Maken van een studiekeuze: zo ontdek je waar je kind gelukkig van wordt

Hij was er destijds gewoon nog niet klaar voor, zegt Bram Grommers (19) uit Loosdrecht. Toen hij anderhalf jaar geleden zijn eindexamen vwo haalde, lag de wereld bij wijze van spreken voor hem open, maar een studiekeuze maken? ,,Ik vond het zó lastig om te kiezen. Bovendien zag ik mezelf destijds nog niet studeren in een andere stad. Het studentenleven kende ik al van mijn oudere zus, dat leek me wel wat. Maar welke studie ik moest gaan doen? Ik wist het gewoon niet.’’

Brams vader, Garmt Grommers, kan prima leven met de keuze die Bram maakte. ,,Als ouder wil je je kind niet pushen, maar wel suggesties geven en je kind wijzen op mogelijke studies en meeloopdagen, en meegaan naar open dagen. In zijn eindexamenjaar had Bram geen idee wat hij wilde. En dat terwijl hij graag afgewogen keuzes maakt: hij heeft weleens gezegd dat hij jaloers was op iemand die vanaf de basisschool al wist wat hij wilde.”

Bram: ,,Een klasgenoot van me zei in groep 8 al dat hij dierenarts wilde worden. Op de middelbare school vond hij biologie serieus leuk en hij is ook Diergeneeskunde gaan studeren. Fantastisch voor hem natuurlijk, maar bij mij werkte dat dus helaas niet zo.’’

Volgens vader Garmt is dat helemaal niet erg. ,,Ik ben zelf via Fysische Geografie, via Economie bij Bedrijfskunde beland. Je studiekeuze, je ontwikkeling is niet één recht pad. Een 100 procent goede keuze en dan binnen vier jaar afstuderen is denk ik ook bijna utopisch. Een omweggetje is dus helemaal niet erg. En een ‘verkeerde keuze’ ook niet, dat hebben we Bram wel laten weten. Echt zorgen heb ik me in het tussenjaar niet gemaakt. Wel hoopte ik natuurlijk dat Bram uiteindelijk iets zou kiezen wat-ie écht wilde, dat hij niet zou gaan studeren ‘om maar iets te doen te hebben’.

Ook in Brams eindexamenjaar hebben we wel gesprekken gevoerd over zijn studiekeuze, en hem er op gewezen dat er deadlines voor inschrijfdata zijn. Soms stond hij wel open voor die gesprekken, soms reageerde hij wat kribbig, bijvoorbeeld op mijn vraag of hij bepaalde zaken al had geregeld. En ik kan me één pittig gesprek herinneren: toen de deadline voor aanmelding naderde.’’

Bram lacht: ,,Mijn moeder zegt altijd: ‘Niets geeft zoveel rust als een afgewogen besluit’. Daar heeft ze natuurlijk gelijk in, maar ik heb nogal de neiging om te blijven piekeren.’’

Bram is niet de enige. Studiekeuzecoach Martha van Delden van de Studiekeuze Academie in Bilthoven ziet het in haar dagelijkse praktijk én zag het als moeder bij haar eigen zoon. ,,De moraal van het verhaal is eigenlijk: voordat het kind een studiekeuze maakt, moet hij of zij zichzelf leren kennen.’’

In haar praktijk als studiekeuzecoach start ze met een intake van een uur. Basis van het traject, dat circa 8 uur duurt, is het Jong Talentenspel. Van Delden: ,,De leerling gaat daarbij op zoek naar zijn of haar talenten en drijfveren, naar zaken waar je hart sneller van gaat kloppen. Dat duurt soms even – sommigen vinden het eerst raar om over zichzelf ‘op te scheppen’ – maar uiteindelijk komen ze er altijd uit. Ik help daarbij, maar uiteindelijk doen ze het zelf.’’

