Sigrid Kaag is de troef van D66, wordt ze ook de volgende lijsttrekker?

Schitterend hadden de leden in Gouda het gevonden, ‘ijzersterk’. Zoals D66-minister Sigrid Kaag de achterban kan toespreken en inspireren. De citaten die ze die oktoberavond bij zich had, bedachtzaam uitgesproken, op de haar kenmerkende rustige, beschaafde toon. “Hoe je kijkt naar een ander ver weg, is een graadmeter van beschaving”, had ze de zaal voorgehouden. Of, een andere doordenker: “We moeten stem geven, tegenwoord en tegengeluid. En altijd met een oplossing komen”. Sigrid Kaag had de zaal ingepakt, daar op het regiocongres.

Laat Sigrid Kaag, voormalig VN-topvrouw, ergens optreden in het land en de D66-achterban veert op. Dáár is het geluid waar de D66-kiezers naar snakken, een boodschap van moreel leiderschap, over de grotere waarden in de politiek. Niet dat die kiezers per se ontevreden zijn met de partij; in de peilingen stijgt D66 weer iets, na een moeilijk voorjaar met matige verkiezingsuitslagen. Maar echt blij worden van regeren, dat blijft lastig.

Op het Binnenhof is D66 verwikkeld in taaie kwesties over stikstof, veestapel en onderwijs. Daar moet fractievoorzitter Rob Jetten het D66-geluid overeind zien te houden binnen de coalitie van Rutte III. Maar buiten het Binnenhof zet D66 Sigrid Kaag als troefkaart in, de minister voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking. Zij voorziet in een heel andere behoefte.

Kaag weet de D66-leden op te tillen. In zaaltjes in het land klinkt het al het hele jaar: hier hebben we behoefte aan, aan zo’n groter verhaal. Ook buiten D66-kringen treedt de minister naar voren, sprekend over veel meer onderwerpen dan haar eigen portefeuille.

Bedekte kritiek op CDA-kopstuk Wopke Hoekstra

Bij de Abel Herzberglezing riep ze in 2018 op tot het luid verdedigen van de democratische rechtsstaat tegenover het kabaal van het populisme. In het Rijksmuseum hekelde ze, recent, ‘het verdwijnen van de nuance’ in het debat over migratie. Ze zag dat vooral gebeuren in het politieke midden, wat te lezen viel als bedekte kritiek op CDA-kopstuk Wopke Hoekstra. Die had over datzelfde onderwerp net een somber verhaal gehouden.

Bij D66-afdelingen in het land is het niet alleen de boodschap zelf, die resoneert. Daar klinkt dat ook iets anders: Kaag kan D66 verbinden. Bij haar voelen leden meteen dat D66 meer is dan de Haagse regeringspartij. Bij die actieve achterban is die verbinding nog steeds van harte welkom, na het verlies aan zetels bij de provinciale verkiezingen, afgelopen maart. De pijn wordt nog gevoeld.

Maar haar ster rijst nog verder. Ook de Tweede Kamerfractie draagt Sigrid Kaag op handen, als icoon voor de partij. “Een vrouwelijke Van Mierlo”, prijst Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma haar uitbundig. “Ze is een politicus naar wie je niet alleen prettig kunt luisteren, maar in wie je ook echt kunt gelóven. Dat is een apart slag, zulke mensen zie je op het Binnenhof weinig.

“Kaag herbergt iets in zich van het Nederland van vroeger, op de beste manier. Toen we het land van de vrijheid en sociale vooruitgang waren. Haar toespraken gaan altijd over het enorme belang van die traditie, en hoe we die terug kunnen krijgen.”

Waarbij, net als D66-oprichter Hans van Mierlo, de boodschap van Sigrid Kaag soms ‘vol paradoxen en dilemma’s zit’, zegt Sjoerdsma. “Dat ze je daarin kan meenemen, heel knap. Ze heeft iets aparts.”

