Van het telefoontje naar de verhoren: zo verliep ‘Oekraïne-gate’ tot nu toe

De gunst en de klokkenluider

Op 25 juli heeft de Amerikaanse president Donald Trump een telefoongesprek met zijn kersverse Oekraïense collega Volodymir Zelenski. Er luisteren, zoals gebruikelijk, een aantal medewerkers van het Witte Huis en de Nationale Veiligheidsraad (NSC) mee. Zelenski vraagt om een bezoek aan het Witte Huis, om zijn land te laten zien dat hij de banden aanhaalt met de machtige bondgenoot in de strijd tegen de Russen. Trump vraagt om een gunst: een onderzoek naar mogelijke corruptie van Joe Biden en zijn zoon Hunter, die een tijdlang een commissariaat heeft gehad bij een Oekraïens bedrijf, en een onderzoek naar een server van de Democratische partij die zich in Oekraïne zou bevinden. Deze theorieën zweven al maanden rond in rechtse samenzweerderskringen.

Sommige meeluisteraars maken zich zorgen. Een CIA’er vindt dat het telefoontje past in een patroon van presidentiële druk op Oekraïne voor Trumps eigen politieke doelen. Want: het Witte Huis houdt al weken 391 miljoen dollar aan financiële steun tegen. Als een jurist van het Witte Huis, na de geuite zorgen, het verslag van het Zelenski-telefoontje in een extra beveiligde server wegstopt, neemt de CIA’er contact op met de staf van Adam Schiff, de Democratische voorzitter van de inlichtingencommissie van het Congres. Die adviseert hem klokkenluider te worden. Oekraïne-gate is geboren.

Omdat de door de CIA’er opgestelde klokkenluidersklacht vervolgens niet naar het Congres wordt gestuurd, ook al schrijft de wet dat voor, opent de Democratische partijleider Nancy Pelosi een impeachmentonderzoek.

Daarop geeft het Witte Huis alsnog een samenvatting van het telefoontje en de klokkenluidersklacht vrij.

Er volgen zes weken met hoorzittingen van betrokken diplomaten en medewerkers van de NSC. Uit hun verhalen blijkt dat Rudy Giuliani, de persoonlijke advocaat van Trump, al maanden bezig is Oekraïne onder druk te zetten om de Bidens te onderzoeken en een onderzoek te openen naar inmenging in de Amerikaanse verkiezingen in 2016. Giuliani  beweert dat niet Rusland, maar Oekraïne achter de hacks van de Democratische partij zat. Het leidt in mei tot het vertrek van de Amerikaanse ambassadeur in Kiev, Marie Yovanovitch, die naar Giuliani’s smaak te veel dwarsligt.

De man die de klus moet klaren voor Trump is Gordon Sondland, een hotelbaas die een miljoen dollar doneerde aan de inauguratie van Trump en daarna de Amerikaanse EU-ambassadeur werd. Zijn doel: dat Zelenski in een interview op CNN de door Trump gewenste onderzoeken aankondigt. Zo’n aankondiging klinkt als een kleinigheid, maar het Witte Huis kent de kracht van een goed getimede persconferentie: minister van Justitie Bill Barr wist dit voorjaar met een voortijdige samenvatting het Mueller-rapport naar de Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen vrijwel onschadelijk te maken.

Sondland stelt een eerste versie op van de verklaring die Zelenski zou moeten uitspreken. Er wordt al een datum voor de CNN-show geprikt: 13 september.

Maar eind augustus, na een verhaal van Politico over de tegengehouden hulp, beginnen enkele volksvertegenwoordigers zich zorgen te maken. Ze bezoeken Oekraïne en schrikken daar van de ‘paniek’ over de verdwenen Amerikaanse steun (als het geld niet voor 30 september is overgemaakt, gaat er een streep door). Een Democratische senator, Dick Durbin, wil met een amendement aan een begrotingswet het Witte Huis onder druk zetten het geld over te maken. Dat dreigement werkt en het geld komt los op 11 september. Het twee dagen later geplande CNN-interview met Zelenski gaat niet door.

De aanklacht van de Democraten

De Democraten vinden dat Trump ‘zijn ambtseed, de nationale veiligheid en de integriteit van de Amerikaanse verkiezingen’ heeft verraden, zo schreef Pelosi in haar aankondiging van het impeachmentonderzoek op 24 september. Hij heeft zijn presidentiële macht en publiek geld ingezet voor persoonlijk gewin, namelijk om een ander land onder druk te zetten om een politieke rivaal uit te schakelen.

Is dat erg? Nogal, vinden de Democraten. Trump speelde Rusland in de kaart door Oekraïne militaire steun te onthouden en de relatie tussen de VS en Oekraïne te verzwakken. En Trump zette de Amerikaanse geloofwaardigheid op het spel door te proberen een ander land voor zijn eigen politiek karretje te spannen.