Pas als min of meer duidelijk is wat de leerling met deze talenten wil gaan doen, komen de mogelijke studies in beeld. Aan het einde van het traject presenteren de jongeren aan hun ouders welke talenten ze hebben, wat ze daarmee zouden willen doen en welke studierichting daarbij past.

Ouders kunnen in het hele proces een belangrijke rol spelen, vindt Van Delden. ,,De hersenen van scholieren zijn immers nog niet volgroeid, tieners hebben moeite met plannen en zaken op de langere termijn overzien. Een van de belangrijkste zaken waarmee je als ouder in een vroeg stadium al kunt helpen is: zorgen dat ze op tijd beginnen met hun studiekeuze. Het liefst nog vóór je examenjaar, want in het examenjaar worden leerlingen opgeslokt door andere zaken. Wijs je kind op onderwijsbeurzen, op open dagen, op meeloopdagen. Als je volledig gestrest in je examenperiode zit, maak je geen goede studiekeuze.”

Van Delden spreekt uit ervaring, want haar zoon koos uiteindelijk een studie (Industriel Ontwerpen) zonder een meeloopdag te hebben meegemaakt. Het bleek toch een tikkeltje anders te zijn dan hij vooraf had ingeschat. Van Delden: ,,Hij vond zijn studie uiteindelijk toch ‘te kunstzinnig’, ‘te vaag’ en is nu Werktuigbouwkunde gaan doen.”

En nee, met zo’n jaar vertraging vergaat de wereld niet, zegt Van Delden: het was leerzaam en hij neemt het mee in zijn ontwikkeling. ,,Zeventig procent van de werkenden heeft nu een andere baan dan waar ze oorspronkelijk voor zijn opgeleid. Veel leerlingen hebben stress vanwege hun studiekeuze omdat ze door de bomen het bos niet meer zien, vanwege de kosten en soms ook omdat ze denken dat ze moeten voldoen aan de verwachtingen van de ouders. Ik denk dat het belangrijk is dat je je kind voorhoudt dat een studiekeuze geen keuze voor je leven is: je kunt altijd nog iets anders gaan doen.”

Dat weet kersvers student Bram inmiddels ook. Of hij volgend jaar alsnog een poging gaat wagen om bij Klinische Technologie terecht te komen? Dat is een optie, net als het afmaken van zijn huidige studie. Bram: ,,Misschien legde ik mezelf wel te veel druk op bij mijn studiekeuze. Ik wilde in eerste instantie een studie die ik zó interessant vond, dat het bij wijze van spreken niet zou voelen als studeren, dat ik als vanzelf die boeken open wilde slaan. Langzamerhand ben ik er achter gekomen dat zo’n studie niet bestaat.”

Naar de ‘ideale studie’ werd en wordt ook volop gezocht in het gezin van Jessica Exterkate: haar drie kinderen waren of zijn alle drie bezig met hun studiekeuze. ,,Mijn oudste dochter is nu 23 jaar. Ze heeft eerst mbo gedaan, nam toen twee tussenjaren waarin ze reisde en werkte in het buitenland. Nu doet ze hbo Psychomotorische Therapie in Nijmegen, dat gaat hartstikke goed. Dit is wat ze wilde, dit past bij haar.’’

Haar twee andere kinderen zijn nog niet zo ver. Jessica’s zoon (19 jaar) deed twee jaar Rechten, waarvan het laatste jaar in Utrecht. Daar kwam hij tot de ontdekking dat die studie toch niet was wat hij had gehoopt. En de jongste dochter van Jessica is 17 jaar en zit in 4 havo. ,,Ze weet eigenlijk nog niet wat ze wil.’’

Hoewel? Jessica bezocht eerder deze maand met haar kinderen de Onderwijsbeurs Zwolle, het ‘zusje’ van de aanstaande Studiekeuzebeurs Midden, en daar ontbrandde een voorzichtig vlammetje. ,,Mijn dochter bleek daar een voorkeur te hebben voor geüniformeerde beroepen: maatschappelijk werk, defensie, politie, die kant.’’

