Stikstofreductie is symptoombestrijding. Wat we nodig hebben, is systeemverandering
De omslag naar een nieuwe landbouw? Breek de macht van banken, supermarkten en industrie, betogen Alex Schreiner en Leonardo van de Berg, namens de Federatie van agro-ecologische boeren.
Na de boerenprotesten van de afgelopen weken lijkt het debat alleen nog over stikstofreductie te gaan. Het klopt dat stikstof schadelijk is voor onze biodiversiteit en dat de landbouw voor een groot deel verantwoordelijk is voor die uitstoot. Dit komt vooral door het gebruik van kunstmest en krachtvoer, dat afkomstig is uit de (drijf)mest van de intensieve veehouderij. Maar reductie van de landbouwproblematiek naar een kwestie van ‘meer of minder’ stikstof is te kort door de bocht.
Samenspel
Landbouw hoort een samenspel te zijn tussen boer, natuur en maatschappij. Dat is niet makkelijk, maar wel mogelijk als je streeft naar een goed leven voor de boer, goed eten voor burgers en het herstel van biodiversiteit. Echter zijn het nu de banken, supermarkten en de voederindustrie die het spel bepalen. Zij maken de winst, bepalen de prijs, scheppen de voorwaarden. Dit verstoort het samenspel. Het is bijna onmogelijk mee te blijven doen zonder een aanslag te plegen op de bodem, de dieren, het klimaat en de boer zelf. Een situatie die is gecreëerd door actief overheidsbeleid. Van de landbouw is een commerciële en technologische aangelegenheid gemaakt. Daardoor staan boeren onder druk om steeds goedkoper te produceren.
Veel van onze collega’s reageren hierop door meer kunstmest te gebruiken, nieuwe machines te kopen en te investeren in grotere stallen. Als het een boer lukt goedkoper te produceren, gaat de prijs omlaag en moeten de anderen hetzelfde doen om te blijven bestaan. Als boer stap je hier niet zomaar uit: investering maakt schuld, de supermarkt wil geen garantie geven op de prijs en voederfabrikanten zijn gebaat bij meer afname. Zo wordt er steeds meer stikstof geproduceerd. Maar wanneer we als maatschappij met de negatieve gevolgen worden geconfronteerd, straffen we de boeren met strengere regels zonder het spel te veranderen.
Bodembeheer
Als agro-ecologische boeren kiezen we voor een andere weg. We investeren niet in kunstmest en bestrijdingsmiddelen, wel in bodembeheer, bomen, biodiversiteit en een nauwe samenwerking met consumenten. Investeringen die zich op lange termijn terugbetalen. Helaas wordt dit belemmerd door de pachtsituatie. De liberalisering van de pachtwet heeft geleid tot forse toename van kortlopende pachtcontracten. Land is een speculatieobject geworden. De prijs wordt opgedreven door commerciële belangen die niets met voedselproductie te maken hebben. Die hoge grondprijs maakt het voor nieuwe boeren vrijwel onmogelijk land te kopen. Een gemiste kans: veel nieuwe boeren stoppen met hun werkzaamheden door de onzekere landsituatie. Voor bestaande boeren verhoogt dit onnodig de kosten om duurzaam voedsel te produceren en maakt het voor kinderen vaak onmogelijk het bedrijf over te nemen.
De overheid moet een echte omslag in gang zetten. De intensieve veehouderij kan worden ingekrompen. Niet door minder boeren, maar door minder vee per boer. De veerkracht van boeren kan worden verhoogd door in te zetten op regionale afzet. De diversiteit in het bedrijf kan worden verhoogd door de teelt op eiwitrijke gewassen te stimuleren. Kunstmest kan worden vervangen door plantaardige bemesting en stikstoffixerende gewassen als groenbemesting.
We moeten luisteren naar de zorgen van zowel conventionele- als agro-ecologische boeren, voortbouwen op hun kennis en ervaringen met de succesvolle boer-burgerinitiatieven die al bestaan. Stikstofreductie is symptoombestrijding. Wat we nodig hebben, is systeemverandering.