Poetin ziet steeds meer kansen in Afrika

De Russische president Poetin voert een charmeoffensief in Afrika en de hele wereld mag het weten. Deze woensdag reizen ruim veertig Afrikaanse leiders af naar de Zuid-Russische badplaats Sotsji voor de eerste Rusland-Afrika top in de geschiedenis.

Lees ook ‘Afrikanen willen partners die geen vragen stellen’

In een interview aan persbureau Tass trapte de Russische president het evenement maandag alvast jubelend af. Hij roemde Afrika als „continent van mogelijkheden”, sprak over „Afrikaanse oplossingen voor Afrikaanse problemen”, prees de Russische inzet tegen ebola en malaria en hintte op grootse perspectieven op het vlak van militaire en economische samenwerking. En passant verweet de Russische president Poetin westerse landen „onderdrukking, bangmakerij en chantage” van Afrikaanse regeringen, en klaagde hij dat het Westen een nauwere Russisch-Afrikaanse samenwerking dwarsboomt.

De Russische poging om na dertig jaar afwezigheid voet aan Afrikaanse bodem te krijgen, is deels noodgedwongen. Na de annexatie van de Krim en de daaropvolgende westerse sancties, moest Rusland op zoek naar nieuwe bondgenoten in de wereld en in de VN-Veiligheidsraad. Met de keiharde militaire interventie in Syrië zette Rusland zich op de kaart als militaire spelbeheerser in het Midden-Oosten, gevolgd door pogingen in Zuid-Amerika voet aan de grond te krijgen. Nu valt het Russische oog op Afrika, het continent waarmee de Sovjet-Unie warme betrekkingen onderhield.

Russische huurlingen

Russische ambtenaren hebben hard gewerkt. Sinds 2014 bezocht een keur aan Afrikaanse leiders het Kremlin, vorig jaar toerde de minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov over het Afrikaanse continent. Naast nucleaire en mijnbouwprojecten in landen als Congo, Nigeria, Soedan, Eritrea en Zimbabwe, dingt Rusland naar een bemiddelingsrol in de Hoorn van Afrika. Tegelijk zet Rusland in op soft power door Afrikaanse studenten, net als in de Sovjetjaren, naar Moskouse universiteiten te halen.

Terwijl de Russische staatspers zich laaft aan de hervonden Russisch-Afrikaanse vriendschap, speelt achter de schermen een andere werkelijkheid. Op de dag van Poetins interview bracht de Russische nieuwssite Znak het nieuws van de dood van opnieuw een Russische huurling op het Afrikaanse continent.

Jevgeni Iljoebajev, voormalig journalist uit Jekaterinburg, zou volgens anonieme strijdmakkers gesneuveld zijn tijdens een operatie in Libië. Hij zou deel uitmaken van een groep van honderd huurlingen van het Russische privé-beveiligingsbedrijf Wagner Group, dat vecht aan de zijde van de Libische generaal Haftar.

Volgens onderzoek van de Russische nieuwssite Meduza zouden al zeker 35 huurlingen zijn omgekomen in de strijd. In ruil voor assistentie beloofde Haftar, aldus de Russen „olie, spoorlijnen, snelwegen (…) en VN-veto’s”.

Wagner wordt aangestuurd door Jevgeni Prigozjin, een zakenman en Kremlin-insider wiens naam opduikt in tal van geheime Russische operaties in conflictgebieden. Prigozjin, naast oligarch en cateraar ook veroordeeld crimineel, haalde in 2017 het nieuws als brein achter de Petersburgse trollenfabriek IRA die zich mengde in de Amerikaanse verkiezingen.

Huurlingen van Wagner Group zijn zover bekend actief in Oekraïne, Syrië, Venezuela, Madagaskar, Mozambique, Soedan en de Centraal Afrikaanse Republiek (CAR). Drie Russische journalisten die onderzoek deden naar Wagner in CAR werden vorig jaar vermoord.

Lees ook Rusland rukt op in Afrika met hulp van huurlingen

Opportunisme

Het Westen volgt de Russische opmars met argusogen. Een uitbreiding van de Russische (en Chinese) invloedssfeer in Afrika „interfereert met Amerikaanse militaire interventies”, aldus een bezorgd Pentagon.

Deskundigen wijzen erop dat Rusland handig gebruikt maakt van het gat dat het Westen de afgelopen jaren in Afrika heeft laten vallen. „Die werkelijkheid geeft Rusland (en andere externe mogendheden) de kans om in de gunst te komen bij de elites en bij de bevolking van het continent”, schreef Paul Stronski vorige week in een analyse voor denktank Carnegie Centre. Hij stelt dat Poetin vooral wordt gedreven door opportunisme en de wens zijn internationale invloed uit te breiden.

Een echte mondiale speler is Rusland nog niet. Moskou probeert in Afrika te herhalen waar het elders goed in is gebleken: zich middels relatief goedkope en risicovrije strategieën mengen in politiek en kansen grijpen waar ze zich voordoen. Dat het Westen daar zenuwachtig van wordt, is mooi meegenomen.