Zolang het maar in hun straatje past.
Velen van ons herkennen het wel: meerdere keren per dag openen we Facebook en scrollen we redelijk gedachteloos door onze tijdlijn. Terwijl we dat doen komen we ook in aanraking met ‘fake news’. Toch geloven we allemaal dat we nepnieuws kunnen herkennen. Maar is dat eigenlijk wel echt zo? In een nieuwe studie gepubliceerd in het vakblad Management Information Systems Quarterly onderzochten wetenschappers hoe goed we eigenlijk zijn in het onderscheiden van wat waar, en onwaar is. “De omgeving van sociale media en onze eigen vooroordelen zorgen ervoor dat we hierin veel slechter zijn dan we denken,” aldus onderzoeksleider Patricia Moravec.
Studie
In de studie verzamelden de onderzoekers tachtig deelnemers die bedreven sociale media-gebruikers waren. Allereerst moesten ze tien vragen beantwoorden over hun eigen politieke overtuigingen. Daarna werd hen gevraagd vijftig politieke nieuwskoppen te lezen zoals deze normaal gesproken op de Facebook-tijdlijn verschijnen. Vervolgens moesten ze de geloofwaardigheid van deze nieuwskoppen bepalen. Met behulp van elektro-encefalografie (EEG) – een methode om de elektrische activiteit van de hersenen te meten – hielden de onderzoekers in de gaten wat er ondertussen in het brein gebeurde.
Nieuwskoppen
De nieuwskoppen bestonden uit twintig titels die waar en twintig titels die onwaar waren. De overige tien koppen dienden als controle en waren overduidelijk waar. Allerlei politiek georiënteerde nieuwskoppen kwamen voorbij, waaronder “Trump tekent nieuwe wet over immigratie” (waar), “Leider van de Environmental Protection Agency getuigt milieuwetten te handhaven” (waar) en “Russische spionnen aanwezig bij de inauguratie van Trump” (onwaar). Daarnaast wezen de onderzoekers aan de veertig nieuwskoppen een ‘nepnieuws-markering’ toe om te kijken wat voor effect zo’n markering zou hebben op de beoordeling van de deelnemer.
Cognitieve dissonantie
Terwijl de deelnemers zich door de stapel nieuwskoppen werkten, constateerden de onderzoekers dat proefpersonen steeds wat meer tijd namen om een nieuwskop te beoordelen. Maar dat was niet het opmerkelijkste. De deelnemers vertoonden namelijk meer activiteit in de frontale kwabben – het gedeelte van het brein dat betrokken is bij opwinding, geheugen en bewustzijn – wanneer een nieuwskop hun eigen politieke overtuigingen ondersteunde, maar gemarkeerd was als nep. Deze reactie van ongemak duidt op een zogenoemde cognitieve dissonantie – een onaangename spanning die iemand ervaart bij opvattingen die in strijd zijn met de eigen overtuiging.
Gedachten veranderen
Opvallend genoeg was de cognitieve dissonantie niet voldoende om de deelnemers van gedachten te laten veranderen. In overweldigende mate beoordeelden de deelnemers nieuwskoppen die in overeenstemming waren met hun eigen bestaande overtuigen als waar, ongeacht of deze gemarkeerd waren als mogelijk nep. De markering veranderde hun inschatting over de kop niet, zelfs niet wanneer ze een momentje langer nadachten of de nieuwskop wat zorgvuldiger bestudeerden. Uiteindelijk beoordeelden de deelnemers slechts 44 procent van de nieuwskoppen correct.
De bevindingen laten zien dat Facebook-gebruikers sterk onderhevig zijn aan vooroordelen en bevestiging zoeken in hun eigen overtuigingen. En sociale media houden deze neiging dus in stand én voeden deze. Het betekent dat de Facebook-omgeving niet bepaald een goede plek is om een weloverwogen oordeel te vellen over of iets waar, of onwaar is. Anders gezegd, we zijn blijkbaar niet in staat heel kritisch na te denken als we in ontspannen modus door onze Facebook-tijdlijn scrollen. “Wanneer we op sociale media zijn, streven we naar plezier en amusement,” zegt Moravec. “Alles wat anders is, vermijden we.” En dit kan verstrekkende gevolgen hebben. “Het bemoeilijkt het vermogen van mensen om een op feiten gebaseerde beslissing te nemen,” legt Moravec uit. En een beslissing gemaakt op basis van nepnieuws, kan heel verkeerd uitpakken.