Vergeleken worden met D66-oprichter Van Mierlo, het kon minder. Ook zaterdag op het najaarscongres van de partij zal Kaag weer prominent op het podium staan. Het voedt de geruchten over een keus tussen haar en Rob Jetten, zodra de partij een lijsttrekker moet benoemen.

Die verkiezing had dit najaar al zullen beginnen, maar D66 wil er langer de tijd voor nemen. Zo kunnen kandidaten tot volgend jaar zomer nadenken of ze meedoen. Of misschien ook: zo kan D66 een pre-campagne voeren. Met twee potentiële kandidaten kan de partij laten zien hoeveel talent ze wel niet in huis heeft. De profielschets wordt wel vast opgesteld, op het congres. Zowel Jetten als Kaag past er precies in.

Twee stripfiguurtjes: een vrouw met wapperend blond haar en een donkerharige jongeman

‘Onze lijsttrekker is een kiezersfavoriet en leider. Degene die opvalt en kiezers positief bijblijft na een debat of ontmoeting’, schrijft het partijbureau in de concept-profielschets. Let op de finesses: debat is de sterke kant van Rob Jetten, ontmoetingen de forte van Sigrid Kaag. Op de profielschets twee plaatjes, bijna stripfiguurtjes. De ene lijsttrekkerskandidaat is een vrouw, met wapperend blond haar. De andere een jonge man met donker haar.

Voor Sigrid Kaag was de overstap van de internationale VN-diplomatie naar Den Haag als ‘een hele diepe duik van de hoogste springplank’, zei ze dit voorjaar tegen politiek journalist Max van Weezel, in een van diens laatste interviews voor hij overleed. Diplomatieke ervaring had ze te over, politieke niet, met alle risico’s van dien. Een atypische politicus noemde ze zichzelf.

“Ik hoop dat ik gegroeid ben in mijn nieuwe rol. Misschien kan ik laten zien dat je ook van buíten het Binnenhof zoiets als dit kan doen.” D66 schatte in dat het met de risico’s wel meeviel: als VN-gezant in het Midden-Oosten moest Kaag voorheen onderhandelen met de Syrische president Assad, over diens chemische wapens. Als dat niet genoeg is?

Als minister oogst ze zowel lof als, voorzichtige, kritiek, halverwege haar termijn. “Ze is heel vasthoudend in de aandacht voor de rechten van vrouwen en meisjes, dat is echt een hoeksteen van haar beleid voor ontwikkelingssamenwerking. Als die rechten beter gewaarborgd zijn, werkt dat in een hele economie en rechtsstaat door”, zegt Roman Baatenburg de Jong, voorzitter van de themagroep van D66-leden over internationale samenwerking.

“Maar op andere punten mag ze haar gezag meer laten gelden. Ik zou willen dat ze bedrijven veel sterker aanspreekt op maatschappelijk verantwoord ondernemen, bijvoorbeeld bij de handel in grondstoffen zoals palmolie. Sla ze om de oren met hun beloftes en overweeg nadrukkelijk wetgeving. Dat zie ik te weinig.”

Kaag, zeggen wel meer betrokkenen die haar nauwgezet volgen, blijft meer de diplomaat die erboven staat, dan de politica die naar voren stapt. Tot frustratie van bijvoorbeeld GroenLinks, die zeer enthousiast was over haar benoeming, met haar VN-achtergrond. “Ik heb in debatten weleens tegen haar gezegd: ik zie dat u het meent, ik zie de diepe oprechtheid. Maar woorden zijn niet genoeg”, zegt Kamerlid Isabelle Diks van GroenLinks.

Diks: “Over uitbuiting in de textielproductie: een minister moet mensen mééslepen, bedrijven bewerken, duidelijk uitspreken welke kant ze op wil. Ik had verwacht dat ze zichtbaarder zou zijn, ook in Nederland zelf. Het politieke handwerk dat dat vraagt is niet haar sterkste kant.”

