De NAVO ‘hersendood’? Voor Duitsland is dat geen optie

De NAVO hersendood? Niet voor Duitsland. Bondskanselier Merkel was er snel bij om krachtig afstand te nemen van de vernietigende diagnose van de Franse president Macron over het Atlantisch bondgenootschap.

Alsof hij ieder vertrouwen in de NAVO had verloren, verklaarde Macron donderdag in een interview met The Economist dat het bondgenootschap ‘hersendood’ is: zelfs bij het strategische besluit van de Amerikaanse regering om haar militairen uit Syrië terug te trekken was er geen enkele coördinatie met de bondgenoten geweest. „De NAVO moet veranderen”, zei de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo vrijdag in Berlijn, „maar ook groeien, anders riskeert ze achterhaald te worden.”

Ook Duitsland maakt zich grote zorgen over de NAVO. Vooral sinds het verreweg belangrijkste land van de alliantie wordt geleid door een grillige president, Donald Trump, die over zijn bondgenoten vaak harder oordeelt dan over Rusland. En die zelden een goed woord voor de NAVO over heeft.

Merkel zei al in 2017 dat Europa zijn lot in eigen handen moet nemen. De tijden zijn voorbij, aldus Merkel, dat we voor onze veiligheid volledig konden vertrouwen op anderen (lees: de Verenigde Staten).

Verzwakte geloofwaardigheid

Maar voor Duitsland blijft de band tussen Amerika en Europa, waarvan de NAVO de belichaming is, een van de fundamenten van de stabiliteit en veiligheid in Europa. Merkel, zelf een overtuigd ‘Transatlantikerin’, wil die niet op het spel zetten.

De zorgelijke situatie binnen de NAVO onderkennen is één ding. Maar er zo openlijk en hard over spreken als Macron deed – in zulke „drastische woorden”, zoals Merkel het misprijzend uitdrukte – dat gaat Duitsland te ver. Niet omdat Macrons kritiek geen kern van waarheid bevat. Maar omdat de toch al verzwakte geloofwaardigheid van de NAVO er verder door wordt ondergraven.

De nestor van de Duitse diplomatie, Wolfgang Ischinger, analyseerde donderdag op Twitter dat Macron „een punt heeft” waar hij spreekt over het Amerikaanse optreden in Syrië. Maar wat hij niet op zijn radar heeft, aldus Ischinger, is de rol van „de NAVO als afschrikkingsmacht, de NAVO die Midden-Europa beschermt”.

Lees ook de column van Caroline de Gruyter over de Europese onmacht binnen de NAVO

Die afschrikking berust op de afspraak die de kern van de NAVO vormt: de solidariteitsgarantie, vastgelegd in het beroemde artikel 5 van het NAVO-Handvest. Daarin staat dat een aanval op één lidstaat beschouwd zal worden als een aanval op alle lidstaten. Ofwel: een aanval op bijvoorbeeld een van de Baltische landen zullen de VS, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en alle andere lidstaten beschouwen als een aanval op hun eigen grondgebied. En dus zullen ze in actie komen, is het idee. Een cruciale waarschuwing voor ieder land met kwade bedoelingen.

Herhaaldelijk heeft Trump twijfel gezaaid of hij zich wel aan die afspraak gebonden acht. De nieuwe lidstaat Montenegro te hulp schieten? „Voor je het weet zit je in de Derde Wereldoorlog.” En nu holt Macron de geloofwaardigheid van artikel 5 verder uit. Toen The Economist hem vroeg of hij er nog wel in geloofde, antwoordde hij: „Ik weet het niet.”

Voor Duitsland, dat anders dan Frankrijk en het VK geen eigen kernwapens heeft, is een NAVO zonder een geloofwaardige afschrikking een gevaarlijk vooruitzicht. Zeker omdat de Europese defensie-samenwerking nog veel te wensen overlaat. NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg zei donderdag in Berlijn: „De Europese eenheid kan de trans-Atlantische eenheid niet vervangen. De Europese Unie kan Europa niet verdedigen.”

‘Parlamentsarmee’

Duitsland wil de Europese defensie-samenwerking wel versterken, maar is zelf een lastige partner. Niet alleen lopen de Duitse defensie-uitgaven ver achter bij het NAVO-streven van 2 procent van het bruto binnenlands product. Bovendien heeft Duitsland een ‘Parlamentsarmee’: iedere militaire missie moet goedgekeurd worden door de Bondsdag. Dat maakt snelle interventies moeilijk.

Daar komt nog bij dat een groot deel van de Duitse bevolking en politiek huiverig staat tegenover iedere vorm van militair optreden. Annegret Kramp-Karrenbauer, opvolger van Merkel als leider van de CDU en sinds deze zomer minister van Defensie, probeert dat te veranderen.

In oktober werd ‘AKK’ weggehoond toen ze een plan opperde voor een humanitaire bufferzone in Syrië, maar ze gaf een belangrijk signaal: Duitsland en Europa moeten wennen aan het idee dat ze meer militaire verantwoordelijkheid moeten nemen, vaker in actie moeten komen.

Donderdag benadrukte ze dat opnieuw: Duitsland en Europa zouden zich ook moeten bezinnen op een militaire rol in Azië, om landen als Australië, Zuid-Korea en Japan te steunen in een tijd van groeiende dominantie van China. Kramp-Karrenbauer wil de Europese defensie versterken, maar uitdrukkelijk ook de „Europese poot binnen de NAVO”.