Haar zoon had op de beurs een andere missie, zegt Jessica, die in het dagelijks leven jobcoach is. ,,Hij zit nu thuis, weet het eigenlijk niet. Bij de Onderwijsbeurs in Zwolle kende ik een studiekeuzecoach (Erik Maessen – red) die mijn zoon in een persoonlijk gesprek verder heeft geholpen. Daar was ik heel blij mee. Hij wordt nu verder professioneel begeleid.’’

Over haar eigen rol is ze duidelijk: als jobcoach is ze weliswaar gewend om mensen te begeleiden, maar met je eigen kinderen is dat toch een ander verhaal. ,,Ik stimuleer ze wel om dingen uit te proberen. Niet pushen, wel helpen en ondersteunen, wijzen op mogelijkheden en vragen stellen. En concreet door het bezoek aan de Onderwijsbeurs: je wilt dat je kind zelf antwoorden zoekt op vragen. Ze moeten zelf ontdekken waar ze blij van worden, zelf ontdekken wie ze zijn en wat bij ze past. En ik denk dat het beter is dat iemand die wat verder van je kinderen afstaat, advies geeft. Ik doe dus liever een stap terug als mijn kind in gesprek gaat met een studiecoach.’’

Moeder Jessica verwijt haar twijfelende tieners niets. Sterker nog: voor jonge mensen is het bijna onmogelijk om een goede keuze te maken, vindt ze. ,,Het aanbod is zó divers, met zo veel studierichtingen en mogelijke beroepen, vaak met ingewikkelde namen waaruit je niet eens kunt afleiden wat het inhoudt. Keuzestress vind ik dus zeer logisch. En misschien nog wel belangrijker: de meeste jongeren hebben op school helemaal niet geleerd wie ze zijn of hoe je je kunt ontwikkelen. Dat vind ik echt een gemis. Op scholen gaat het er heel theoretisch aan toe, terwijl het volgens mij belangrijker is dat ze meer over zichzelf leren.’’

Daarbij is ‘ervaringen opdoen’ (bijvoorbeeld meeloopdagen met een werknemer in een sector waarvoor je belangstelling hebt) heel belangrijk, denkt Jessica. ,,Ons systeem dwingt kinderen nu al op jonge leeftijd te kiezen. En dat terwijl ze nog weinig levenservaring hebben, als ze nog eigenlijk niet goed weten wie ze zijn als persoon. In mijn dagelijkse werk begeleid ik ook veel jongeren die zijn vastgelopen. Ze hebben wel talloze testen gedaan, maar dat is allemaal theorie.”

Bij ervaringen opdoen hoort ook praten over zaken waar je gelukkig van wordt, meent Jessica. ,,En natuurlijk probeer ik als ouder wel aan te geven waar ze informatie kunnen halen. Zo heb ik mijn kinderen verteld over de Onderwijsbeurs. Gelukkig wilden ze allebei mee.’’

Tot haar vreugde zag ze ook bij haar zoon lichtjes in zijn ogen. ,,Hij deed dus eerst Rechten, maar hij is ook creatief, kan bijvoorbeeld heel goed koken en houdt van fotografie en film. Dat kwam er ook uit bij het gesprek met de studiekeuzecoach, daar had hij direct een klik mee. Na dat gesprek is mijn zoon op de beurs bij alle opleidingen gaan kijken die met film en fotografie te maken hebben.’’

En stel dat daar een opleiding uitrolt, dan is Jessica de eerste om het belang daarvan te relativeren. ,,De arbeidsmarkt wordt steeds flexibeler. Je ziet heel veel mensen, ook op latere leeftijd, nog van beroep switchen. Niet voor niks raakt ‘een leven lang leren’ steeds meer in zwang. Ik hoop dan ook dat jongeren, dus ook mijn kinderen, niet te krampachtig doen over hun studiekeuze.’’