Nog drie provincies overstag na felle protesten van boeren

Onder druk van boze boeren, tractoren en een enkele strohakselaar wordt alles vloeibaar. Nadat Friesland vrijdag al een streep door strengere stikstofregels had gezet, wijzigden maandag nog eens drie provincies – Drenthe, Overijssel en Gelderland – hun beleid na confrontaties met demonstrerende boeren.

Het gevolg: gejuich onder de boeren die zich voor de provinciehuizen hadden verzameld, verwarring in andere provincies over het leiderschap in de stikstofimpasse. Wie het voortouw neemt, blijkt nu, is daarmee verre van verzekerd van steun uit Den Haag.

Vorige week waren het juist de provincies die de vlucht naar voren kozen. Het kabinet had kort daarvoor per brief een stikstofstrategie aangekondigd op basis van de aanbevelingen die oud-minister Johan Remkes met zijn adviescollege had gedaan om de uitstoot en neerslag van stikstof te verminderen. Lokaal maatwerk was het devies, het kabinet liet de invulling aan de provincies.

Die maakten daar graag gebruik van. In hun oplossing legden ze het ‘salderen’ in de landbouw aan banden. Boeren die hun stikstofrechten doorverkopen of hun bedrijf willen ombouwen, zouden voortaan moeten uitgaan van de uitstoot die ze daadwerkelijk voor hun rekening nemen. Nu stoten agrarische bedrijven zo’n 70 tot 80 procent uit van de hoeveelheid die hun vergunning toestaat. Van het kabinet mochten boeren ook die marge meerekenen. Maar nu de stikstofuitstoot snel omlaag moet, redeneerden de provincies, kan die ongebruikte ruimte beter elders worden ingezet. „Diefstal”, aldus lobbyorganisatie LTO.

Al direct stuitte het aangescherpte plan op kritiek in Den Haag. Coalitiepartijen VVD en CDA keerden zich de afgelopen week fel tegen de autonome aanpak van de provinciebesturen. Minister Carola Schouten (Landbouw, ChristenUnie) leek zich daar vervolgens bij aan te sluiten. „De provinciale beleidsregels moeten in lijn zijn met de brief”, zei Schouten donderdag in een debat. De Haagse steun waarop de provincies hoopten, bleef uit.

En zo kon het dat een gedeputeerde als Peter Drenth (Gelderland, CDA), die vorige week nog beweerde dat zijn provincie de terugtrekkende bewegingen van Friesland absoluut niet zou volgen, maandag alsnog overstag ging. En dat provincies hun regels schrapten of bevroren. Ze willen nu „samen terug naar de tekentafel”, zoals de Drentse gedeputeerde Henk Jumelet (CDA) de draai aan de boeren uitlegde.

Vrijwillig uitkopen is niet genoeg

Uitgerekend op de dag dat de drie provincies op hun schreden terugkeerden, verscheen een onderzoek dat de vorige week door alle provincies gesloten overeenkomst wetenschappelijk ondersteunde. In een rapport, geïnitieerd door het Wereld Natuur Fonds, concluderen onderzoekers van Wageningen University dat het kabinet nog niet ver genoeg gaat om de stikstofproblematiek aan te pakken.

Volgens de onderzoekers is alleen het uitkopen van stoppende boeren en inzetten op technologische innovatie, zoals VVD en CDA bepleiten, onvoldoende. Het effect van innoverende technieken als luchtwassers is te klein om de grote impact van de landbouw – 41 tot 46 procent van de totale stikstofdepositie – hard te raken. Ook het natuurherstel dat het kabinet voor ogen heeft, is pas op grote schaal effectief.

Lees ook ‘Als een Drent in opstand komt, moet het wel goed mis zijn’

Uit het rapport blijkt bovendien dat 45 procent van de stikstofdepositie uit de landbouw provinciegrenzen overschrijdt. Daarom is het vrijwel onmogelijk voor provincies om actie te ondernemen zonder landelijke regie, zeggen de onderzoekers.

Lang niet alle provincies hebben hun regels ingetrokken. Groningen, waar een tractor de deur uit het provinciehuis ramde, hield voet bij stuk – en niet als enige. Hoe dan ook moeten bijna alle stikstofmaatregelen die het kabinet aankondigde nog concreet worden gemaakt, van snelheidsverlagingen op wegen tot beperkingen voor boeren. Het ligt niet voor de hand dat zij het laatste woord zullen krijgen.