Met zijn hypothese dat niet Rusland maar Oekraïne achter de hack van de Democratische partij zat, ondermijnt Trump bovendien de geloofwaardigheid van de Amerikaanse inlichtingendiensten, van het Congres, en van Robert Mueller. Die hebben allemaal gezegd dat Rusland zich in 2016 in de Amerikaanse verkiezingen heeft gemengd. 

En áls een land een van zijn burgers al zou verdenken van criminele activiteiten in een ander land, dan moet het onderzoek gewoon via het openbaar ministerie lopen, en niet via de president.

Wekenlang zochten de Democraten naar een ‘quid pro quo’, een duidelijk ‘voor-wat-hoort-wat’. Hoewel alle getuigen zeggen dat Trump op zo’n transactie aanstuurde, heeft tot dusver niemand deze zin uit zijn mond gehoord: als jullie Biden voor mij onderzoeken, dan geef ik jullie het geld. Vandaar dat de Democraten het nu vaker over ‘afpersing’ hebben. Afpersing kan ook impliciet en suggestief zijn geweest, is hun redenering, en past beter bij de feiten.

Of dat crimineel is of niet, doet in feite niet ter zake. De opstellers van de Amerikaanse grondwet noemden het inschakelen van buitenlandse hulp bij verkiezingen expliciet als goede reden voor het afzetten van een president.

Het verweer van de Republikeinen

‘Lees de transcriptie!’, twittert Trump al vanaf het begin. ‘Het telefoontje was perfect.’ De door het Witte Huis gemaakte samenvatting van het telefoongesprek tussen Trump en Zelenski was geen letterlijke transcriptie (zoals in de allereerste zin van dat verslag staat), maar los daarvan: er is veel meer voorgevallen dan dit ene telefoontje. Trump zet met zijn focus daarop en kwalificatie daarvan echter de toon voor de Republikeinse verdediging: er is niets gebeurd. Hun argumenten:

- Het geld is wel tegengehouden, maar dat was omdat Europese landen meer hulpgeld moeten betalen.

- Het geld is wel tegengehouden, maar hoe kan het afpersing zijn als de Oekraïners zelf niet eens wisten dat het werd tegengehouden?

- Zelenski zegt zelf dat hij niet onder druk is gezet.

- Het gewenste onderzoek ging over corruptie. We gaan geen geld geven aan een corrupt land.

- Het geld is overgeboekt en er is geen onderzoek aangekondigd, dus wat zeuren jullie nou? Er is niets gebeurd.

- De president bepaalt wat het beleid is, niet de ambtenaren of diplomaten.

- Wat er ook is gebeurd, er is niets mis mee, en dus is het niet impeachable.

Die argumenten, logischerwijs niet altijd te combineren, zijn grotendeels weerlegd. De Oekraïners wisten wel degelijk al in augustus dat het Amerikaanse geld werd tegengehouden, en waarom. Zelenski heeft in interviews wel degelijk gezegd dat hij onder druk is gezet. Als Trump corruptie zo’n belangrijk thema vindt, waarom heeft hij dan het budget voor corruptiebestrijding gereduceerd? En ja, de hele opzet mislukte uiteindelijk, maar als een bankroof op het laatste moment wordt verijdeld, hebben de bankrovers dan niets gedaan?

Een van de duidelijkste reacties op de onthullingen komt van Mick Mulvaney, de stafchef van Trump in het Witte Huis, en degene die de betalingen aan Oekraïne heeft tegengehouden. Op 17 oktober zegt hij tijdens een persconferentie dat het bevroren hulpgeld inderdaad gekoppeld was aan de door Trump gewenste onderzoeken. ‘Get over it’, zegt Mulvaney tegen journalisten. ‘Dit doen we de hele tijd.’ Een paar uur later zegt hij dat hij ‘verkeerd begrepen’ is.

Een groot zwart gat in de kern

Vanaf het begin werkt het Witte Huis de zoektocht naar de waarheid tegen. Het verslag van het telefoontje wordt aanvankelijk in een elektronische kluis gestopt. De klokkenluidersklacht wordt niet naar het Congres gestuurd. Trump verbiedt de gedagvaarde diplomaten te getuigen. Trump verbiedt zijn medewerkers te getuigen. Trump wil zelf niet getuigen.

Dat het impeachmentonderzoek niettemin al veel heeft opgeleverd, komt doordat een aantal van de betrokken diplomaten en ambtenaren niet hebben gehoorzaamd.

Maar in de kern zit nog een groot zwart gat. De mensen die de besluiten hebben genomen waar het om gaat, weigeren op hoorzittingen te verschijnen. Mulvaney, de man die het geld tegenhield. John Eisenberg, de man die het verslag van het telefoontje in de kluis verstopte. Giuliani, de man die de samenzweringstheorieën naar Oekraïne bracht.