Aan Kaag kun je je mening scherpen

Daar staat tegenover dat Kaag van links tot rechts kiezers aanspreekt, met uitzondering dan van die bij Forum voor Democratie of de PVV. De uitnodigingen kwamen het afgelopen jaar van alle kanten. Jongeren van de SGP haalden haar op hun congres als hoofdgast binnen. De jongeren van GroenLinks riepen haar uit tot politicus van het jaar 2018, vanwege de Abel Herzberglezing. Bij het CDA vroegen jongeren haar langs te komen, iets wat niet veel D66-politici overkwam.

Kaag wordt daar gezien als iemand aan wie je je mening kunt scherpen. Dat ze gelovig is en regelmatig in interviews spreekt over haar ‘biddende aard’, spreekt de christelijke jongeren aan. Soms zitten er bijbelse verwijzingen in haar speeches, onnadrukkelijk, zoals haar verhaal over het omgaan met ‘de vreemdeling’.

Kaag is katholiek, haar man ex-moslim en atheïst, hun kinderen groeiden deels op in Jeruzalem.

Iemand die zoveel groepen aanspreekt, is een troefkaart die D66 in een verkiezingscampagne graag wil benutten. “Zij is wel een vrouw die heel veel vrouwelijke kiezers weet aan te spreken, dwars door alle generaties heen”, zegt Elise van Zeeland, voorzitter van het Els Borst Netwerk, dat binnen D66 ‘vrouwen wil ondersteunen en empoweren’.

“Vooral vanwege die enorme rust die ze uitstraalt, haar verbindende manier van praten. Ik zie voor haar ook een rol om vrouwen uit alle gezindten in beweging te krijgen, om ze meer bij de politiek te betrekken. Dat uitgaan van je eigen kracht, en autonoom zijn, dat kan zij heel sterk uitdragen.”

D66 zou als partij die graag ‘vooroploopt’ graag met een vrouw als lijsttrekker de verkiezingen ingaan, zeker als andere regeringspartijen met een man komen. Ziedaar het dilemma voor de partij die graag vernieuwend wil zijn, maar waar Rob Jetten één jaar na zijn benoeming als fractieleider, goed is ingewerkt.

“We stimuleren dat er meerdere vrouwen zich melden. Vicepremier Kajsa Ollongrens naam wordt ook vaak genoemd”, zegt Van Zeeland, die ook de politiek assistent was van voormalig partijleider Alexander Pechtold.

Maar wat wil Sigrid Kaag zelf? Ze laat tot nu toe alle opties open. “Het gaat niet om mij, maar om de partij en hoe D66 mensen aan zich opnieuw of voor het eerst kan verbinden”, zei ze tegen Max van Weezel, in het voorjaar. Oftewel: de partij moet maar zeggen wie de beste stemmentrekker is.

D66 zet haar tijdens het congres in elk geval op het hoofdpodium, als belangrijkste dagsluiter, net als Rob Jetten. Haar onderwerp: gelijke kansen voor mensen in Nederland en in de wereld. Precies het thema dat D66 in de eerstvolgende verkiezingen heel groot wil maken.

Lees ook: 

Nieuwe koers: CDA omarmt energietransitie

Vóór fatsoen en tegen de lawaai-papegaaien is de sfeer die het CDA wil uitstralen in een discussienota over een nieuwe koers van de partij, die een afscheid inluidt van het tijdperk-Buma.

D66 laat zich niet langer de wet voorschrijven

Column. De identiteit van de partij wordt niet langer uitsluitend en alleen bepaald door welk beleid gesteund wordt. Natuurlijk, verantwoordelijkheid nemen en dragen blijft een belangrijker pijler. Maar de partij heeft een aantal onderwerpen waar ze zich door anderen en door de noodzaak compromissen te sluiten niet meer de wet laat voorschrijven, schrijft columnist Lex Oomkes.