Trump in de verdediging gedrukt

Vijf weken is het impeachmentonderzoek van de Democraten in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden nu aan de gang, en de getuigenissen in dit kader lijken president Trump al meer schade te hebben toegebracht dan het hele onderzoek naar Russische inmenging in de presidentsverkiezingen van 2016. Twee jaar had speciaal aanklager Robert Mueller aan dat onderzoek gewerkt. De laatste weken is een handvol ambtenaren in het Huis verhoord – tegen de wil van hun politieke bazen en dus op last van een dagvaarding – en hun verklaringen tellen op tot een sterk staaltje van politiek machtsvertoon ten eigen bate door de president.

Zelfs Trump spreekt de weergave van de gebeurtenissen zoals door de getuigen werd gegeven niet langer tegen, hij weerspreekt alleen de betekenis ervan. Dinsdag vergeleek Trump het impeachment-onderzoek met een „lynching”, een historisch beladen term in de VS. De leider van de Republikeinse Partij in de Senaat, Mitch McConnell noemde dit „een ongelukkige woordkeuze”.

Kern van het onderzoek is de vraag of Trump zijn presidentiële macht heeft misbruikt om een van de VS afhankelijke bondgenoot, Oekraïne, te dwingen hem te helpen bij het bereiken van een binnenlands doel: het vergaren van belastende informatie over zijn politieke tegenstanders, de Democratische Partij en een van de Democratische presidentskandidaten Joe Biden. Een aanwijzing daarvoor was al te vinden in het verslag van een telefoongesprek dat Trump op 25 juli met zijn Oekraïense ambtgenoot Volodymyr Zelensky voerde. Daarin vroeg Trump of Zelensky wilde meewerken aan onderzoek naar de door Russen gehackte mailserver van de Democratische Nationale Commissie, die volgens Trump mogelijk in Oekraïne te vinden is. Ook vroeg hij onderzoek naar een Oekraïens bedrijf waar Hunter Biden werkte, terwijl zijn vader vicepresident van de VS was.

Lees ook ‘Trump maakt de wereld minder veilig’

Bres in de verdedigingsmuur

Getuige na getuige wees de afgelopen weken op de rol van Trumps privéadvocaat Rudy Giuliani. Op zoek naar belastende informatie over Trumps rivalen veranderde hij het beleid ten aanzien van bondgenoot Oekraïne in een duimschroef, waar de pas gekozen president Zelensky in werd gezet. Dinsdag deed de Amerikaanse zaakgelastigde in Oekraïne, Bill Taylor, dat het meest dwingend. In zijn openingsverklaring gaf Taylor de chronologie van de gebeurtenissen weer: eerst leek het nog alsof alleen een bezoek van president Zelensky aan het Witte Huis afhankelijk werd gemaakt van een publiekelijke verklaring dat Oekraïne onderzoek zou doen naar de Democratische server en het bedrijf van Hunter Biden.

Niet veel later hoorde Taylor van verschillende bronnen dat ook de militaire steun aan Oekraïne – 400 miljoen dollar, door beide partijen in het Congres toegekend – was opgeschort om Zelensky tot zo’n belastende verklaring te dwingen. Een diplomaat uit het „niet-reguliere kanaal”, zoals Taylor het noemt, zou van Zelensky de belofte hebben gekregen dat hij dit in een interview met CNN zou doen – ironisch genoeg de zender die president Trump altijd beschuldigt van het verspreiden van nepnieuws.

President Trump en zijn woordvoerder doen de getuigen af als „niet-gekozen”, „ploertige” bureaucraten, die in verzet zijn tegen de democratisch gekozen president. Trump houdt vol dat hij niets verkeerd heeft gedaan omdat van een quid pro quo, een ‘voor wat, hoort wat’ geen sprake is.

Vorige week sloeg juist een van Trumps vertrouwelingen, stafchef van het Witte Huis Mick Mulvaney, een gat in die verdediging. Mulvaney gaf tijdens een live uitgezonden persconferentie toe dat de militaire hulp aan Oekraïne afhankelijk was gemaakt van medewerking aan de gevraagde onderzoeken. Hij stemde daarbij in met de conclusie van een journalist dat dit de exacte beschrijving was van een quid pro quo. „Dat doen we altijd zo in de buitenlandse politiek”, zei Mulvaney.

Op woensdag bleek dat de president en zijn aanhangers hun verdedigingslinie een stukje hebben verschoven. Trump retweette het commentaar van de Republikeinse afgevaardigde John Ratcliffe. Die sprak in het doorgaans Trump-vriendelijke tv-programma Fox and Friends de uitgelekte verklaring van diplomaat Taylor niet tegen. Hij zei wel dat de essentie is dat bij een ‘quid pro quo’ beide partijen op de hoogte zijn. Volgens hem wisten de Oekraïners niet dat Trump de militaire steun aan Oekraïne afhankelijk had gemaakt van hun medewerking aan zijn onderzoek. „Pas als de Democraten een getuige kunnen opvoeren die in het Oekraïens zegt dat hij ervan wist, kan juridisch sprake zijn van een quid pro quo.” The New York Times berichtte woensdag direct dat ten minste één Oekraïense regeringsfunctionaris op de hoogte was gebracht door een Amerikaanse Defensie-ambtenaar. Van geen van beide werd de naam genoemd.

Achter gesloten deuren

Hoe gaat het afzettingsonderzoek nu verder? Alom wordt verwacht dat de getuigenissen van de afgelopen weken tot nieuwe dagvaardingen zullen leiden. Taylor noemde een aantal ambtenaren die hij op de hoogte heeft gehouden van zijn zorgen over de ontwikkelingen. Die zullen ongetwijfeld op hun beurt worden opgeroepen. Dat gaat voorlopig allemaal achter gesloten deuren, tot onvrede van de Republikeinen die Trump nog altijd steunen en die het proces met hem veroordelen als ,,een heksenjacht”. Op woensdag bleken de frustraties bij de Republikeinse afgevaardigden zo hoog te zijn opgelopen dat een stuk of twintig van hen de besloten verhoorzaal binnenvielen. Het leverde wat chaotische momenten op, zoals de bezorging van pizza’s voor de ‘krakers’. Het verhoor van Laura Cooper, op het ministerie van Defensie verantwoordelijk voor Oekraïne, kon om 3 uur ’s middags alsnog beginnen.

Het zal de Democraten met hun comfortabele meerderheid in het Huis niet deren. Zij gebruiken dit geheime stadium van het onderzoek om zoveel mogelijk getuigen relatief ongestoord door politiek theater te verhoren, als de fase van een gerechtelijk vooronderzoek in een strafproces. Bijkomend voordeel: door ongetwijfeld selectief te lekken, controleren zij ook in hoge mate de indruk die het Amerikaanse publiek krijgt van de gebeurtenissen. De Republikeinen, zoals Ratcliffe, proberen dat op hun beurt ook.

Het zal, misschien nog eind dit jaar, kunnen leiden tot het indienen van de zogenoemde ‘articles of impeachment’, het formele verzoek van het Huis aan de Senaat om een impeachment-proces in te richten. Dat is het moment dat de hoofdrolspelers die de afgelopen tijd in een afgesloten kelderruimte van het Huis hebben getuigd, in het volle licht van de tv-camera’s zullen verschijnen. Maar ook dan zal de betekenis die de Amerikaanse politici aan hun getuigenissen toekennen, doorslaggevend zijn.

Update: Aan dit stuk is op 24 oktober informatie toegevoegd, namelijk het binnenvallen van Republikeinen in een verhoorzaal.