De argumenten waarmee zij zich verdedigen worden geëchood door Republikeinse volksvertegenwoordigers en de talkshowpraters op Fox News. Het impeachmentonderzoek is ‘onconstitutioneel’, er is geen ‘eerlijke rechtsgang’ omdat Trump zich niet kan verdedigen, Adam Schiff is een leugenaar, en hoe durven ze de resultaten van een verkiezing te ondergraven, en heksenjacht!, het is weer die Deep State, de klokkenluider is een linkse verrader en dus maken we zijn naam openbaar, en die kolonel Vindman die heeft getuigd – is dat niet eigenlijk een halve Oekraïner?, het gebeurt allemaal achter gesloten deuren, wacht, gaan de deuren open, ook niet goed, en er wordt selectief gelekt, wacht, worden alle verhoorverslagen vrijgegeven, ha! die gaan we natuurlijk niet lezen, want die kloppen toch niet, want Schiff!

Op 23 oktober vielen Republikeinse volksvertegenwoordigers met veel theater een hoorzitting binnen (sommige van hen zitten in de commissies die de hoorzitting organiseerden en waren dus gewoon welkom) en bestelden daar pizza, om hun punt te maken.

Ja, er was een punt van kritiek: over de impeachmentprocedure is aanvankelijk niet gestemd (dat is geen wettelijke verplichting, wel goed gebruik). Pelosi herstelde die omissie, maar dat was ook weer niet goed: zo kun je een onrechtmatig proces niet witwassen, zeiden de Republikeinen.

De meeste verdachtmakingen van de Republikeinen zijn oneigenlijk. Dat weten ze. Is de impeachmentprocedure oneerlijk, omdat Trump niet mag getuigen? Natuurlijk niet: dit is nog maar het onderzoek, het proces waarin de verdachte zich kan verdedigen vindt pas plaats in de Senaat. Is een impeachment bedoeld om het resultaat van de verkiezingen ongedaan te maken? Natuurlijk: het hele idee van impeachment is om een gekozen functionaris tussentijds ter verantwoording te kunnen roepen.

Hoe gaat het (in het openbaar) verder? 

De Republikeinse afleidingsmanoeuvres zullen een vervolg krijgen in de openbare hoorzittingen, die woensdag van start gaan. Als eerste verschijnen Bill Taylor, invalambassadeur in Kiev na het gedwongen vertrek van Yovanovitch, die zag dat Sondland een ‘irregulier’ diplomatiek kanaal vormde, en George Kent, een hoge ambtenaar op het ministerie van Buitenlandse Zaken, die zag dat Giuliani het Amerikaanse buitenlandbeleid ondermijnde.

De Republikeinen hebben een lijst met getuigen die zij willen horen om hun punten te maken, en die getuigen hebben weinig te maken met de vraag of Trump zijn macht heeft misbruikt.

Nee, ze vragen bijvoorbeeld om Hunter Biden. Devin Nunes, de Republikeinse volksvertegenwoordiger die de lijst heeft ingediend, zegt dat Biden ‘het Amerikaanse publiek kan helpen begrijpen hoe erg het is gesteld met de corruptie in de Oekraïne, informatie die direct te maken heeft met president Trumps scepsis jegens het land’.

Dat is onzin: als je wilt weten hoe het zit met de corruptie in Oekraïne, roep je iemand op die alles weet van corruptie in Oekraïne. De enige reden dat Biden moet komen, is om hem in het beklaagdenbankje te zetten. Daarmee erkennen de Republikeinen impliciet dat het Trump altijd om Biden te doen was, en niet om corruptie in het algemeen. Paradoxaal genoeg zou Trump langs deze weg alsnog de schijnwerper op de Bidens krijgen die hij van Zelenski verlangde.

(Hunter Biden heeft erkend dat hij dat commissariaat bij het Oekraïense bedrijf Burisma dankzij zijn achternaam in de wacht had gesleept. Maar voor corruptie, en specifiek de bewering dat vader Biden als vicepresident een Oekraïense aanklager liet ontslaan om zijn zoon te ontzetten, zijn nooit bewijzen gevonden.)

Adam Schiff kan als voorzitter van de inlichtingencommissie de Republikeinse getuigenlijst naast zich neerleggen. Ook goed, zegt Nunes dan: dat geeft de Republikeinen een nieuw argument om te roepen dat het een partijdig onderzoek is. Dat ook Trump weigert de belangrijkste getuigen te laten opdraven is daarmee niet in tegenspraak, vinden zij – dat is juist geoorloofd, want het is een partijdig onderzoek.

Natuurlijk zullen de getuigen van de Democraten met gedetailleerde belastende verklaringen komen, die dramatische televisie zullen opleveren. Maar zolang de Republikeinen genoeg stof kunnen opwerpen om onwelkome waarheden in te verhullen, zullen zij aan de kant van Trump blijven staan.