: blijf lekker een dagje thuis, of neem een vakantiedag op."
Schuldgevoel
Moet je je schuldig voelen als je je ziek meldt op een drukke dag of als er geen vervanging is? "Als je zo'n ziekmelding wel heel makkelijk gedaan hebt, alleen omdat je je niet zo fit voelt, en je laat je collega's zitten, dan zou ik me wel schuldig voelen. Maar als je écht ziek bent, dan zeker niet. Ziek is ziek", zegt Beens. Daar sluiten de advocaten zich bij aan. "Ook als er geen vervanging is, dan is dat toch het probleem van de werkgever. Die is verantwoordelijk om de arbeid goed te organiseren. Jij hoeft je niet schuldig te voelen." Ook niet als je werkgever niet blij is met je ziekmelding. "Er zijn werkgevers in Nederland die nogal repressief met ziekmeldingen omgaan", zegt Beens. "Die direct op je nek springen als je je ziek meldt. Daar zullen werknemers zich waarschijnlijk minder snel ziek melden. Maar als jij op dat moment echt niet in staat bent om je werk te doen, dan vind ik dat oneigenlijk. Je hebt het recht om je ziek te melden. Je staat zelf aan het roer: jij bent zelf verantwoordelijk voor je gezondheid."
'Voor iemand met spanningsklachten kan een avondje in de kroeg vaak juist een stap voorwaarts zijn op weg naar re-integratie'
Ziek, maar wel op Facebook
En hoe zit het met die ene collega die wel heel vaak 'ziek' is, maar die je intussen de hele dag op Facebook ziet zitten? "Tja, wat mag je wel en niet doen als je ziek bent? Daar is wel wat rechtspraak over geweest", aldus Wessel en Van der Lans. "Aan het feit dat je collega veel op Facebook zit, kun je niet zoveel afleiden. Ook al is dat best gek om te zien, zeker als je een foto van diegene in de kroeg voorbij ziet komen. Maar je weet niet wat er precies speelt bij de zieke collega. Ziekte is heel verschillend. Als diegene met een burn-out thuis zit, kan het juist goed zijn om sociale contacten te onderhouden en actief naar buiten te gaan. Dat hoeft het herstel niet te belemmeren, integendeel. Voor iemand met spanningsklachten kan een avondje in de kroeg vaak juist een stap voorwaarts zijn op weg naar re-integratie. Er is ooit een rechtszaak geweest over een zieke werknemer die aan zijn huis ging klussen en meedeed aan hardloopwedstrijden en om die reden op staande voet werd ontslagen. Uiteindelijk vond de rechter in deze zaak dat er te weinig bewijs was dat die activiteiten niet goed waren voor de re-integratie, zodat het ontslag niet terecht was. Om zo'n situatie te voorkomen, doe je er als werknemer overigens wel goed aan om dit soort activiteiten eerst even met de bedrijfsarts te bespreken."
